Άσραφ Φαγιάντ [1980-]: «Θεέ, άραγε η κόλαση βρίσκεται εδώ, κάπου στη γη;»

Μετάφραση από τα αραβικά: Πέρσα Κουμούτση //

12 ποιήματα

 Για τον Άσραφ Φαγιάντ: η εκδήλωση από την Εταιρεία Συγγραφέων και τον Κύκλο Ποιητών

«Η Εταιρεία Συγγραφέων, σε συνεργασία με τον Κύκλο Ποιητών, είναι εδώ για να υπερασπιστεί την ποίηση: την Ποίηση όσο ακόμα μπορεί να αποτελεί έναν επιπλέον ορισμό της ελευθερίας»

                       (από την ομιλία του προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων  Δημήτρη Καλοκύρη στην χθεσινή εκδήλωση που έγινε στο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει, υπέρ της απελευθέρωσης του καταδικασμένου σε θάνατο ποιητή Άσραφ Φαγιάντ στη Σαουδική Αραβία)

Δημήτρης Καλοκύρης

Η ελευθερία της έκφρασης σε αντιπαραβολή με τον σεβασμό του Άλλου, ο ρόλος των θρησκειών στη σύγχρονη κοινωνία, η ποίηση ως στάση ζωής και ως πολιτική πράξη, αλλά και οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί, η ιστορία της σύγχρονης αραβικής ποίησης και οι γλωσσολογικές φωτοσκιάσεις στο έργο του Άσραφ Φαγιάντ ήταν μερικά μόνο από τα θέματα τα οποία συζητήθηκαν σε μια από τις πιο πλούσιες, ενδιαφέρουσες και παρεμβατικές «λογοτεχνικές εκδηλώσεις» των τελευταίων ετών.

Ο τίτλος της, «Εκτελώντας την ελευθερία της έκφρασης», δεν προδιέθετε ίσως παρά μόνο για την «ακτιβιστική» πλευρά μιας εκδήλωσης που όμως εξελίχθηκε σε κάτι πολύ περισσότερο από μια ποιητική βραδιά συμπαράστασης στον καταδικασμένο σε θάνατο παλαιστίνιο ποιητή Άσραφ Φαγιάντ. Φιλοσοφικά ερωτήματα, ποίηση και πολιτική συνδυάστηκαν με τις αναγνώσεις, στα ελληνικά και τα αραβικά, ποιητικών κειμένων μέχρι πρότινος παντελώς άγνωστων στη χώρα μας.

Και όμως. Ο Φαγιάντ είναι ένας ποιητής κάθε άλλο παρά άγνωστος στον αραβικό κόσμο – και συγχρόνως, όπως ανακάλυψε χθες το ελληνικό κοινό χάρη και στις μεταφράσεις που έγιναν ειδικά για την εκδήλωση από τους Γιώργο Χουλιάρα, Ντίνο Σιώτη, Σάρα Θηλυκού και Πέρσα Κουμούτση, ο Φαγιάντ έχει να επιδείξει ένα έργο σπάνιας οικουμενικότητας, διορατικότητας και δύναμης.

Βέβαια, εμείς τον γνωρίσαμε χάρη στην θανατική του καταδίκη- και όπως τόνισαν αρκετοί από τους ομιλητές, είναι αμφίβολο εάν και κατά πόσο η παγκόσμια χθεσινή κινητοποίηση, στην οποία εντασσόταν και εκείνη της Εταιρείας Συγγραφέων και του Κύκλου Ποιητών, θα σταματήσει «τη σπάθα από το να πέσει στο κεφάλι του ποιητή».

Οι ίδιες οι ομιλίες όμως, του ποιητή και καθηγητή στο πανεπιστήμιο ColumbiaΣτάθη Γουργουρή και των πεζογράφων και ποιητών Αγγελικής Στρατηγοπούλου, Δημήτρη Καλοκύρη, Αμάντας Μιχαλοπούλου, Σάρας Θηλυκού, Πέρσας Κουμούτση, Κωστή Τριανταφύλλου, Γιώργου Χουλιάρα, Ντίνου Σιώτη και Ελένης Λιντζαροπούλου, απέδειξαν για μια ακόμα φορά ότι και οι συγγραφείς, με την πένα τους, έχουν κι εκείνοι το δικό τους όπλο.

Εξαιρετικές και διεισδυτικές οι ομιλίες, ατμοσφαιρικές οι αναγνώσεις ποιημάτων– χτύπησαν με τα λόγια του καταδικασμένου σε θάνατο ποιητή, στην καρδιά προβλημάτων που μάς είναι, και στην Ελλάδα, εξαιρετικά οικεία πλέον: «Γη είναι η κόλαση που ετοιμάστηκε για τους πρόσφυγες», έγραψε κάπου ο Παλαιστίνιος, δηλαδή άνθρωπος χωρίς πατρίδα και ταυτότητα, Άσραφ Φαγιάντ.

«Αν δεν πιστεύουμε στην ελευθερία έκφρασης των ανθρώπων που απεχθανόμαστε, τότε δεν πιστεύουμε καθόλου σ’ αυτήν», ήταν η ρήση του Νόαμ Τσόμσκι με την οποία άνοιξε την εκδήλωση η Αγγελική Στρατηγοπούλου – χρησιμοποιώντας τα λόγια ενός εβραίου διανοούμενου, που έχει επικρίνει δριμύτατα την ισραηλινή πολιτική, σε μια εκδήλωση για την υπεράσπιση ενός παλαιστίνιου πρόσφυγα…

«Θέλετε να προστατεύσετε το περιβάλλον; Εξαφανίστε τις μονοθεϊστικές θρησκείες. Ή καλύτερα, όλες τις θρησκείες. Και η φύση θα ανθίζει εσαεί», τόνισε στη δική του ομιλία, επίσης ανατρεπτικός και ποιητικός, ο Δημήτρης Καλοκύρης. Πέρα όμως από το πρόβλημα του φανατισμού και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, ο Δημήτρης Καλοκύρης αναφέρθηκε και στην πολιτική διάσταση του προβλήματος, καθώς «η ειρωνεία», όπως τόνισε, «είναι ότι τον (ποιητή) έχει καταδικάσει μια χώρα που είναι μέλος του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ (μέλη του οποίου είναι επίσης η Κίνα, η Ρωσία, η Αλγερία κ.ά). Είμαστε εδώ για να βάλουμε το χέρι στο στόμα του θηρίου, και να βοηθήσουμε έναν δημιουργό να συνεχίσει να υπάρχει ελεύθερος».

Στην πολιτική διάσταση του ζητήματος αναφέρθηκε και ο Στάθης Γουργουρής. Η Δύση αναγκάζεται να ξανασκεφτεί κάποιους από τους συστατικούς όρους της ταυτότητάς της: το δίπολο «ελευθερία της έκφρασης/σεβασμός των διαφορετικών πολιτισμών» αποτελεί μια εκρηκτική βόμβα στα θεμέλια ενός κόσμου που ραγδαία μεταλλάσσεται, στρεφόμενος εναντίον του ίδιου του του εαυτού και του θεμελιώδους κοινωνικού συμβολαίου πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε.

«Τη θύελλα της καταπίεσης θα ακολουθήσει η βροχή του αίματός μου. Είμαι περήφανος που χαρίζω τη μόνη ζωή που μου ανήκει», είχε πει ο νοτιοαφρικανός ποιητής Μπένζαμιν Μολόιζε πριν απαγχονιστεί από το καθεστώς του απαρτχάιντ. Μετά την αναφορά στον Μολόιζε, ο Στάθης Γουργουρής υπογράμμισε ότι τόσο η κατηγορία της βλασφημίας (που βαρύνει τον Φαγιάντ), όσο και η προσβολή της θρησκευτικής πίστης του Άλλου στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης, αποτελούν πράξεις πολιτικής βίας.

«Η τέχνη, για να υπάρξει, πρέπει να παραβιάζει το ιερό – πώς όμως να παραβιάσουμε το ιερό χωρίς να γινόμαστε κι οι ίδιοι ανίεροι;», αναρωτήθηκε ηΣάρα Θηλυκού, η οποία αναφέρθηκε στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη αλλά και στους Αλ Γκαζαλί, Τζελαλεντίν Ρουμί, Ολιβιέ Ρουά και Εντουαρντ Σαΐντ – προσεγγίζοντας το ίδιο αυτό δίπολο ελευθερίας της έκφρασης/σεβασμού του Άλλου μέσα από την ιστορία των πολιτισμών και ιδεών.

Στη γλώσσα και το περιεχόμενος της ποίησης του Άσραφ Φαγιάντ, μιας ποίησης άλλοτε σκληρής και άλλοτε ανάλαφρης, με ένα πάγιο όμως αίτημα κάθαρσης – το οποίο κινδυνεύει να επέλθει, τελικά, μέσα από τον θάνατο – αναφέρθηκε εκτενώς η Πέρσα Κουμούτση. Η ίδια είχε μεταφράσει ποιήματά του από τα αραβικά, και τα διάβασε τόσο στην ελληνική μετάφραση όσο και στο πρωτότυπο.

«Οι ποιητές δεν τα πάνε καλά με την εξουσία», παρατήρησε ο Ντίνος Σιώτης, υπογραμμίζοντας τη σημασία της παγκόσμιας χθεσινής κινητοποίησης, χάρη στην οποία «ελπίζουμε να σταματήσουμε τη σπάθα και να μην πέσει στο κεφάλι του ποιητή». Σε μια χώρα που σκληραίνει συνεχώς τη στάση της, και όπου μόνο τον περασμένο χρόνο, περισσότεροι από 100 άνθρωποι τιμωρήθηκαν με την εσχάτη των ποινών, δηλαδή αποκεφαλίστηκαν δημόσια!

Εξάλλου, επεσήμανε και ο Γιώργος Χουλιάρας, «είναι ντροπή που στην Ελλάδα, δεν έχουμε περισσότερη μεταφρασμένη ποίηση χωρών από τη νότια πλευρά της Μεσογείου –οι Άραβες», τόνισε, «διέσωσαν τον ελληνικό πολιτισμό σε εποχές που κινδύνευε, και οι Έλληνες δεν θα έπρεπε να διακατέχονται από ισλαμοφοβία». «Και είναι επίσης ντροπή», συμπλήρωσε, που ποιητές σαν τον Φαγιάντ κινδυνεύουν να εκτελεστούν για την ποίησή τους, σήμερα, 500 χρόνια μετά τον Κοπέρνικο και μετά τον Ιερώνυμο Μπος – σήμερα, 500 χρόνια μετά τον Τόμας Μορ, οι ποιητές βρίσκονται ακόμα σε αναζήτηση μιας ουτοπίας που όλο και απομακρύνεται…»

Τέλος, σε δική του παρέμβαση, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Βαγγέλης Σακκάτος αναφέρθηκε στη δική του εμπειρία θρησκευτικής δίωξης, καθώς το 1960 αναγκάστηκε να φύγει από την Ελλάδα

μετά τη δίωξη που προκάλεσε εναντίον του η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος για την έκδοση του βιβλίου «Εισαγωγή στην Ιστορία των Θρησκευμάτων» του Ανατόλ Λουνατσάρσκι.

Σε όλο τον κόσμο, με πρωτοβουλία του PEN, είχαν προγραμματιστεί χθες 120 αντίστοιχες εκδηλώσεις : «… Καλά του κάνετε του ποιητή/Να τον σκοτώσετε/Έτσι μονάχα θα πυροδοτήσετε/Τα γεγονότα/Κι έτσι μονάχα/Θα τον καταδικάσετε/Στην αιωνιότητα», όπως αναφέρει και η Ελένη Λιντζαροπούλουστο ποίημα που έγραψε για τον Άσραφ Φαγιάντ.

Ναι, του αξίζει. «Γιατί δεν είναι όλοι ποιητές/Κι ας γράφουν ποίηση.»

Όμως ο Άσραφ Φαγιάντ είναι.

Ποιητής και καλλιτέχνης. Γεννήθηκε το 1980 στη Σαουδική Αραβία, από γονείς Παλαιστίνιους  πρόσφυγες (με καταγωγή από τη Λωρίδα της Γάζας). Δραστήριος στην καλλιτεχνική σκηνή της Σαουδικής Αραβίας, έχει επιμεληθεί εκθέσεις σαουδαραβικής τέχνης στην Ευρώπη και τη Σαουδική Αραβία. Το Νοέμβριο του 2015 καταδικάστηκε σε θάνατο για αποστασία. Συνελήφθη αρχικά το 2013 από τη θρησκευτική αστυνομία, απελευθερώθηκε με εγγύηση, συνελήφθη εκ νέου το 2014 και καταδικάστηκε σε τετραετή φυλάκιση και 800 βουρδουλιές. Σε επανεξέταση της δίκης, με νέα σύσταση δικαστηρίου, καταδικάστηκε σε θάνατο. Κατηγορήθηκε ότι προωθεί την αθεΐα μέσω μιας ποιητικής συλλογής που εξέδωσε το 2008, με τίτλο «Οδηγίες Εντός». Τον Νοέμβριο του 2015, το Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου (Berlin International Literature Festival) εξέδωσε κείμενο υποστήριξης του Άσραφ Φαγιάντ, και κάλεσε σε παγκόσμια κινητοποίηση στις 14 Ιανουαρίου υπέρ της απελευθέρωσής του.