Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Οι άνθρωποι της μεγάλης φυγής
18/11/2015, 11:00 πμ

Οι άνθρωποι της μεγάλης φυγής

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Αεροπλάστ» της Άντζελας Δημητρακάκη, εκδ. Εστία, σελ. 392

 

 

Πισωπατώντας προσεγγίζεις το μπροστά. Υποχωρώντας ετοιμάζεσαι για την τελική αντεπίθεση. Μέσω –και διά- των ψευδαισθήσεων, γίνεται κανείς να αποσώσει κάτι από το σημαντικό της ζωής. Όλα τούτα τα αντιφατικά σχήματα τίθενται εξαρχής στο πολυπλόκαμο «Αεροπλάστ» που γράφτηκε μέσα στην κρίση, αλλά οι αναφορές του εκτρέπονται από το προφανές των αναλύσεων.

Το μυθιστόρημα ξεκινάει με την κρίσιμη απόφαση της κεντρικής ηρωίδας, της Αντιγόνης (Ελληνίδα συγγραφέας, άρα ταγμένη στην πλευρά της διανόησης), η οποία μπροστά στα μεγάλα διλήμματα της ζωής της και έχοντας πλέον φτάσει σε ένα σταυροδρόμι, αφήνει τη βολή του σπιτιού της στο Ελσίνκι για μια μεγάλη περιπλάνηση/περιδίνηση. Επιλέγει να αποστερηθεί το παιδί της και τον άνδρα της (οι σχέσεις τους έτσι και αλλιώς ξεκίνησαν ως Οκτωβριανή Επανάσταση και κατέληξαν Σοβιετική Ένωση), για το αγωνιώδες ταξίδι της αυτοσυνειδησίας. Εντέλει, η Αντιγόνη διαρρηγνύει τις σχέσεις της με όλους τους ρόλους. Ακόμη και με τον πλέον «αιμάτινο»: αυτόν της μητέρας.

Τριγύρω της κυκλοφορούν, ως δορυφόροι, οι άλλοι ήρωες του βιβλίου: Ο Ίκερ, η Μέλανι, ο Μαρτί και ο Κάι, άνθρωποι από διαφορετικές αφετηρίες και σημεία του ορίζοντα, που κατά ένα μυστηριακό τρόπο ενώνονται μεταξύ τους. Μαγεύονται, μαγνητίζονται, αλλά και εμπλέκονται με την Αντιγόνη. Οι αποφάσεις του ενός είναι σαν μια δύναμη που τραβάει από τον μανίκι τον άλλον. Το ίδιο το μυθιστόρημα θέτει το ερώτημα της ελεύθερης βούλησης, της απόφασης που καλείται να πάρει κάθε άτομο μέσα στη ζωή του (… για τη ζωή του). Ναι, το μυθιστόρημα θέτει μια σειρά ερωτημάτων, όμως οι ήρωές του δεν έχουν ούτε απαντήσεις ούτε ερωτήσεις. Μόνο μια δίνη τους παρασέρνει. Το κοινό τους στοιχείο είναι η έλξη για φυγή. Πρόκειται για μια φυγόκεντρη δύναμη που όσο μεγαλύτερη είναι τόσο πιο… κεντρομόλα γίνεται, καθώς αλλάζοντας τόπους και παραστάσεις, όλοι τους, βρίσκονται πάλι στο σημείο της εκκίνησής τους. Αντιμέτωποι με τις αποφάσεις τους. Πρόσωπο με πρόσωπο με τους εαυτούς τους.

Τούτοι οι άνθρωποι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ζουν σε αυτό που ο Μαρξ ονόμαζε: «μη επιλεγμένες συνθήκες» ή όπως ο Μπένγιαμιν σημείωνε, σε μια κατάσταση πλήρους απομάγευσης αναζητώντας τα ιστορικά γεγονότα που θα τους καθορίσουν. Μόνο που συμπληρώνει ο Γερμανός: αυτού του είδους οι επαναστάσεις δεν συμβαίνουν ως ένα φυσικό και αναπότρεπτο αποτέλεσμα της οικονομικής προόδου, αλλά ως διακοπή της ιστορικής εξέλιξης που οδηγεί στην καταστροφή. Το αυτό συμβαίνει και στους ήρωες: πρέπει να καταστραφούν και να καταστρέψουν για να φτιάξουν, αν μπορούν, τα γεγονότα τους. Αλλιώς η Ιστορία θα κάνει παρέλαση πάνω από τις λακκούβες του δρόμου (τους ανθρώπους) που λέει και η Αντιγόνη. Πρέπει να ξεφύγουν από τη χρονοπαγίδα που έχουν μπλεχθεί – από τον αναπόδραστο χρόνο του τώρα.

Προέρχονται από σχέσεις που δεν περπάτησαν, από κύματα απογοητεύσεων που τους οδήγησαν σε νευρικές καταπτώσεις και τις οποίες προσπαθούν να αναχαιτίσουν με τη βοήθεια ψυχοφαρμάκων, από οικογενειακές σχέσεις που βάφτισαν το ψέμα αλήθεια, φλερτάρουν με κοινοβιακές ομάδες και το ερευνητικό πλοίο «Πραγματικότητα» (μια new age εκδοχή), αναζητούν το κέντρο των προσωπικών εφορμήσεών τους και εισέρχονται σε κύκλους αρνήσεων έναντι μιας προδιαγεγραμμένης πορείας. Κι όμως, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με «αυτιστικές» προσωπικότητες όπου κάθε μια ξεχωριστά έχει μάθει να ακκίζεται με τους δαίμονές της. Δεν είναι αποτέλεσμα… αυτοπάθειας η διάλυσή τους, αλλά απότοκη της πνιγηρής κοινωνικής συνθήκης.

Αυτό που τους ενώνει (θάνατοι, χωρισμοί, ένταση αποφάσεων) είναι αυτό που τους χωρίζει. Κάποιοι έχουν οδυνηρό τέλος, κάποιοι νεφελώδες, ενώ για άλλους δεν υπάρχει τέλος παρά μόνο αρχή. Από την Αθήνα της κρίσης, στο Ελσίνκι, το Λονδίνο και τη Βαρκελώνη, το ταξίδι ενός εκάστου μοιάζει με την περίφημη λακανική αφάνιση. Το διαλυμένο υποκείμενο φτάνει στο σημείο να μην μπορεί να ταυτιστεί με το περίγραμμα της ίδιας του της επιθυμίες.

Η Δημητρακάκη φτιάχνει ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα που φλερτάρει έντονα με την φιλοσοφία, την ιστοριογραφία, τη διαλεκτική, τον μοντερνισμό, αλλά και τη λειτουργία της λογοτεχνίας (όλοι οι ήρωες καταγράφουν τις σκέψεις ως ένα διαρκές memento της ζωής τους). Η δομή και η ανάπτυξη θυμίζουν έντονα τις αντίστοιχες προσπάθειες του Ρίτσαρντ Πάουερς όπου η λογοτεχνία απλώνει το βλέμμα της έξω από τα καθιερωμένα πλαίσια της δομής μιας ιστορίας και γίνεται ένας πολυπρισματικός φακός που συλλαμβάνει «διαλεκτικές εικόνες». Ο Βάλτερ Μπένγιανιν είναι «παρών» σε όλο το βιβλίο: μπαίνει, βγαίνει, επανέρχεται. Οι ήρωες της Δημητρακάκη, συνδιαλέγεται μαζί του, σε κάποιους δε (όπως στην Αντιγόνη) είναι αρκετά οικείος. Η λειτουργία του αγγέλου της Ιστορίας, γνωστή από τον Μπένγιαμιν, εμφανίζεται και στο μυθιστόρημα με καταλυτική μορφή. Είναι αυτή η ασίγαστη φωνή που εναντιώνεται στον «μονόδρομο» της μιας και μόνης λύσης. Που αντιστέκεται στην επικείμενη άβυσσο. Οι ήρωες, σε προσωπικό επίπεδο, σπάνε την αλυσίδα της πορείας τους. Σε ιστορικό πεδίο, αυτό είναι έργο της επαναστατικής προοπτικής. Μπένγιαμιν, ξανά.

 

H συγγραφέας Άντζελα Δημητρακάκη

 

Τίνι τρόπω ο Γερμανός φιλόσοφος που αποφάσισε να αυτοκτονήσει (υπάρχουν θεωρίες και περί δολοφονίας) το 1940 για να διαφύγει από τους ναζί ολετήρες, εισέρχεται σε μυθιστόρημα του σήμερα; Οι πέντε κεντρικοί ήρωες του «Αεροπλάστ» αποφασίζουν να κάνουν ένα ταξίδι έως το Πορ’ Μπόου όπου βρίσκεται και ο τάφος του Μπένγιαμιν. Ο Γερμανός κυκλοφορεί μέσα στο βιβλίο ως… φυσική παρουσία, αύρα, απείκασμα και ως θρυαλλίδα για τις οβιδιακές αλλαγές πλεύσεις των ηρώων – έστω και ερήμην τους.

Υπάρχει ένα συγκεκριμένο σημείο της προβληματικής του Μπένγιαμιν που «ακουμπάει» το βιβλίο της Δημητρακάκη. Ο Γερμανός θέτει στο επίκεντρο τις έννοιες της αλλοτρίωσης, της αποξένωσης και του φετιχισμού που είχαν σχεδόν αποσιωπηθεί (βλ. Λούκατς), δηλαδή την θεωρία του Μαρξ ότι στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής οι σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους παρουσιάζονται με τη μορφή σχέσεων ανάμεσα σε πράγματα (παραγωγή και ανταλλαγή εμπορευμάτων), ότι δηλαδή ζούμε σε μια εμπράγματη κοινωνία (φετιχισμός του εμπορεύματος). Αυτό ακριβώς βιώνουν όχι μόνο οι ήρωες του μυθιστορήματος, αλλά και ο δυτικός άνθρωπος του 21ου αιώνα.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top