Fractal
Home / FRACT-ALL / Δοκίμιο: Η ατέρμονη επιστροφή του Anselm Kiefer
21/11/2014, 12:05 μμ

Δοκίμιο: Η ατέρμονη επιστροφή του Anselm Kiefer

της Μαρίας Τσαχουρίδου //

 

Η Royal Academy of Arts του Λονδίνου μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε, αυτό το φθινόπωρο, έναν από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της μεταπολεμικής Γερμανίας, τον Anselm Kiefer. Η επιμελήτρια της έκθεσης Kathleen Soriano παρουσιάζει, με μια περιεκτική συλλογή του έργου του, τη γεμάτη συμβολισμούς και νοήματα κοσμολογία που προσφέρει ο γερμανός καλλιτέχνης και εξερευνά το ιστορικό, λογοτεχνικό και φιλοσοφικό πλαίσιο που την αναδεικνύει.

 

“Landscapes must be guilty for what they have witnessed and what has happened on them”, A. Kiefer

“Landscapes must be guilty for what they have witnessed and what has happened on them”, A. Kiefer

Γεννημένος το 1945, σε ένα μικρό χωριό που διαρρέεται από το Ρήνο, στα νοτιοδυτικά σύνορα της Γερμανίας με τη Γαλλία, ο Anselm Kiefer ήρθε σε επαφή με τα σημάδια του πολέμου από την παιδική του ηλικία. Τα συντρίμμια, που άφησε ο πόλεμος, μαζί με το φυσικό τοπίο της περιοχής του Μαύρου Δάσους, αντικατοπτρίζονται στους περισσότερους από τους πίνακές του. Το χιόνι και ο πάγος λειτουργούν ως μεταφορές της σιωπής και της λήθης που κάλυψαν την Ευρώπη μετά την τραγωδία του ολοκαυτώματος. Παράλληλα, το τοπίο και η γερμανική πολιτισμική κληρονομιά, όπως τα ιδιοποιήθηκε ο Ναζισμός, με τσιτάτα όπως το blut und boden (αίμα και γη), απεικονίζονται με μια διάθεση ειρωνίας.

 

“To write poetry after Auschwitz is barbaric”, Theodor Adorno

“To write poetry after Auschwitz is barbaric”, Theodor Adorno

 

Μπροστά στη μεταπολεμική άβυσσο και τη θέα των ερειπίων, ο Κiefer στέκεται παθητικός, έτοιμος να κριθεί, ενώπιον του πολιτισμού, του θεατή, του ίδιου και του Θεού. Αναπαριστά το ναζιστικό χαιρετισμό, ντυμένος με τη στρατιωτική στολή του πατέρα του και φωτογραφίζεται μπροστά από ιστορικά μνημεία και Ευρωπαϊκά τουριστικά αξιοθέατα. Σωματοποιεί την ενοχή και καταστρατιγεί τη σιωπή, τα ταμπού και τη συλλογική λήθη. Παράλληλα επιδιώκει να επανακτήσει το κύρος και την ακεραιότητά του ως καλλιτέχνη, έπειτα από τη διαστρέβλωση αυτού του όρου από το Τρίτο Ράιχ, με την προώθηση του ίδιου του Χίτλερ ως εικαστικού καλλιτέχνη.

 

k3

 

“I make my own books to find my way through the old stories”, Α. Kiefer

“I make my own books to find my way through the old stories”, Α. Kiefer

 

Οι φωτογραφίες αυτές εμφανίζονται σε βιβλία τα οποία χρησιμοποιεί ως σύμβολα γνώσης, μια νύξη προς τη γερμανική παράδοση της ξυλογραφίας και την ιδιοφυή εφεύρεση του ομοεθνούς του Γουτεμβέργιου. Με τη λειτουργία τους ως φωτογραφικά albums συνδέουν την προσωπική ιστορία με τη συλλογική, πολιτισμική ταυτότητα. Άλλοτε πλαισιωμένα από φτερά, άλλοτε καμένα, τα βιβλία συμβολίζουν για τον Κiefer μια υπερβατική ανάταση, παρόμοια με το μύθο του Ικάρου, την αναζήτηση του υψηλού, και την καταβαράθρωση που επέρχεται με την πτώση, την τραγωδία των χαμένων, στις ναζιστικές φλόγες, ιστοριών.

 

k5

 

Την ίδια πνευματική υπέρβαση απεικονίζουν και άλλα στοιχεία που επαναλαμβανόμενα χρησιμοποιεί στους πίνακές του, όπως οι ηλίανθοι και τα άχυρα. Λειτουργούν ως διανύσματα που στοχεύουν να συνδέσουν το επίγειο με το ουράνιο, το θεϊκό με το ανθρώπινο, αναζητώντας την αιτία της ύπαρξης. Οι θρησκευτικές προεκτάσεις, η πίστη, η μυσταγωγία, με αναφορές στην αρχαία Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, μύθους από την Αρχαία Ελλάδα ως την Kabbalah και άλλες εκφάνσεις της Ιουδαϊκής παράδοσης, προσφέρουν τη δικαίωση και μια ελπιδοφόρα διέξοδο στον πόνο, την ασχήμια και τα δεινά του πολέμου.

 

“There was earth inside them and they dug”, Paul Celan

“There was earth inside them and they dug”, Paul Celan

 

Η διαδικασία μετατροπής βασικών μετάλλων σε ευγενή μέταλλα, όπως ο χρυσός, που περιγράφει η αλχημεία, φαίνεται να συνεπαίρνει τον καλλιτέχνη. Δουλεύει με το μόλυβδο, που η μεταστοιχείωσή του παραλληλίζεται με την πνευματική εξύψωση και τον εξευγενισμό. Ταυτόχρονα, η χαρακτηριστική ανθεκτικότητα του υλικού αυτού το καθιστά ιδεατό στο να στηρίξει το βάρος της ιστορίας και των ανθρώπινων δεινών. Ο Kiefer το χρησιμοποιεί σαν καμβά σε μεγάλου μεγέθους τελάρα, και σπέρνει στην επιφάνεια του υλικού διαμάντια, που συμβολίζουν τον κόσμο των άστρων. Η εμμονή του στο μόλυβδο παραλληλίζεται με αυτή του Joseph Beuys για υλικά όπως η τσόχα, το λίπος, ο χαλκός και ο σίδηρος. Η επιρροή του Beuys, που υπήρξε δάσκαλός του στην ακαδημία τεχνών του Düsseldorf, τη δεκαετία του ’70, γίνεται εμφανής συγκρίνοντας τα μέσα και τα κίνητρα των δύο γερμανών καλλιτεχνών. Η δημιουργία μυσταγωγικών πράξεων (actions), που αποδίδουν στον καλλιτέχνη το ρόλο του ιερέα- σαμάνου, αποτυπώνει μια ολιστική αντίληψη του κόσμου. Σ’ αυτή, το γήινο και το ουράνιο βρίσκονται σε συνεχή εναλλαγή και η ιστορία, ο χρόνος, δεν ακολουθούν την προοπτική ευθείας γραμμής, παρά υπόκεινται σε μια κυκλική, αέναη κίνηση. Σε μία από τις performances του, το 1989, σ’ένα τούνελ στο Dover, ο Kiefer ρίχνει στο έδαφος διαμάντια και τα αφήνει να ανακτήσουν την πρότερη κατάστασή τους ως στοιχεία της γης. Μ’ αυτόν τον τρόπο επικοινωνεί το επουράνιο με το επίγειο.

 

k7

 

Η εκφορά ερωτημάτων σχετικών με την ουσία της ανθρώπινης φύσης, την εξερεύνηση του μυστηριακού και την αναπαράσταση της πνευματικότητας στη σύγχρονη τέχνη αποτελεί ίσως το μοναδικό στοίχημα μιας παρουσίασης, που κατά τα άλλα, παραμένει στο ασφαλές πεδίο της μουσειακής έκθεσης. Η ανάληψη ευθυνών, από το μέρος του καλλιτέχνη, αφενός θέτει το θεατή μπροστά σε μια φαινομενικά πολιτική ερώτηση, (πού τοποθετήσαι;) αφετέρου, ο θρησκευτικός προσανατολισμός στην τέχνη του Kiefer, μετατρέπει αυτό το ερώτημα σε κοσμολογική απορία. Η επιστροφή του καλλιτέχνη στην ενοχή που πηγάζει από την εθνική του καταγωγή, με αναφορές στην τραγωδία του ολοκαυτώματος, εξελίσσεται σε μια ατέρμονη επιστροφή στην πηγή της ανθρώπινης εξιλέωσης, στην ελπίδα που προσφέρει η επιστροφή στο θείο.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top