Fractal

Η καρδιά και το σώμα της Αραβικής ποίησης

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

 

persa«Ανθολογία σύγχρονης αραβικής ποίησης»,  Έρευνα, επιλογή, πρόλογος, επιμέλεια και μετάφραση από τα αραβικά: Πέρσα Κουμούτση, Εκδόσεις ΑΩ, σελ. 131

 

«Αν μια μέρα ο λαός επιλέξει τη ζωή

Τότε η μοίρα δεν έχει παρά ν’ ανταποκριθεί

Το σκοτάδι της νύχτας θ’ αποσυρθεί

Και τα δεσμά θα σπάσουν

Και όποιον το πάθος για ζωή δε θ’ αγκαλιάσει

Τότε αυτός θα σκορπιστεί στον αέρα της και θα εξαφανιστεί»

[Άμπου Κάσεμ ελ Σεμπι «Πάθος για ζωή»]

[Το εμβληματικό αυτό ποίημα έγινε σημαία των νέων κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεών τους για εκδημοκρατισμό και ελευθερία]

 

Μας γνώρισε τον Ναγκίμπ Μαχφούζ, τον Χάλεντ Ελ Χαμίσι, τον Βάλτερ Μπούρκετ, την Σάλουα Αλ Ναϊμι, τον Ιμπραήλ Άμπντ Ελ Μεγκίντ, τον Ζιντάν Γιουσέφ, πολλούς και σημαντικούς άραβες δημιουργούς. Με τη δική της ιδιαίτερα αισθαντική μυθιστορηματική φωνή ανασκεύασε για μας «Στα χρόνια της νεότητάς του, ο ιδανικός του βίος» την εποχή του Καβάφη, στα «Καφέ Κλεμέντε», «Δυτικά του Νείλου» και στις «Χάρτινες ζωές» την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο της ακμής και της παρακμής, μας χάρισε τη σχέση της με τον Μαχφούζ «Στους δρόμους του Καίρου». Και τώρα η Πέρσα Κουμούτση επανέρχεται με μια εργασία χρονοβόρα κι επίπονη να συμπληρώσει ένα μεγάλο κενό. Εκείνο της Αραβικής Ποίησης, και ειδικά της σύγχρονης, έτσι όπως με όλα αυτά τα πολιτικοκοινωνικά και την Αραβική άνοιξη αλλάζει κάπως, ήδη άλλαξε και έχει διαμορφωθεί.

Συγκεντρώνοντας για μας σε ένα καλαίσθητο βιβλίο με εξώφυλλο που θυμίζει αραβούργημα μεγάλες ποιητικές φωνές. Τους Άχμαντ Σάουκι, Μπίραμ ελ Τόνισι, Φαρούκ Σούσα, Φαρούκ Γκουέιντα, Ουαφάα Ουάγκντι, Ρίφαατ Σαλάμ, Φάτεν Αλ Ναουάουι, Ιμπραχήμ Αλ Μάσρι, Χάλεντ Ραούφ, Άχμαντ Αμπντ ελ Γκαμπάρ, Άμπντ ελ Ραχίμ Γιούσεφ, Μοχάμεντ Χάιρ από την Αίγυπτο. Τους Αχλάμ Μουστεγανέμι, Ανίσα ελ Χαγκάγκ από την Αλγερία. Τους Άμαλ αλ Τζουμπούρι και Σάαντ ελ Γιάσερι από το Ιράκ. Τους Ουαντίε Σαάντα, Σάουκι Μπζία από το Λίβανο. Τον Σάλεμ Χιμίς από το Μαρόκο. Τους Σαμίχ ελ Κάσεμ, Μαχμούντ Νταρουίς, Ναταλί Χαντάλ, Άσραφ Φαγιάντ από την Παλαιστίνη. Τον Αμπντάλα ελ Κόρασι από τη Σαουδική Αραβία. Τους Νιζάρ ελ Καμπάνι, Γάντα αλ Σαμμάν, Μάραμ ελ Μάσρι, Γιοχάνα Αντνάν Καραζόλι από την Συρία. Τον Αλ Σαντίκ αλ Ράντι από το Σουδάν. Τους Μιλάντ Φαιζά και Γιάσερ Ρίμι από την Τυνησία. Και βεβαίως τον Αμπού Ναουάς, τον σπουδαιότερο της αραβικής γραμματολογίας. Με κατατοπιστικά βιογραφικά σημειώματα και με επίμετρο ένα δοκίμιο για την αραβική ποίηση στον χώρο και στον χρόνο που έχει να μας διδάξει και να μας αποκαλύψει πολλά: την μεταβολή της πάνω απ’ όλα μέσα στο χρόνο και αναλόγως τις πολιτικές, κοινωνικές συνθήκες από εσωστρεφής και ελλειπτική σε επαναστατική και πιο νεωτερική και καθαρή, την αλλαγή του ρομαντικού χαρακτήρα της ποίησης σε παθιασμένα ερωτική και αισθησιακή.

«Το παλιό εξωτικό περίβλημα που κυριαρχούσε στο παρελθόν καθρεφτίζοντας τη μαγεία της Ανατολής, και που ήδη είχε αρχίσει να αργοσβήνει λόγω των κοινωνικών και πολιτικών μεταβολών των τελευταίων δεκαετιών- υπογραμμίζει στο επίμετρό της η Πέρσα Κουμούτση – αντικαθίσταται πλέον από τους υπαρξιακούς προβληματισμούς, τον πολιτικό στοχασμό, την πολιτική σκέψη, ενώ τα ερωτικά θέματα που κυριαρχούσαν στο παρελθόν, αντικαθίσταται πλέον από τον αισθησιασμό και μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση του έρωτα και των διαπροσωπικών σχέσεων». Κατά συνέπεια «η ποίηση γίνεται τώρα ορμητική, ρεαλιστική, αλληγορική, συμβολική, μειώνοντας ταυτόχρονα την έκταση του ποιήματος» (όπου παλιότερα όσο πιο μακροσκελές ήταν τόσο πιο ελκυστικό).

 

Πέρσα Κουμούτση

Πέρσα Κουμούτση

 

Με ποιητικό ένστικτο και ευαισθησία δοκιμασμένη ήδη, η Πέρσα Κουμούτση έχει δημοσιεύσει εξαιρετική ποίησή της στα αγγλικά, μετά λόγου γνώσεως εκείνων των χωρών, ας μη ξεχνάμε ότι η Αίγυπτος είναι και δική της πατρίδα, γεννήθηκε στο Κάιρο και σπούδασε εκεί στα καλύτερα σχολεία, συγκεντρώνει μια ικανοποιητική «πρώτη ύλη» όπως σεμνά χαρακτηρίζει η ίδια την ανθολογία της, που ωστόσο αποτελεί ένα πολύτιμο βιβλίο μελέτης και αναφοράς. Στις σελίδες του και μέσα από το επίμετρο δίνονται απαντήσεις όσον αφορά το τι διαφοροποιεί την Αραβική ποίηση από την ποίηση των Δυτικών, το κατά πόσο έχει εξελιχθεί τον τελευταίο καιρό και το αν έχει απεκδυθεί από το εξωτικό της παρελθόν, στο κατά πόσο η κατ’ εφημισμόν «Αραβική άνοιξη» έχει συντελέσει στη μετεξέλιξη θεματογραφίας, ύφους κα φόρμας, προσφέροντας μας ταυτόχρονα ένα ποιητικό πανόραμα μιας καθ’ όλα ενδιαφέρουσας περιοχής και εποχή.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον το ποίημα της Γάντα Σαμάν (1942-) «Προς την αιωνιότητα» από την Συρία [δεδομένου ότι στην ποίηση κτυπά η φλέβα μιας ολόκληρης εποχής και απεικονίζεται καθρεφτιζόμενη κάθε περιοχή]:

 

Προς την αιωνιότητα (απόσπασμα)

Αγαπητή μου Αιωνιότητα,

Επιθυμώ την ανακωχή για ν’ αγαπήσω.
Γεννήθηκα στον πόλεμο και ίσως, έχω ήδη πυροβοληθεί.
Την εφηβεία μου την άρπαξε ο πόλεμος,
η νεότητά μου ξοδεύτηκε στις μάχες και σε μια ιστορία αγάπης. Η ζωή μου είναι γεμάτη από αληθινά πυρά, πυρομαχικά παρμένα από το αίμα μου. Στον ακανόνιστο ρυθμό της τρελής μου καρδιάς, περιφέρομαι άσκοπα ανάμεσα στα καταφύγια και την πρώτη γραμμή του πυρός… Κάθε φορά που η καρδιά υποχωρεί, το μέτωπο της πατρίδας αντηχεί εκρήξεις…

 

Χαρακτηριστικά δείγματα, επίσης, της μεγάλης μέσα στο χρόνο μετατροπής και τα ακόλουθα:

 

Το πρόσωπο της ηδονής

Το πρόσωπο που λαχταρά την ηδονή,

δεν είναι μνήμη, ούτε όνειρο,

είναι ο συνδυασμός των δυο,

που, όμως, τα υπερβαίνει.

Στόχος του,

η παράταση της ηδονής,

της απώτατης στιγμής του πόθου,

ως εκεί που δεν υπάρχει τέλος.

[Ανίσα Χαγκάγκ, (1955-) Αλγερία]

 

Χωρίς ίχνος αστεϊσμού

Το χρυσοποίκιλτο ξιφίδιο

με τα πράσινα στολίδια

την καρδιά ενός μικρού κοριτσιού

μοιάζει να πλησιάζει περιπαιχτικά.

Το κυκλώνουν μύγες,

ενώ ένα φωτοστέφανο

τυλίγει το ταραγμένο στήθος της.

Το ξιφίδιο, φαίνεται, ότι δεν κάνει πλάκα

και πως στο πρόσωπο της δολοφονημένης

δεν υπάρχει ίχνος αστεϊσμού.

[Σοχέρ αλ Μοσάντφα, (1960-) Αίγυπτος]

 

Λαχτάρα

Η καρδιά μου βροντοχτυπά,
σαν να στέκεται εκεί
μπροστά στην πόρτα σου.
Ή σαν να περιμένει τον ερχομό σου

από στιγμή σε στιγμή.

Όλα τα πουλιά

του μεσημεριάτικου ουρανού
καταφθάνουν με θόρυβο στο παράθυρό σου.

Μια ζωή υπομονή
Ένα δάσος από φτερουγίσματα…

Αλ Σαντίκ αλ Ράντι (1969-) Σουδάν

 

arab

 

Το αποτέλεσμα μια ανθολογία που αποτελεί την καρδιά και το σώμα μιας τεράστιας περιοχής: αισθησιακή και σωματική, σπαρταριστή και επαναστατική, επαναστατημένη και μαγική, μαγεμένη και ταυτοχρόνως μαχητική, με όλο το τεράστιο πολιτιστικό παρελθόν της και τις απεριόριστες δυνατότητες και δυναμικές της στο μέλλον, ταραχώδης και τολμηρή, αποκαλυπτική και σπαρταριστή. Με τον αρχαίο ρυθμό μέσα σε σύγχρονη φόρμα, με το πανάρχαιο πάθος σε μια καινούργια αγωνία υπαρξιακή και κοινωνική. Κάτι αλλάζει και ήδη έχει αλλάξει στην ποίηση, δεδομένου του ότι η ποίηση είναι σχεδόν πάντοτε χρησμική.

Αλλά ας μου επιτρέψετε να κλείσω με μια επιλογή καθαρά προσωπική:

 

«Για αυτό αγαπημένη μου, μη θλίβεσαι

και μη λες ποτέ ότι η αγάπη μετά από εμάς

θα εκλείψει

διότι η αγάπη γεννήθηκε μαζί με τον κόσμο,

ζούσε εδώ αιώνες πριν από την ύπαρξή μας

και αιώνες πολλούς θα παραμείνει

αύριο, λοιπόν,

αύριο, θα αγαπηθούμε πάλι…»

[Φαρούκ Γκουέιντα (1946-) «Αύριο θα αγαπηθούμε πάλι»].

 

Επειδή η Αραβική Ποίηση είναι κατ’ εξοχήν ερωτική γι’ αυτό και υπαρξιακή και επαναστατική.

Ένα βιβλίο αναφοράς που έτυχε εξαιρετικής μετάφρασης, ανθολόγησης και έρευνας και ευτύχησε εκδοτικά εξαιρετικής αισθητικής. Η συγγραφέας, μεταφράστρια και μελετήτρια Πέρσα Κουμούτση και ο εκδότης Πέτρος Μιχάλης, έκαναν θαύματα. Και το αποτέλεσμα το χαιρόμαστε όλοι εμείς.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top