Σημειώσεις και σχόλια για την ποιητική συλλογή «Άβατοι τόποι» του Γεράσιμου Δενδρινού

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης // *

Γεράσιμος Δενδρινός «Άβατοι τόποι», (.poema..) εκδόσεις 2015

…Είχαν ευθύνες, τρομερές ευθύνες•
από τη γνώμη τους κρέμονταν το ρηγάτο…

Ημερολόγιο καταστρώματος, Γ΄
«Ο δαίμων της πορνείας», Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ

Παρατηρώντας δευτερόλεπτα του καθημερινού. «Άβατοι τόποι». Ποίηση και Γεράσιμος Δενδρινός. Όταν ένας συγγραφέας  συμπυκνώνει την ποιότητα σελίδων και σελίδων σε λίγες λέξεις. Κι εγώ να προσπαθώ καταπάνω σε εικόνες βυθού. Αλλά ευτυχώς το  κατάλαβα εγκαίρως πως μόνο με  τους όρους του ποιητή θα προσεγγίσω ετούτο το χάος. Αλλιώς μάλλον θα χαθώ στο αενάως επάλληλο. Κρατώ στα χέρια μου μια παλίμψηστη επιφάνεια. Ο καλύτερος τρόπος παραλλαγής για μια άβυσσο.

Περί Γεράσιμου Δενδρινού κι άλλα παράλληλα λοιπόν.  Καταρχήν η ανάγκη έκφρασης, το πάθος και  ο ερωτάς,  απογειώνουν τον ρυθμό ως το επόμενο επίπεδο. Η λαλιά που χρησιμοποιείται τιμά τη γλώσσα μου. Μιλά με αλήθεια και γενναιότητα για τον ίδιο και για μένα. Εξαιρετικό περίγραμμα   όγκων καθώς λικνίζονται στους ατμούς του μεσημεριού εκεί ακριβώς που το σκοτάδι πνίγεται στο φως. Τότε που όλα κινδύνευαν να πνιγούν στην ασάφεια, αν δεν άνοιγε το ματάκι της καρδιάς ν’ απαλύνει την έπαρση της στολής μου, κατά τον  κυρό Ζήσιμο Λορεντζάτο πάντα.

Ο Γεράσιμος Δενδρινός, αυτό το περίγραμμα απέναντι, αποκαλύπτεται μ’ ένα μυστηριακό φως πίσω του, όσο και να προσπαθεί να το κρύψει. Από μετριοπάθεια ή μήπως για προστασία. Από τα συμφραζόμενα μάλλον ισχύει το δεύτερο.

Κι  εκεί ακριβώς έγκειται η δυσκολία προσέγγισης, στο φως.  Ισχύς που παράγεται καθώς συνομιλεί  το κορμί με τα σωθικά. Η αφή με την σκέψη. Η πραγματικότητα με την επιθυμία. Τ΄ οξυγόνο με το μάγμα, …ξεχασμένο σπίτι που το χτυπούσε ο βοριάς ατέλειωτα, / η θυελλώδης ορμή της αναισθησίας σου, / μα δεν έπεσε, αλλ’ ακόμη στέκει, διστακτικό αλλά πλήρες ονείρων, αναμένοντας / τα επερχόμενα σκοτάδια… απόσπασμα από το πρώτο ποίημα της συλλογής, «Η διαπίστωση πως υπάρχεις αθάνατος».  Νοιώθεις ότι πρόκειται για κάποιον  μακριά από σένα και συγχρόνως ίσταται πλάι σου. Όπως συνομιλείς κατά την εξομολόγηση. Η μετάνοια είναι ασώματο βοτάνι της  αβύσσου και μπορεί να μετασχηματίσει σε ήθος ακόμη και το χυδαίο. Αλλά η μετάνοια, θα έπρεπε πλέον, ύστερα από την λεγόμενη εδραίωση της γνώσης, να μην θεωρείται πια Θεϊκό μυστήριο, αλλά ευλογία Ανθρώπου. Όπου μέγα ερώτημα ακόμη η υπέρβαση του ψεύδους ενώπιον της αλήθειας. Όπου η αλήθεια εδώ μέσα δεν είναι παρά μια συσσώρευση αόρατου πλούτου ανεξάρτητα από τις ήττες, τις λεηλασίες και τα’ άλλα δεινά του ορατού. Αλλά τι ακριβώς είναι η αλήθεια;  –Το άνετο πέρασμα προς το Καντίκιοϊ, / με άδειο πλοίο από τη βουή του κόσμου / τον Νοέμβριο του έτους 2013, / συνοδευμένο από σμήνη των γλάρων, (πετώντας σε σχήμα V της νίκης / μάταια προσπαθούν ν΄ αποσπάσουν / χρόνια τώρα το χάδι του ουρανού)…, απόσπασμα από το ποίημα  «Η ακτή άδεια».

Με κατακλύζει η ιερότητα ετούτης της γραφής. Ιερότητα όχι  με όρους εκκλησιαστικούς. Εδώ αναπνέουν έννοιες ζωής. Έννοιες που αναρτώνται στο καθημερινό πινάκιο μαρτυρίου, όχι  σαν τιμωρία, αλλά σαν διακόνημα, σαν αναπόφευκτη κατάληξη σχέσεων.  Νοιώθεις την διαμαρτυρία, την οδύνη, την αδικία, την απώλεια. Την αγωνία για μια απάντηση. Να εισπράξεις  συγνώμη έστω κι αν χρειάζεται να την προσφέρεις πρώτα εσύ. Και βέβαια τη θλίψη. Ναι η ποίηση του Δενδρινού είναι θλιμμένη.  Θλίψη διαμέσου της περιγραφής και της κατανόησης. Αλλά  και καταγγελία για κάθε τι που οδηγεί στη μοναξιά, στην αυτοεξορία θα έλεγα. Συχνά νοιώθεις πως ομολογείς εσύ ο αναγνώστης κι όχι κάποιος άλλος. Ψαλμωδεί για όλους μας ο Γεράσιμος Δενδρινός ακόμη κι όταν ο λόγος του μοιάζει ιδιαίτερα προσωπικός,…-Δεν λογάριασα καλά τα  ταξίδια / μόνο στα θλιβερά σοκάκια / των κατά καιρούς συντρόφων μου / γυρίζω. / Έχω για στρώμα τη φυγή / και για ομιλία τη σήψη. – από το ποίημα « Άστεγος».

Και παράπονο. Ναι παράπονο για  το βάρος του χρέους. Γιατί το να στρέφεις και να κοιτάς δίπλα είναι χρέος ελευθερίας. Και τότε σου αποκαλύπτεται η βαρύτητα με φτερά. Και τα φτερά αποτελούνται από καλοζυγιασμένες λέξεις. Θαυμάσια εικόνα κρυμμένη πίσω απ’ το παλίμψηστο της θυσίας κατά το καθήκον της επιβίωσης. Θαυμάσια εικόνα ανεξαρτησίας που ξεπερνά κάθε είδους πενία. Κάθε τι που εξελίσσεται αφήνει ανεξίτηλα  ίχνη. Ίχνη μιας παλιάς ομορφιάς που συνεπικουρούν και δεν  γίνονται εμπόδιο στην αναπνοή του κόσμου. Η ποίηση του Δενδρινού δεν γίνεται εμπόδιο. Η ποίηση του Δενδρινού είναι μια ακόμη ανάσα. Διαθέτει το ίχνος της παλιάς ομορφιάς και τις γραμμές του  νέου κόσμου. Μια παγωμένη Κόρη και μια καυτή Θεά σ’ ένα κορμί. Ελληνική σμίλη. Τα συναισθήματα, η τρυφερότητα, ο πόνος, εικόνες εκείνων που μας πλήγωσαν και μας πληγώνουν, η αναγνώριση της αξίας των διαφορετικών πολιτισμών ως στάση ζωής κατά το θαυμαστό ταξίδι, όλα όσα νομιμοποιούν το παρόν και δένουν  μέλλον. Ο ποιητής στέκεται τιμητής και προφήτης του εαυτού του αλλά και συναγερμός αγάπης. Τα πετεινά του ουρανού / από τις παλάμες μου τρέφονται / κι εγώ με την στοργή τους δυναμώνω… – από το ποίημα Κοδάρ.

Νομίζω ότι γνωρίζει  ο Γεράσιμος Δενδρινός πως σταύρωση δεν σημαίνει μόνο μαρτύριο. Κυρίως σημαίνει επανάληψη μαρτυρίου. Μια συνθήκη που τρέφει τη ζωή με πάσχουσα ουσία, –Υπάρχουν κι άνθρωποι που η ζωή τους ήταν/ μια καθημερινή αναμέτρηση με τη σκιά. / Η θλίψη, με τα χρόνια, έκανε / πιο ανάγλυφα τα πρόσωπά τους… – από το ποίημα «Σπορά». Απόψε είδα σε όνειρο τον αδελφό μου, / ν’ απλώνει στην αυλή του σπιτιού μας / κάτασπρα σεντόνια με αχνά αποτυπώματα φιλιών…- από το ποίημα «Σεντόνια». Ένα αδύναμο χέρι σφίγγω καθημερινά, / έτοιμο να ακρωτηριαστεί και να σαπίσει. / Είμαστε μόνοι, κι ας είμαστε μαζί… – από το ποίημα «Χωρίς».  

Εικόνες πολύπτυχα και Μεταφορές. Κατά βάθος τρυφερότητες.  Όπου οι υποθέσεις των ποιημάτων παίρνουν τους δρόμους με τα χρώματα μιας αγιογραφίας ένθεν και ένθεν. Οι αγιογραφίες υποκρύπτουν το μαρτύριο πίσω από το λαμπρό σκουτί  της αθανασίας. Ακινησία αποδοχής και κίνηση σαν λυγμός. Ο λυγμός τσακίζει την έννοια της υποταγής στο μοιραίο. Τελικά είναι  ή δεν είναι κοινωνική η ποίηση του Δενδρινού; Τι ερώτηση… Μα ο λυγμός είναι ήδη καταγγελία. Μα πάνω από όλα ο λυγμός εκτός από μετάνοια και πίκρα φέρει και   αγανάκτηση. Και η αγανάκτηση μπορεί και να εκφράζεται μ΄ ευγένεια όπως στην ποίηση του Δενδρινού. Μια ποιητική που φουντώνει από λυρισμό και ρυθμό πίσω από στροφές πρόζας, αστραπιαίες ματιές, οικονομία και απλότητα. Το πολύπλοκο κρύβεται επιμελώς να μην μας βαρύνει. Το πολύπλοκο είναι αόρατο σαν τα’ οξυγόνο. Το απλό είναι τα φτερά λέξη-λέξη, που μας βάζει στην πλάτη ο Δενδρινός. Συχνά ο ποιητής  πίσω απ’ την αγάπη κρύβει απώλειες, θανάτους, αρρώστια, έκπτωση σωμάτων, κοινωνικών σχηματισμών και ιδέας, την προδοσία φίλων, (μόνο οι φίλοι μπορούν να σε προδώσουν). Όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά  και οι τόποι που σβήνουν, αποκτούν εδώ σώμα και εικόνα. Οι συμβολισμοί  γράφονται με κίνηση. Οι λέξεις συνθέτουν κίνηση. Όπου το ειδικό μετασχηματίζεται σε γενικό και τα δικά ταυτίζονται με τον κόσμο. Και τότε φθάνεις στην αποδοχή. Σκύβοντας στη φρεσκοσκαμμένη γη, θα βλέπω / το ίδιο  πρόσωπο σ’ έναν χωμάτινο καθρέφτη. / Τα πουλιά, οπόταν θα με επισκέπτονται /κατά τις αποδημίες τους, θα τρέφονται / από του βλέμματός μου την οδύνη…- απόσπασμα από το ποίημα «Συμμαχικά κοιμητήρια». Η μοναξιά είναι η πεμπτουσία της ύπαρξης. Σαν μοναδική ρίζα αγριοραδικιού ανάμεσα στις μύριες ρίζες των άλλων αγριοραδικιών και των επτά ουρανών και της έναστρης απεραντοσύνης και της ανεξάντλητης θάλασσας, ακόμη και το αλάτι κόκκο – κόκκο μας προσφέρεται. Μόνος ο καθένας μας, αλλά δεμένος σ΄ ένα σύνολο με αντιθέσεις, αδικίες, συντριβές και όλων των ειδών τις αγάπες είτε κερδισμένες, είτε χαμένες, είτε παγωμένες κάπου πίσω, είτε φλεγόμενες κάπου μπροστά, …Είμαστε μόνοι, κι ας είμαστε μαζί. / Είμαι διαρκώς μαζί σου κι  ας βαδίζομε αλλού, σε άλλον κήπο, σε άγνωστη θάλασσα, σε πλαγιά ξένη, / όπου ανεβαίνουν δρασκελώντας άγρια άλογα / με τις κυματιστές τους χαίτες…, – εικόνες από στο ποίημα «Χωρίς». Έχουμε μια ποιητική που εκφράζεται με απλές εικόνες μακριά από γραφειοκρατικές καταστάσεις. Πέρα από προσπάθειες να αντιγραφούν ρυθμοί και αρχιτεκτονικές ενός ανυποψίαστου για τους κινδύνους παρελθόντος. Πέρα από τα στενά παπούτσια μιας γραφειοκρατίας, μέχρι την ολοκληρωτική στρέβλωση από μια  ιεραρχία. Όλα αυτά  παραστέκονται βουβά πλάι στις λέξεις του  ποιητή· τα συνειδητοποιεί  όμως; Αλλά τι σημασία έχει για το πέλαγος αν συνειδητοποιεί την αξία που έχει για μένα; Το ζήτημα είναι τι αγκιστρώνει ο αναγνώστης. Έτσι  κι  αλλιώς οι ιεραρχίες και οι σκοπιμότητες στην Τέχνη κομίζουν έκπτωση και καταστροφή όταν δεν δείχνουν μόνο ανίερες, –Τις συνάξεις σε άδεια εκδοτικά σαλόνια / από τους αλλεπάλληλους πλειστηριασμούς, / όπου η γνωστή συμμορία αλληλοεξόντωσης / χλευάζει τα πρόσφατα τεκταινόμενα/ στ’ όνομα μιας τέχνης επηρμένης…, – απόσπασμα από το ποίημα «Οι φίλοι κίτρινοι».   

Γεράσιμος Δενδρινός

Ο Δενδρινός στηρίζεται σε  σύγχρονη δομή μιλώντας για την αρχαιότατη τραγωδία της επιβίωσης με αξιοπρέπεια όπου ως κριτής των θεϊκών και των ανθρώπινων παρακολουθεί  τα σκαμπανεβάσματα της κρίσης στον αιώνα. Είμαστε το ίδιο το σκοτάδι που ενδύεται ξανά / το ίδιο φαιό, τριμμένο ρούχο/ για να κρυφτεί υπό τον ήλιο…, – από το ποίημα «Κάτω από την επιφάνεια». Κι  η άκρα ταπείνωση; Α, εδώ ακόμη και η άκρα ταπείνωση είναι μια κομψότατη εικόνα απέναντι,  –Μου μιλούν με γουργουρητά,/ ίδια με το αναφιλητό του λαβωμένου κύκνου, / καθώς γλιστρά στην επιφάνεια του νερού / για το βασίλειο του θανάτου…, – από το ποίημα «Κοδάρ».

Ποίηση παράπονου για το μικρόψυχο της Πόλης, όταν συμβαίνει το ευτελές, κάτι που τελικά συμβαίνει.  Ποίηση θλίψης για την καθημερινή συντριβή και την απώλεια. Ποίηση για τα διαφορετικά μάτια και τόπους που ωστόσο αθόρυβα εκεί στην άβυσσο συναντιόνται προστατευμένα από μισαλλοδοξίες. Ποίηση προσωπική κι ωστόσο συμπαντική. Ποίηση  γενναιότητας, αλλά σαν έπος χωρίς μεγάλα λόγια· κόσμιο έπος, …ποτέ δεν τους συνεπήρε ο φόβος / όταν αντάμωναν θηρία και στοιχειά, κερδίζοντας, έτσι αθόρυβα, το έπαθλο / μιας ταπεινής και ουσιαστικής ζωής. Ακροτελεύτιοι στίχοι από το τελευταίο ποίημα «Σπορά», όπου σαν έμπειρος ουραγός προστατεύει την συντεταγμένη υποχώρηση του «τάγματος  Γεράσιμος Δενδρινός». Τάγμα σαν ελατήριο συσπειρωμένο, …διστακτικό αλλά πλήρες ονείρων, αναμένοντας τα επερχόμενα σκοτάδια…  Επαναλαμβάνω το απόσπασμα απ’ το πρώτο ποίημα με τον αυτοδύναμο τίτλο «Η διαπίστωση πως υπάρχεις αθάνατος». Τίτλος «εν πρύμνη πόλεως». Τίτλος σαν μονόχορδο ποίημα, όπως θα όριζε ο Γιάννης Ρίτσος, να δίνει το ρυθμό πορείας.

Αντίκυρα, Δεκέμβριος 2017

* Ο Σταύρος Σταμπόγλης είναι Αρχιτέκτων DESA-Μέλος ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και ΤΕΕ. Γεννήθηκε το 1946  στην Αθήνα. Δημοσίευσε για πρώτη φορά  το 2007. Έχει δημοσιεύσει 8 ποιητικές συλλογές και δυο συλλογές διηγημάτων. Τελευταία ποιητική συλλογή «Διηγήσεις πόλεων» Κέδρος 2016. Είναι μέλος του «Κύκλου Ποιητών».