Οι πικρές αλήθειες της χειρουργικής τέχνης και ‘Ή Χειρουργική Τέχνη υπό το πρίσμα της Αλήθειας’ του Σωτήρη Κοριτσιάδη

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

“Ή Χειρουργική Τέχνη υπό το πρίσμα της Αλήθειας” του Σωτήρη Κοριτσιάδη, Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις, 2015

Πώς θα μπορέσει να δει κάποιος τη χειρουργική τέχνη με κριτικό ή αναλυτικό μάτι, εάν δεν τη βιώσει κατά πρώτον ο ίδιος, με τη δική του αντίληψη και μάλιστα σε βάθος χρόνου κάποιων δεκαετιών, κι ακόμα να έρθει σε επαφή με τον ίδιο τον ασθενή τόσο στην προεγχειρητική περίοδο, όσο επίσης και στη μετεγχειρητική, να αισθανθεί ιδίοις όμασι τα αποτελέσματα των δικών του κόπων, το δημιούργημα της δικής του επίπονης τέχνης,επιστέγασμα ορισμένων επώδυνων χρόνων εντατικής απασχόλησης με την ιδιαίτερη ετούτη εργασία, την οποία αρκετοί ονομάζουν λειτούργημα; Και επιπλέον να γευτεί για κάποιες ώρες το βίωμα το οποίο μεταφράζεται σε συγκεκριμένη χειρουργική αλληλουχία κινήσεων, ψυχολογικών επιρροών, άγχους και συγκερασμού γενικώς όλων των ψυχικών και σωματικών ικανοτήτων και καταστάσεων με σκοπό το αρτιότερο αποτέλεσμα και την ελαχιστοποίηση του χειρουργικού σφάλματος σε ένα άβουλο ανθρώπινο πλάσμα ευρισκόμενο υπό την επήρεια των δημιουργημάτων και εφευρέσεων της χημείας και της ακόμα πιο ισχυρής και αποτελεσματικής φαρμακολογίας; Δεν είναι λοιπόν μετά απ’ όλα αυτά παράλογο να προσπαθεί κάποιος να προσεγγίσει τη χειρουργική τέχνη ως κριτικός, με τις γνώσεις και τις όποιες ικανότητες που διαθέτει, έστω, ενός απλού μελετητή, όταν στον αντίποδα ειδικότερα βρίσκονται κάποιοι καταξιωμένοι χειρουργοί όλων των ειδικοτήτων, άνθρωποι που έχουν χιλιάδες ώρες πτήσης, ας μας επιτραπεί να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον τετριμμένο αλλά άκρως παραστατικό όρο, σε χειρουργικές κλινικές και ανήλιων ανάλογων χειρουργικών αιθουσών, να μας εκμυστηρευτούν τα βαθύτερα μυστικά ενός λίαν απαιτητικού επαγγέλματος, με σοβαρές σωματικές και ψυχικές προεκτάσεις σε μεγάλη ομάδα ασθενών;

Σε τούτο το μικρής έκτασης πόνημα, ο Σωτήρης Κοριτσιάδης μαςπαίρνει μαζί του σε ένα ταξίδι,τον ακολουθούμε σε κάποιες χειρουργικές αλήθειες, ερωτηματικά δεκαετιών, απαντήσεις που έρχονται όμως a posteriori, μετακινούμενοι συνεχώς μεταξύ των μυστικών της επώδυνης ετούτης τέχνης και φτάνοντας σε συμπεράσματα που μόνο παλιοί γνώριμοι του συγκεκριμένου περιβάλλοντος μπορούν να φτάσουν. Ο συγγραφέας προσπαθεί να δει βαθύτερα τη σχέση μεταξύ χειρουργικής και τέχνης, να δώσει έναν ορισμό της τέχνης με το δικό του τρόπο λαμβάνοντας υπ’ όψιν του κάποιους άλλους που προηγήθηκαν εαυτού και κυρίως συνειδητοποιώντας ότι ‘ … κορυφαίοι κριτικοί έχουν αποφανθεί ότι δεν μπορεί να υπάρξει ορισμός της τέχνης από τη στιγμή που κάθε τεχνοτροπία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά κι έτσι δεν υπάρχει κάποιο κοινό γνώρισμα που να καλύπτει όλες τις περιπτώσεις…’. Αλλά η χειρουργική, φευ, είναι επιστήμη και ταυτόχρονα τέχνη. Την επιστήμη την διδάσκεται κάποιος μέσα στα πολύχρονα πανεπιστημιακά έδρανα όταν αυτά δεν βρίσκονται κατηλειμμένα από αλλότρια στοιχεία που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν ποικιλοτρόπως τα πλήθη των νεαρών απογόνων και επίδοξων συναδέλφων του Ασκληπιού προς ίδιο όφελος, όπως αποδεικνύει περίτρανα η αλάνθαστη τελικά πείρα, αργότερα μέσα στα νοσοκομεία με τις χιλιάδες, τις ατέλειωτες ουσιαστικά ώρες εργασίας νυχθημερόν και τα τόσα προβλήματα που αναφύονται καθημερινά σε όλους, ασθενείς και γιατρούς, και σίγουρα για τη χειρουργική ειδικότητα εν προκειμένω, στη συμμετοχή στην πολυεπίπεδη τελετουργία των χειρουργικών επεμβάσεων που είναι και το τελικό αποτέλεσμα της όλης επίπονης και πολύχρονης προσπάθειας. Ενώ λοιπόν την επιστήμη μπορεί κάποιος στοιχειωδώς να την διδαχτεί, την τέχνη, το άλλο βασικό συστατικό της χειρουργικής, πρέπει και είναι υποχρεωμένος να την κλέψει. Και μάλιστα από τους καλύτερους, ει δυνατόν, τεχνίτες! Κι εδώ αναμφίβολα υπεισέρχεται το άλλο συστατικό της επιτυχίας, η ιδιαίτερη και έμφυτη ικανότητα, το ταλέντο του το οποίο δυστυχώς δεν δύναται να διδαχτεί ή τεχνηέντως να υποκλαπεί από μεριάς των νεότερων! Ο συγγραφέας του βιβλίου, καταλήγει στο δικό του δόκιμο ορισμό της τέχνης, λέγοντας ότι ‘… τέχνη είναι η ποιότητα του ποιείν (οποιοδήποτε και αν είναι το αντικείμενό της), η οποία όμως προϋποθέτει τη διαφορετικότητα των τρόπων δράσης συνεπεία της διαφορετικότητας (υποκειμενικότητας) των ατόμων που την υπηρετούν’. Κι είναι αυτή ακριβώς η τέχνη η αλήθεια της οποίας είναι η ‘… συγκίνηση που προκαλεί στον χειρουργό, αφενός το καλό λειτουργικό αποτέλεσμα της δημιουργικής του ικανότητας και αφετέρου η ικανοποίηση του εκπαιδευόμενου από την επιστημονικά ωφέλιμη συμμετοχή του στο πανανθρώπινο αυτό λειτούργημα προς τον ασθενή συνάνθρωπο’.

Ο Σωτήρης Κοριτσιάδης δεν τρέφει αυταπάτες ούτε αυτός όπως βέβαια και πολλοί άλλοι. Η εξέλιξη της χειρουργικής επιστήμης και τέχνης, σήμερα βρίσκεται σε ένα δύσκολο σταυροδρόμι. Η ενδοσκοπική και ρομποτική χειρουργική, έχουν εμφιλοχωρήσειύπουλα, αργά και σταδιακά,στη ζωή ασθενών και χειρουργών. Η παλιότερη ψηλάφηση εκ μέρους του χειρουργού των βαθύτερων και καλά κρυμμένων στρωμάτων του σώματος του ασθενούς, η θεία επαφή με κάποια κρίσιμα όργανα και τμήματά τους, καθώς και το συναίσθημα που έδινε και δίνει αυτή η παραδοσιακή επαφή, κινδυνεύουν τελεσίδικα. Δέχεται την άποψη του H. Batterfild, ‘…ότι η τέχνη ως ιδέα είναι μια, και ότι ο δημιουργός της τέχνης όταν για να την υπηρετήσει χρησιμοποιεί μόνο τα χέρια του είναι εργάτης, όταν βάζει τη σκέψη του είναι καλλιτέχνης, και όταν μετέχει η ψυχή του, είναι φιλόσοφος…’.

Τμήμα του βιβλίου περιλαμβάνει και αναφέρεται στην έννοια της ιατρικής δεοντολογίας, προσπαθώντας να δει την πραγματικότητα όπως αυτή είναι σήμερα διαμορφωμένη στους δύστροπους καιρούς μας. Όταν για κάθε διαφορετική προσέγγιση του προβλήματος επικρέμαται ο κίνδυνος μιας καταδικαστικής απόφασης! Γιατί, όπως λέει ο συγγραφέας, στο ποινικό δίκαιο επικρατεί τελικά η άποψη ότι ο όποιος άνθρωπος θα πρέπει να κρίνεται σε σχέση με την επιμέλεια του μέσου ανθρώπου ή του μέσου χειρουργού, εν προκειμένω, στην περίπτωση δηλαδή της χειρουργικής τέχνης. Για να πάμε όμως τη συζήτηση ένα βήμα παραπέρα, γνωρίζει άραγε ο κάθε νομικός, κριτής ή δικαστής τα περί τέχνης, χειρουργικής τέχνης ειδικότερα, ή προσπαθεί σε κάθε περίπτωση που παρουσιάζεται να τη συγκρίνει με άλλες όμοιες; Είναι όμως αλήθεια όλες όμοιες; Γιατί εμείς ξέρουμε! Η χειρουργική δεν είναι, ούτε φυσικά πρέπει να γίνει η επιστήμη, ούτε η τέχνη του… μέσου ή του όμοιου! Η κάθε περίπτωση είναι εντελώς διαφορετική, ανόμοια και ανεπανάληπτη! Κι εδώ επικαλούμαι τη γνώμη κορυφαίου και πολύπειρου ιατροδικαστή της χώρας μας, ότι δηλαδή υπεύθυνοι για την απόδοση παρεμφερών ευθυνών,πρέπει να είναι μόνο οι χειρουργοί! Κι αν λοιπόν μετά απ’ όλα αυτά, κάτω από το βάρος κάποιων περίεργων καταδικαστικών αποφάσεων, πεισθούν ή καλύτερα οδηγηθούν οι χειρουργοί, όπως υπάρχουν οι σχετικές ενδείξεις και τάσεις τελευταία, να προχωρήσουν στην εφαρμογή της αποκαλούμενης‘αμυντικής χειρουργικής’; Τουτέστιν ‘μικρότερη και ασφαλέστερη επέμβαση’ για μικρότερη πιθανότητα μετεγχειρητικού προβλήματος με ότι συνεπάγεται αυτό ειδικά σε κακοήθειες και καταστάσεις οι οποίες απαιτούν κάποιο ρίσκο για καλύτερο προσδόκιμο επιβιώσεως και ποιότητα ζωής; Και όλοι οι χειρουργοί γνωρίζουν και μάλιστα πολύ καλά τι υπαινίσσομαι!

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βρισκόμαστε σε κρίσιμο σημείο. Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, όπως και σε πολλές προηγμένες απ’ όλες τις πλευρές χώρες, υπάρχει έντονος προβληματισμός για την ευθύνη του γιατρού, κυρίως του χειρουργού, πάνω στο θέμα του ιατρικού σφάλματος, κι αυτό γιατί μπήκαν για τα καλά στη μέση οι ασφαλιστικές εταιρείες, με τις αποζημιώσεις των ασθενών σε βάρος των χειρουργών. Η συνέχιση της κατάστασης, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία και εξαίρεση, θα οδηγήσει σε αλλαγή της τακτικής των χειρουργών, κι αυτό είναι ότι χειρότερο, για μια ειδικότητα εκ φύσεως και αμιγώς ‘επιθετική’, όπως είναι η χειρουργική.

Ξαναγυρίζοντας στο βιβλίο του Κοριτσιάδη, βλέπουμε στο κεφάλαιο περί της ‘ομάδας εκπαίδευσης στη χειρουργική τέχνη’, ότι ο γράφων δεν θα μπορούσε να παρακάμψει την κατάσταση η οποία επικρατεί στις χειρουργικές κλινικές που είναι επιφορτισμένες με το έργο της εκπαίδευσης των νέων χειρουργών.  Ποιος είναι αλήθεια υπεύθυνος σήμερα για το τελευταίο θέμα, θα μπορούσε να προσθέσει ο γράφων; Το Υπουργείο Υγείας, το αντίστοιχο της Παιδείας, οι κατά τόπους ιατρικοί σύλλογοι, οι διευθύνσεις των Κλινικών, το προσωπικό της κάθε Κλινικής, οι ίδιοι οι ειδικευόμενοι, άλλη αρμόδια επιτροπή, και ποιος αποφασίζει εν τέλει για τη χορήγηση της επάρκειας της χειρουργικής ικανότητας σε έναν νεαρό χειρουργό, όταν όλοι γνωρίζουν τη διαδικασία των σχετικών προφορικών ημίωρων εξετάσεων; Αλήθειες που πονάνε για τους περισσότερους από όσους έχουν διανύσει χιλιάδες ώρες μέσα στα Νοσοκομεία! Ποιοι θα μας χειρουργούν άραγε σε μερικά χρόνια, είχαμε αναρωτηθεί εναγωνίως σε παλιότερο άρθρο μας!

Λίγο παρακάτω, ο συγγραφέας φτάνει στα βαθύτερα προσόντα του ειδικευόμενου, αλλά και του ειδικευμένου… εκπαιδευτή. ‘…Η χειρουργική τέχνη όσο και να σχετίζεται με την επιστήμη και την παρατήρηση, στη βάση της ξεκινά από εγγενείς ροπές και καταβολικές προδιαθέσεις και αυτός που θα κληθεί να διδάξει τη χειρουργική τέχνη θα πρέπει να έχει σύμφυτη οικείωση και αυξημένη ευαισθησία απέναντι στο φαινόμενο του εύ πράττειν…’, κι όλοι ζήσαμε με το χειρότερο τρόπο την ιστορία και την τακτική του δεσποτισμού της αυθεντίας, ενός τόσο απαρχαιωμένου και παντελώς απαράδεκτου θεσμού στο χώρο της εκπαίδευσης, ειδικά στη χειρουργική. Γιατί είναι σημαντικό και πολύ μάλιστα, για το χειρουργό να αναγνωρίζει και να δέχεται τον εαυτό του ως μια διαφορετική οντότητα από εκείνη των άλλων, η οποία όπως είναι ευνόητο χαρακτηρίζεται από σύνολο δυνατών και βεβαίως αδύνατων σημείων. Ο χειρουργός, όμως, λέει ο Κοριτσιάδης, πρέπει να ‘… αποδέχεται και τη διαφορετικότητα του κάθε ενός από τους συνεργάτες του και να δίνει την ευκαιρία της αυτενέργειας στον ειδικευόμενο, ώστε όταν κάποτε αυτός βρεθεί μόνος, να μην βιώσει την ανασφάλεια της μοναξιάς, αλλά και να μπορεί να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του, αντί να καταντήσει να είναι το παθητικό υποκείμενο της αυθεντίας’, για να θυμηθούμε το προηγούμενο πόνημα του συγγραφέα.

Σε επόμενο κεφάλαιο δίνονται κάποια στοιχεία για την ενημέρωση και τη συγκατάθεση του ασθενούς για την προτεινόμενη θεραπεία από το χειρουργό στον οποίο προσφεύγει έντρομος και φοβισμένος ο ασθενής. Γιατί στις περισσότερες των περιπτώσεων, γνωρίζει! Και μάλιστα καλά για όλα εκείνα που θα επακολουθήσουν! Αλλά ενώ όλοι αγωνιούν για τον ασθενή, λίγοι ξέρουν ότι και οι χειρουργοί είναι άνθρωποι και μάλιστα με τα δικά τους προβλήματα τα οποία επηρεάζουν με το χειρότερο τρόπο την προσωπικότητα του χειρουργού και με προεκτάσεις που άπτονται της ιερής σχέσεως χειρουργού και ασθενούς. Το βιβλίο καταλήγει με το σύνδρομο υπερκόπωσης των χειρουργών, το πολυαναφερόμενο σύνδρομο ‘burnout’ που χαρακτηρίζεται από τα γνωστά τον τελευταίο καιρό σε όλους μας συμπτώματα. Η κατάθλιψη, το υπερβολικό άγχος και άλλες περίεργες ψυχιατρικές καταστάσεις, είναι συχνές ανάμεσα στους χειρουργούς. Αντανακλούν κατά τον συγγραφέα του πονήματος με τίτλο ‘Η Χειρουργική Τέχνη υπό το πρίσμα της Αλήθειας’, ‘… την πικρή αλήθεια της χειρουργικής τέχνης η οποία εν τούτοις δεν αναιρεί την αγάπη του χειρουργού και την κατάθεση της ψυχής του στο πανανθρώπινο αυτό λειτούργημα προσφοράς προς τον ασθενή συνάνθρωπο, το οποίο δεν μπορεί να εκτιμηθεί με κανέναν όρο επιχειρησιακής κερδοφορίας. Είναι ο αγώνας με το πεπρωμένο του. Είναι η τραγική υπέρβαση του εαυτού του. Είναι το τίμημα που πληρώνει ο χειρουργός σε νόμισμα ζωής και σε λίτρα από αίμα και ιδρώτα. Είναι ο δρόμος προς το δικό του όρος’!

Βιβλιογραφικές παραπομπές για πληρέστερη μελέτη και ενημέρωση

• Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση χειρουργού και ασθενούς. Ιατρικός Τύπος-Η εφημερίδα του κόσμου της υγείας. 2 Αυγούστου 2013.
• Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Ποιοί θα μας χειρουργούν άραγε σε μερικά χρόνια; Εφημερίδα Πατρίς. 19 Νοεμβρίου 2014.
• Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Τα Ιατρικά Λάθη και το ‘Ωφελέειν ή μη βλάπτειν’. Ιατρικός Τύπος. 16 Ιουλίου 2015.
• Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Η ανασφάλεια της μοναξιάς. Σύγχρονη Ουρολογία 2013; Τεύχος 35: 40-41.
• Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: Για την εκπαίδευση των νέων γιατρών. Ένα θέμα εν πολλοίς ξεχασμένο. 24grammata.com. 3Νοεμβρίου 2015.
• Σωτήρης Κοριτσιάδης: Η ανασφάλεια της μοναξιάς. Προετοιμάσου για τη στιγμή που θα βρεθείς μόνος σου φίλε μου. ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις. Γ’ Έκδοση. 2012. Αθήνα.