Fractal

Ζώντας τη δική σου ζωή

Γράφει η Εύα Στάμου //

 

animamiaΔημήτρης Βαρβαρήγος «Anima Mia», εκδ. Εντύποις, σελ. 274

 

Το Anima Mia του Δημήτρη Βαρβαρήγου, είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που μας μεταφέρει σε μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους της νεότερης Ευρώπης σε ένα σημείο καμπής: στη Φλωρεντία του 1860.

Πρόκειται για ένα αφήγημα όπου αληθινά γεγονότα συναντούν την φαντασία. Μέσα από την σύζευξη ιστορικής καταγραφής και επινόησης γεννιούνται  οι κεντρικοί ήρωες του βιβλίου, ο Σαλιβέριος και η Μαρία-Ρόζα, δύο παράφορα ερωτευμένοι νέοι που θα αγωνιστούν για το δικαίωμα στην αγάπη, την σωματική αυτοδιάθεση, την πνευματική ελευθερία.

Με λεπτομερείς περιγραφές που αναπλάθουν το κλίμα της εποχής και διαλόγους που προσδίδουν στο κείμενο τη ζωντάνια ενός θεατρικού έργου, ο συγγραφέας ξετυλίγει για χάρη του αναγνώστη τον κύκλο της ζωή των ηρώων του όπως αυτός εξελίσσεται στην ταραγμένη πρωτεύουσα της Τοσκάνης, την Αγγλοκρατούμενη  Ζάκυνθο, για να καταλήξει στην Αθήνα, το αναπτυσσόμενο κέντρο του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Οι δύο  κεντρικοί χαρακτήρες καθώς και οι πολυποίκιλοι δορυφόροι τους, ο Καλτσέτι, η Νίνα, ο Βερονέζε, η Φραντζέσκα, η Σίβυλλα, και οι υπόλοιποι δίνουν μέσα από διαφορετικές οπτικές, με τις ξεχωριστές κοινωνικές και βιωματικές ιστορίες τους, το στίγμα μιας ολόκληρης εποχής.

Ιδιαίτερα επιτυχημένος είναι ο τρόπος που η μικρο-ιστορία των ηρώων συμπλέκεται με την μακρο-ιστορία της εποχής. Με διαρκείς αλλά ανεπαίσθητες αλλαγές στην τεχνική εστίασης, με καίριες εναλλαγές  στη χρήση ενεστωτικών και παρελθοντικών εγκλίσεων, ο αναγνώστης νιώθει σαν να είναι αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας σημαντικών γεγονότων.

Αναπαριστώντας την πολιτική και κοινωνική ατμόσφαιρα μιας περιόδου όπου η Φλωρεντία έχει μόλις απελευθερωθεί από την κυριαρχία των Αυστριακών, τα Επτάνησα βρίσκονται ακόμα υπό την κατοχή των Άγγλων και όπου οι κοινωνικές διαφορές ανάμεσα στις τάξεις είναι θεμελιωμένες σε κανόνες απαράβατους για την πλειονότητα των ανθρώπων, οι νεαροί ήρωες της ιστορίας τολμούν -βάζοντας στην άκρη τις ταξικές διαφορές τους – να ερωτευτούν και να διεκδικήσουν μια κοινή ζωή μακριά από το στενό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο έζησαν την παιδική ηλικία και την πρώτη τους νεότητα.

Οι πρωταγωνιστές του Anima Mia και όχι άδικα, φέρνουν στο νου μας τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα τους τραγικούς ήρωες του Σαίξπηρ που παρασυρμένοι από το πάθος του έρωτα και τη φλόγα της νεότητας, αψηφούν τους άγραφους νόμους της εποχής τους και συγκρούονται με τις φεουδαρχικές οικογένειές τους, αρνούμενοι να υποταχτούν σε νόμους και κανόνες που πηγαίνουν κόντρα στην ανθρώπινη φύση.

Στο τέλος της σαιξπηρικής ιστορίας, όπως όλοι γνωρίζουμε, ανίκανοι να βρουν τον τρόπο που θα συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα, αποφασίζουν να βάλουν τέλος στις σύντομες ζωές τους.

Στους αιώνες που έχουν μεσολαβήσει από το 1595 που γράφτηκε το διάσημο έργο του Σαίξπηρ, το άτομο έχει αποκτήσει μεγαλύτερη προσωπική ελευθερία και το αίτημα για αυτονομία ξεσηκώνει τα έθνη και υποκινεί επαναστάσεις.

Οι ήρωες του Anima Mia, σε αντιδιαστολή με αυτών του Σαίξπηρ, επιλέγουν να αντισταθούν έως τέλους, και αντί να διαφύγουν οριστικά από τα προβλήματά τους μέσω του θανάτου, τα αντιμετωπίζουν αναλαμβάνοντας υψηλό προσωπικό κόστος, αντί να υποκύψουν στους κανόνες της εποχής και της τάξης τους, ανατρέπουν τα δεδομένα.

Σε μια περίοδο, λοιπόν, έντονων πολιτικών αναταραχών, όπου καταπιεσμένοι λαοί εξεγείρονται και ανακτούν την ανεξαρτησία τους, ο Σαλιβέριος κι η Μαρία-Ρόζα, αφήνουν πίσω τους κάθετι οικείο και προσφιλές προκειμένου να ανακαλύψουν ποιοι πραγματικά είναι και να κατακτήσουν την αξιοπρέπεια τους.

 

Δημήτρης Βαρβαρήγος

Δημήτρης Βαρβαρήγος

 

Οι πρωταγωνιστές του Δημήτρη Βαρβαρήγου κάνουν αυτό που οφείλει να κάνει κάθε νέος άνθρωπος όταν προσπαθεί να οριοθετήσει την προσωπική του ταυτότητα, να ξεχωρίσει από την ομάδα και την οικογένεια, και να χτίσει τον δικό του χαρακτήρα – κόβουν τον ομφάλιο λώρο.

Από μια κοινωνία βαθιά συντηρητική και τιμωρητική, ξεπροβάλουν δυο σύγχρονοι ήρωες που μέσα από την ατομική τους επανάσταση πρεσβεύουν τις αρχές της ερωτικής αυτοδιάθεσης, της ισότητας μεταξύ κοινωνικών τάξεων, της πανανθρώπινης ελευθερίας.

Ο κάθε ήρωας έχει την δική του, ευδιάκριτη φωνή κι αυτό είναι μια προσωπική επιτυχία του συγγραφέα, ειδικά όταν πρόκειται για ένα πολυπρόσωπο αφήγημα, όπως είναι το Anima Mia του Δημήτρη Βαρβαρήγου.  Οι διάλογοι προσδίδουν μοναδική ζωντάνια στην ιστορία και δημιουργούν έντονο σασπένς που διατηρεί αμείωτο το αναγνωστικό ενδιαφέρον ως την τελευταία σελίδα.

Θα ήθελα να τονίσω κι ένα ακόμα στοιχείο του βιβλίου που το καθιστά ιδιαίτερα ελκυστικό για τον έμπειρο αναγνώστη.

Στο επίκεντρο του μυθιστορήματος, φωτισμένη από τον συγγραφέα με διαφορετικούς τρόπους, είναι η θέση τής γυναίκας, σε έναν κόσμο όπου οι άνδρες νομοθέτες και τιμωροί αποφασίζουν και οι γυναίκες υπομένουν στωικά τη μοίρα τους καταπνίγοντας συνήθως κάθε διαφορετικότητα, επιθυμία και υπαρξιακή ανάγκη.

Ο συγγραφέας δημιουργεί από τη μία το πρότυπο της Μαρίας-Ρόζας που επαναστατεί καταφέρνοντας να αλλάξει τη μοίρα της, και από την άλλη κατασκευάζει μία πλειάδα γυναικών που οι προσωπικές ιστορίες τους αποτελούν μερικές μόνο από τις διαφορετικές εκδοχές της γυναικείας υποταγής.

Η ευαισθησία του συγγραφέα φέρνει στο φως γυναίκες που παραμένουν συνήθως στην σκιά της ζωής, ακόμα και στις μέρες μας.

Μαθαίνουμε την τραγική ιστορία της Νίνας που δεν της δόθηκε ποτέ το δικαίωμα να ορίσει τον δικό της βίο, και δεν έχει άλλον τρόπο διαφυγής από την αυτοκτονία. Γνωρίζουμε την πιστή, αφοσιωμένη Φραντζέσκα που μαραζώνει, ζώντας δίχως έρωτα και χωρίς την ευκαιρία να δημιουργήσει τη δική της οικογένεια, υπηρετώντας με αυταπάρνηση τα αφεντικά της, φροντίζοντας για την  ικανοποίηση των επιθυμιών των άλλων. Τέλος, συναντάμε την Μαρίνα, την ιερόδουλη, μια γυναίκα με πάθος και πληθωρική προσωπικότητα, παραγκωνισμένη στο περιθώριο της κοινωνίας, που ξοδεύει τη δική της ζωή στους οίκους ανοχής της Ζακύνθου, αφού δεν έχει άλλον τρόπο επιβίωσης.

«Ξέρεις να μου δείξεις μια γυναίκα που δεν την έχει πονέσει η ζωή; [ρωτά η Μαρίνα προς το τέλος του βιβλίου, τη νεαρή πρωταγωνίστρια]

Η Μαρία Ρόζα κούνησε με ύφος αρνητικό τους ώμους της.

-Ε, γι’ αυτό λοιπόν οι γυναίκες  δεν πρέπει να χρεώνουμε όλη τη ζωή μας στην αγάπη ενός άντρα ή ενός παιδιού. Έχουμε κι άλλες, δικές μας ανάγκες. Σταμάτα, λοιπόν, να κλαψουρίζεις και ζήσε. Κάθε στιγμή που περνάει πίσω δεν γυρνά…»

Οι πρωταγωνίστριες του Βαρβαρήγου βρίσκουν όμως τρόπους να αντισταθούν στους ισχυρούς, να τους πολεμήσουν ήσυχα, μεθοδικά, θυσιάζοντας ενίοτε κομμάτια του εαυτού τους. Παράδειγμα, η μητέρα του Σαλιβέριου που επιλέγει να σταθεί δίπλα στον γιο της, να τον βοηθήσει να ενορχηστρώσει την φυγή του και να αναζητήσει μακριά από την πατρίδα του μια πιο δίκαιη ζωή:

«Γνώριζε καλά η μητέρα πως με τούτη την φυγή δεν θα ξανασυναντιόντουσαν στη ζωή τους κι ετούτες οι μέρες ήταν οι τελευταίες που περνούσαν μαζί. Πολλές φορές τον ρώτησε δειλά μήπως μετάνιωσε, μήπως υπήρχε άλλη λύση μα εκείνος φαινόταν όλο και πιο αποφασισμένος.

Τα λόγια του την έπειθαν, της τόνωναν την υποχρέωση να σεβαστεί την τελική του γνώμη και να τον βοηθήσει να φτάσει μέχρι τον στόχο του. Γνώριζε πως οι όμορφες στιγμές στη ζωή κρατούνε λίγο, γιατί είναι αληθινά βγαλμένες από τον εαυτό μας και δεν ήθελε με αντιρρήσεις και αρνήσεις να μολύνει την ομορφιά που φώλιαζε μέσα του κι άκουγε στ όνομα Μαρία-Ρόζα.»

Το Anima Mia είναι ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που αφήνει ένα μήνυμα θετικό. Η κεντρική ηρωίδα με την δύναμη που της δίνουν τα νιάτα της κι η αγάπη του Σαλιβέριου καταφέρνει να ξεπεράσει τα όρια της τάξης και του φύλου της και να παλέψει για μια ζωή διαφορετική που δεν καθορίζεται από τα πρέπει των άλλων, μα από την δική της επιθυμία για τον απόλυτο έρωτα, από τη λαχτάρα της για ελευθερία και δημιουργία.

«Φτωχή ζωή, δεν την ανέχομαι, συνέχισε χαμηλόφωνα η Μαρία Ρόζα, είμαστε μικροί για να υπομένουμε, ούτε είναι τόσο μεγάλη που να χαλαλίζουμε τα χρόνια άσκοπα. Αισθάνομαι υποχρεωμένη να μην τη χάσω, να μην την εγκαταλείψω στην τύχη…θέλω να τη ζήσω όπως αρέσει σ’ εμένα.»

 

Η Μαρία-Ρόζα επιτυγχάνει, όχι μόνο να ζήσει τη ζωή όπως επιθυμεί αλλά και να αφήσει το δικό της χνάρι στην ελληνική λογοτεχνία, ακριβώς όπως και ολόκληρο το Anima Mia του Δημήτρη Βαρβαρήγου.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top