Fractal

Ξεφαντώματα σε καιρούς κρίσης και ανέχειας

Του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

Η Αποκριά πριν από ένα ακριβώς αιώνα

 

ΑΠ

 

Τα παραδοσιακά αποκριάτικα – καρναβαλικά έθιμα  έρχονται από πολύ μακριά. Οσο οι γιορτές για την άνοιξη της φύσης .  Ο λαός μας μπορούσε να γλεντά τον ερχομό της νέας ζωής ακόμα και στις μεγάλες φτώχειες Κανόνας, άλλωστε, για τους πολλούς:  «Αποκριές τις λέγαν/ και ξερό ψωμί ετρώγαν…» σύμφωνα με λαϊκό αποκριάτικο άσμα.

Διασκέδαζε την επώδυνη κατάστασή του , αναλόγως των εποχών ,  περιπαικτικά. Οπως παλιότερα διαλαλούσαν οι τελάληδες σε πόλεις και  χωριά με τύμπανα ή κουδούνια:

“Προφωνούμαι σοι, πτωχέ,

το σακκίν σου πώλησον

και την εορτήν σου διαβίβασον…”

Βυζαντινό το τετράστιχο ,  και,  για όσους δεν το κατάλαβαν υπάρχει και η νεοελληνική εκδοχή του μέχρι να εκλείψει η ανάγκη του τελάλη:

“Προφωνούσιμη βδομάδα

προφωνέσου νοικοκύρη ,

κι αν δεν έχει το πουγγί σου,

πάρε πούλα το βρακί σου…”

(“προφωνούσιμη” = προαναγγελτική της αποκριάτικης περιόδου, από το  προφωνώ = διαλαλώ).

 

ΑΠΟ1

 

Επομένως , ακόμη και σε καιρούς μεγάλων κρίσεων (οικονομικών και εθνικών) υπάρχουν εξηγήσεις για τ΄ αποκριάτικα ξεφαντώματα. Ιδιαίτερα , μάλιστα τότε, αν δεχθούμε ότι γενικώς η Αποκριά είναι και “πόθος φυγής” από τη σκληρή πραγματικότητα , όπως εύστοχα έχει επισημάνει  ο συγγραφέας Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, όταν κατηγορούσαν τις αποκριάτικες ακρότητες και υπερβολές . Στα καρναβάλια δρώμενα , σύμφωνα με τον κλασικό θεωρητικό των λαίκών δρώμενων Μ. Μπαχτίν ,  “βρίσκουν διέξοδο η συσσωρευμένη αρνητική ενέργεια και  οι καταπιεσμένες ανεκπλήρωτες σωματικές επιθυμίες”.

 

ΑΠΟ

 

Όπως πριν από ένα ακριβώς αιώνα το 1916 (τελευταία βδομάδα της Αποκριάς 15-21 Φεβρουάριος ) . Όταν ο πόλεμος μαινόταν στα ευρωπαϊκά  μέτωπα , η Μακεδονία βρισκόταν υπό κατοχή ,  η Αθήνα του βασιλιά και των αντιβενιζελικών πεινούσε, υπήρχε δελτίο σε τρόφιμα, ενώ έλειπαν στάρι , κάρβουνο για το φωταέριο και άλλα είδη πρώτης ανάγκης.

“ Ο κόσμος γλεντά , αλλά και ο κόσμος υποφέρει , έγραφε σε άρθρο του το νεαρό ΕΘΝΟΣ. Τινάζονται εις τον αέρα με κρότον τρελλόν τα βουλώματα της σαμπάνιας , αλλά τινάζονται επάνω εις το στρώμα και κορμιά ανθρώπων …δια τα οποία δεν ευρέθη βοήθεια, ένα καλαμάκι που στηρίζει την τριανταφυλλιάν και την σώζει από την μανία της καταιγίδος…”

Σχολιάζοντας τις αποκριάτικες νύχτες σημείωνε: “Το περίεργον είναι ότι η ημέρα που διαδέχεται την νύχτα του γλεντιού …μέμφεται τους Αθηναίους , που εννοούν να αποδώσουν φόρον λατρείας εις τον θεόν Καρνάβαλον , ενώ ο μισός κόσμος ματώνει και πονεί, ο δε άλλος μισός κλαίει και υποφέρει…”

Δυο δημοσιεύματα αμέσως μετά την Τσικνοπέμπτη (11 Φεβρουαρίου) είναι πολύ χαρακτηριστικά στο συσχετισμό τους:

1.  “Τρέλλα  θόρυβος , πήδοι , χοροί, τρεχάλες ιαχαί κραυγαί, γέλωτες σκουξίματα θρηνωδίαι , κιθάρες  , ουριαχτά , α-ού-α , κακαρίσματα κρωγμοί, κρωγμοί , ωρυγαί (από το ωρύομαι) γέλια στριγγλικά, …γέλια παγωμένα…πανδαιμόνιον, παραφροσύνη , μέθη! Και που να έλθη η Κυριακή…”

2. “Οι γυναίκες των επιστράτων (επικρατούσε καθεστώς επιστράτευσης) σύρουσαι την αθλιότητά των εις τους δρόμους της πρωτευούσης  , παρουσίαζαν φοβεράν εικόνα της συμφοράς του λαού. Ικέτευαν και έκλαιον (έξω από το υπουργείο Εσωτερικών)  …Ψωμί! Ψωμί! Πεινούμε! Είμαστε νηστικές! ”

Κι άλλα παρόμοια θα μπορούσαν να παρατεθούν. Ενας ανταποκριτής μεγάλης ευρωπαϊκής εφημερίδα έλεγε για το φαινόμενο αυτό: ” Μου κάνει εντύπωση η διάθεσι του λαού προς διασκέδασιν Ηκουσα ότι είναι πολλή φτώχεια και εφαντοζόμουν ότι θα επερνούσαν αι ημέραι ήρεμαι…Τι διάβολο; Πού είναι η φτώχεια; Γιατί αυτοί που γλεντούν δεν είναι βέβαια πλούσιοι…”

Μπορεί , παρατηρούσε σχετικά συντάκτης του ΕΘΝΟΥΣ  πει κάποιος ότι τ΄ αποκριάτικα γλέντια “παρουσιάζουν κάποιαν παθολογικήν μορφήν, αλλά και τούτο είναι σύμφωνον με την γενικήν κατάστασιν..”

Γλεντάτε, γλεντάτε  προέτρεπε…

 

ΑΠΟ2

 

Μείζον θέμα προέκυψε με τις διοργανώσεις των επίσημων παραδοσιακών χορών. Έπρεπε ή όχι να γίνονται τις δραματικές στιγμές για τη χώρα και το λαό; Ηταν “κατάπτωσις” και “ανευλάβεια” ; Ο μεγάλος πάντως ετήσιος χορός στο Δημοτικό θέατρο της Αθήνας πραγματοποιήθηκε. Με κυριότερο επιχείρημα  ότι οι εισπράξεις θα διατεθούν υπέρ των φτωχών…

Δεν έλειπαν βεβαίως και οι ιερεμιάδες  για τα ξεφαντώματα.   Ο κόσμος μπορεί να γλεντάει , σημείωνε αρθρογράφος του ΕΘΝΟΥΣ στο ίδιο θέμα  που ασχολούνταν με το ευρωπαϊκό μακελειό στο Βερντέν: ” Ετσι είναι πλασμένος. Μπορεί και να τραγουδήση δίπλα από το φέρετρο του πατρός του , χωρίς να έπεται εξ αυτού ότι δεν αισθάνεται οδύνην… Αλλως δεν θα εζούσαν οι άνθρωπο , παρά δια να θρηνούν συμφοράς”…

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top