Fractal

Όπου η καρδιά σου σε πάει

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

brooklyn«Μπρούκλιν» του Κολμ Τομπίν, μτφ: Αθηνά Δημητριάδου, σελ. 384, Εκδ. Ίκαρος

 

Υπάρχει, πάντα θα υπάρχει ένας αβίαστος τόνος για τα μεγαλύτερα δράματα. Κάτι σαν χαμηλόφωνη επωδός σε ένα τραγούδι πόνου. Ένας χώρος πεζής ηρεμίας όπου η λογοτεχνία, με μετρημένο και ισόρροπο τρόπο, είναι ικανή να προκαλέσει ρήγματα που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι, μοιάζουν με μικρές αθέατες φλέβες σπασίματος, αλλά προκαλούν τις μεγαλύτερες «φθορές». Ο Κολμ Τομπίν είναι ο κατεξοχήν συγγραφέας των μεγάλων στιγμών τα οποία δεν διευθετεί με κραυγαλέο τρόπο, ούτε τους προσδίδει έντονα χρώματα. Όλα κινούνται σε κιαροσκούρο, σε υποφωτισμένα εσωτερικά πεδία. Ακόμη και η αναγγελία ενός θανάτου δεν προκαλεί βραχνές φωνητικές δυνάμεις στους πρωταγωνιστές. Ο πανικός, ο θυμός, ο χωρίς λόγο κλαυθμός δεν κεντούν διπλοβελονιά τα μυθιστορήματα του Κόμπιν. Αντίθετα, ακολουθούν μια αργή, αλλά ουσιαστική πορεία συνειδητοποίησης. Δεν πρόκειται για συγκατάβαση στα όρια της παθητικότητας ή της ηττοπάθειας, αλλά για καίρια μορφή αναγνώρισης του τι μπορεί να φέρει η ζωή και πώς αυτά τα γεγονότα είναι ικανά να ανατρέψουν όλες τις σταθερές.

Και πάντα η απώλεια, η αυτοπραγμάτωση, το πεπρωμένο, οι τελεσίδικες αποφάσεις και η υποχρέωση της επιλογής σκάβουν μέσα στους ήρωές του (κυρίως στις ηρωίδες του) τους δρόμους που τελικά θα ακολουθήσουν.

Από τη γενέτειρά του, το ταπεινό Ενισκόρθι της Νοτιοανατολικής Ιρλανδίας, ο Τομπίν αρδεύει αρκετά από τα μυθιστορήματά του. Σίγουρα τη «Νόρα Γουέμπστερ» και το «Μπρούκλιν». Δεν χρειάζεται να ψάξει πολύ για να σκιαγραφήσει τις ηρωίδες του, κάνει όμως πολύ βαθιά βουτιά για να τις ψυχογραφήσει. Και το κάνει με την ικανότητα ενός λεπτουργού που προσδίδει ακόμη και στα προφανή (μια τσάκιση σε μια ζακέτα, οι μπούκλες των μαλλιών σε έναν λευκό αυχένα) δραματική διάσταση. Δίνοντας, μάλιστα, μια διάσταση ενότητας (ου μην και συνέχειας) τόπου, χώρου, χρόνου, οι ηρωίδες του ενός μυθιστορήματος εισέρχονται στα χωρικά ύδατα ενός άλλου. Φερ’ ειπείν στο «Μπρούκλιν» κάνει μια cameo εμφάνιση η Νόρα Γουέμπστερ, όμως, και πάλι το ουσιαστικό στα βιβλία του Τομπίν είναι η εξαγνιστική διάθεση, το σπίθισμα των πιο βαθιών συναισθημάτων, η βουβή καθημερινότητα που μόνο pro tempore αφήνει ανέπαφους τους ανθρώπους.

Εδώ έχουμε την ιστορία της Έιλις: πρόκειται για ένα κορίτσι που μεγαλώνει με τη μητέρα και της αδελφή της κάτω από τα ίδιο σπίτι, πατέρας δεν υπάρχει, έχει πεθάνει, ενώ τα αδέλφια της έχουν μεταναστεύσει στην Αγγλία για να βρουν δουλειά. Εκείνα τα χρόνια, είμαστε στη δεκαετία του ’50, η Ιρλανδία δεν μπορούσε να θρέψει τα παιδιά της με ευκολία, ούτε να τους προσφέρει μια ελπίδα για το μέλλον. Η Έιλις ζει στη σκιά της αδελφής της, της Ρόουζ, που είναι το δυναμικό και αδιάσπαστο στοιχείο της οικογένειας. Σε αντίθεση με την Έιλις που είναι υπάκουη, δεκτική στα κελεύσματα του περιβάλλοντός της, έχει κατακτήσει μέσα της την αίσθηση της οικειότητας με τους ανθρώπους που την περιβάλλουν και δεν επιθυμεί να τους αποχωριστεί. Στη ζωή της δεν υπάρχει καν ένα ισχυρό φλερτ για να τις αλλάξει τις συντεταγμένες και της προτεραιότητες. Κάπως έτσι, ανίσχυρη και υποταγμένη, αποδέχεται την πρόταση της Ρόουζ να μεταναστεύσει στο Μπρούκλιν για να βρει την τύχη της. Με τη βοήθεια ενός κληρικού-παράγοντα της ιρλανδικής παροικίας στις ΗΠΑ, η Έιλις αποδέχεται με αμετάβλητη φυσικότητα ακόμη κι αυτή τη δραστική αλλαγή στη ζωή της. Πιάνει δουλειά σε ένα πολυκατάστημα και διαμένει στο σπίτι μιας συντηρητικής Ιρλανδέζας μαζί με άλλες συγκατοίκους, επίσης από τη χώρα της. Ο θαυμαστός, νέος κόσμος που αντικρίζει της προκαλεί ένα σταδιακό σοκ που μετατρέπεται μέσα της σε άλγος του νόστου. Με τους δικούς της επικοινωνεί μέσω γραμμάτων, η αποξένωσή της από τον κόσμο που την περιτριγυρίζει είναι βαθιά, αλλά όχι σε σημείο να την οδηγήσει σε μια άτακτη φυγή. Πείθεται να μείνει, αρχίζει μαθήματα σε νυχτερινή σχολή για να πάρει πτυχίο λογιστικής και, αίφνης, γνωρίζει τον Ιταλιάνο Τόνι με τον οποίο θα έρθει κοντά δίχως όμως να αισθανθεί μέσα της το τράνταγμα ενός ισχυρού έρωτα. Κι ας τον παντρεύεται εικονικά.

 

Colm Tóibín

Colm Tóibín

 

Τα γυρίσματα της τύχης, όμως, θα έχουν δραστική ισχύ: ο αδόκητος θάνατος της Ρόουζ, θα αναγκάσει τον Έιλις να μπει σε μια φάση απανωτών διλημμάτων. Να αφήσει το εν εξελίξει αμερικάνικο όνειρο και να γυρίσει κοντά στην μητέρα της ή να επιτρέψει στο κύμα της ζωής να σκεπάσει τη ζωή της; Αποφασίζει να μεταβεί στη γενέτειρά της για ένα μήνα. Θα αποδειχθεί ένα χρονικό διάστημα συναισθηματικά πολύ έντονο. Όχι μόνο λόγω της απώλειας που σκιάζει το σπίτι της, αλλά και γιατί να έρθει κοντά με τον Τζιμ, ένα ντροπαλό παλικάρι της περιοχής που αναμένεται να έχει καλό επαγγελματικό μέλλον (σε αντίθεση με τον κοντοπίθαρο, αλλά ευγενικό Τόνι που είναι υδραυλικός). Τι θα πράξει, άραγε, η Έιλις; Ποιες εσωτερικές διεργασίες να ανακινηθούν μέσα της και θα την αποσυντονίσουν; Από τη μια το οικογενειακό χρέος και οι επιθυμίες κανονικότητας της κλειστής κοινωνίας κι από την άλλη η εφόρμηση στο άγνωστο του Μπρούκλιν που μπορεί να τις προσφέρει σπουδαίες συγκινήσεις. Στην Ιρλανδία δείχνει πλέον ξένη, στο Μπρούκλιν είναι μια ξένη.

Ο Τομπίν έχει στα μυθιστορήματά του την αύρα της αγαπημένης του Τζέιν Όστιν και του επίσης εμβληματικού Χένρι Τζέιμς. Κι όμως, σε τούτο το θαυμαστό μυθιστόρημα γονατίζει μπροστά στο μεγαλείο του συμπατριώτη του, Τζαίημς Τζόυς όπως πολύ σωστά αναφέρουν στην εισαγωγή τους η Αθηνά Δημητριάδου και ο Άρης Μπερλής. Έναυσμα παίρνει από το διήγημα «Έβελιν» από τη συλλογή «Οι Δουβλινέζοι». Και οι δύο κοπέλες στέκονται μπροστά στο παράθυρο και παρατηρούν με νοσταλγία και θλίψη τα τεκταινόμενα στο δρόμο. Ο Τζόυς διευθετεί την ιστορία του σε ένα τετρασέλιδο διήγημα, ο Τομπίν σε ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα. Οι δονήσεις και οι συγκινήσεις, όμως, είναι υψηλές και στις δύο περιπτώσεις. Το «Μπρούκλιν» είναι ένα άριστο υπόδειγμα λιτής αρτιότητας. Με απέριττο τρόπο, ο Τομπίν γράφει για να μεγάλα ζητήματα των ανθρώπων με ανεπιτήδευτο τρόπο. Δεν λογοτεχνίζει, στέκεται στο ύψος των ηρώων του, τους παρατηρεί από πολύ κοντά, γίνεται το λεκτικό ηχείο τους. Η εξαίσια μετάφραση ανήκει στην Αθηνά Δημητριάδου (υπογράφει και ένα κατατοπιστικό επίμετρο για τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες πάνω στις οποίες στηρίζεται ο Τομπίν για να αναπλάσει την εποχή, τα μέρη και τις συνθήκες).

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top