Ανδρέας Καραγιάν: «Με το να απογυμνώνω τον εαυτό μου, ενδύομαι το ένδυμα της γνώσης»

Συνέντευξη στην Πέρσα Κουμούτση //

Εκφράζοντας τον εαυτό του συγγραφικά και ζωγραφικά, ο Ανδρέας Καραγιάν εκτός από αναγνωρισμένος ζωγράφος, τελικά, είναι και ένας βραβευμένος συγγραφέας. Για τη ζωή του, τη διαδρομή του και την υφή της συγγραφικής του δουλειάς, για τα όρια του ερωτισμού, για την κυπριακή λογοτεχνία και για τον σκοπό της τέχνης, μιλά στο Fractal: «Με το να απογυμνώνω τον εαυτό μου, ενδύομαι το ένδυμα της γνώσης, όπως και ο Άγιος Φραγκίσκος έβγαλε όλα τα ενδύματα που τον συνέδεαν με το παρελθόν και προχώρησε γυμνός στην έρημο, ελεύθερος. Η αλήθεια είναι πάντα μια πρόκληση  άρα, αν τα βιβλία είναι προκλητικά σημαίνει ότι είναι αληθινά».

-Αγαπητέ κύριε Καραγιάν, είστε αναγνωρισμένος ζωγράφος με αξιόλογο και αναγνωρισμένο έργο, πότε ξεκινάτε να γράφετε και ποιο ήταν εκείνο το πρώτο ερέθισμα που σας παρακίνησε να το επιχειρήσετε;

Τελικά ήταν η απαρχή της αναζήτησης του ‘εγώ’ μου, της ταυτότητάς μου σε αυτόν τον αχανή κόσμο γύρω μου και μέσα μου. Το σημείο από το οποίο θα μπορούσα να κρατηθώ και να εκφράσω τον εαυτό μου συγγραφικά, ζωγραφικά ακόμη και ερωτικά. Από την εφηβική μου ηλικία οι τρεις αυτές έννοιες, σαν τις αρχαίες μοίρες, την Κλωθώ, τη Λάχεσι και την Άτροπο, άρχισαν να πλέκονται μέσα μου ζητώντας την έκφρασή τους, τη δικαίωσή τους, είτε σε μια πινελιά στον καμβά, είτε στον σχηματισμό μιας φράσης από λέξεις φευγαλέες, είτε στο τρυφερό άγγιγμα της σάρκας. Συγκεκριμένα από την σχολική μου ηλικία μου άρεσε να ζωγραφίζω και επίσης να αντιγράφω σε τετράδια κείμενα από τα αναγνωστικά μου μαθαίνοντας τα απέξω. Είχα μιαν ιδιαίτερη αδυναμία στην έγχρωμη εικόνα και στη λέξη. Αντέγραφα κλασσικούς πίνακες αλλά συγχρόνως διάβαζα πάρα πολύ . ‘Κινητή βιβλιοθήκη’ με είχαν βγάλει οι συμφοιτητές μου όταν σπούδαζα Ιατρική. Οι εμπειρίες αυτές με οδήγησαν να εγκαταλείψω την Ιατρική και να αφοσιωθώ στη ζωγραφική και αργότερα στη δημοσιογραφία, γράφοντας κριτικές αλλά και κοινωνικά σχόλια. Το 2004 ένας καλός φίλος, συγγραφέας και σκηνοθέτης, ο Χρίστος Δήμας, διάβασε κάποια σκόρπια βιογραφικά μου κείμενα και με ώθησε να γράψω κάτι το πιο ‘ολοκληρωμένο’. Έτσι άρχισε ‘Η Αληθής ιστορία’.

-Σε ποιον βαθμό ανιχνεύεται ο ζωγράφος Ανδρέας Κάραγιαν στα βιβλία σας; και σε ποιο βαθμό η μια τέχνη μπορεί να επηρεάσει την άλλη;

Δεν είδα ποτέ τον εαυτό μου ως ζωγράφο, αλλά ως άτομο που ζωγραφίζει και, για να φτάσω στο σκοπό μου, έπρεπε να δημιουργήσω τη δική μου μυθολογία. Οι επιδράσεις γύρω μου με βοηθούσαν. Με ενδιέφερε ιδιαίτερα η άμεση σχέση με το τοπίο και τις φιγούρες. «Είσαι ένας ερωτικός ζωγράφος στον τρόπο που βλέπεις τη φύση, στον τρόπο που σχεδιάζεις τις λεπτομέρειες στα χα-ρακτικά σου, στην περιεκτική γραμμή σου στις λιθογραφίες. Είναι το προσωπικό σου ύφος. Αφέσου σ’ αυτό» έλεγε ο καθηγητής μου. Ακριβώς αυτό ανιχνεύεται στα βιβλία μου. Η αναζήτηση μέσα από την παρατήρηση της φύσης και των φιγούρων που σχηματίζω με τις λέξεις με βοηθά στην κατανόηση της Ζωγραφικής μου και επίσης στο σχηματισμό της δικής μου μυθολογίας πράγμα σημαντικό για ένα δημιουργό. Στα βιβλία μου ζωγραφίζω εικόνες με λέξεις και τις χρωματίζω με τις δίκες μου εμπειρίες. Τελικά ο ζωγράφος Ανδρέας Καραγιάν γίνεται ένα με τον συγγραφέα Ανδρέα Καραγιάν.

-Τα βιβλία σας είναι κυρίως βιωματικά, κι αυτό που τα διακρίνει είναι ο έντονος αισθησιασμός, αλλά και η ειλικρίνεια με την οποία ‘αγγίζετε’ τα θέματα σας. Τι θα απαντούσατε σε εκείνους που, ενδεχομένως, τα θεωρούσαν προκλητικά.

Όταν αντιπροσώπευσα την Κύπρο στην Μπιενάλε της Βενετίας το συνοδευτικό video θεωρήθηκε ως «πορνογραφικό» και απαγορεύτηκε. Με ενδιέφερε πάντα να βρίσκω τα όρια του ερωτικού. Ήταν τα όρια που έθετε μια συντηρητική κοινωνία για να προστατεύσει τον εαυτό της. Εξάλλου, ποιος είναι ο σκοπός της Τέχνης, αν δεν είσαι ειλικρινής, αν δεν πεις τα πράγματα με το όνομά τους; Βλέπω τώρα τα πράγματα με την απόσταση του χρόνου και της ωριμότητας, με μια κωμική και αυτοσαρκαστική διάθεση, αλλά τότε έπρεπε και εγώ να κουβαλήσω τον σταυρό του μαρτυρίου μου. Με το να απογυμνώνω τον εαυτό μου, ενδύομαι το ένδυμα της γνώσης, όπως και ο Άγιος Φραγκίσκος έβγαλε όλα τα ενδύματα που τον συνέδεαν με το παρελθόν και προχώρησε γυμνός στην έρημο, ελεύθερος. Η αλήθεια είναι πάντα μια πρόκληση άρα, αν τα βιβλία είναι προκλητικά σημαίνει ότι είναι αληθινά.

-Παρότι πεζά, τα έργα σας θα έλεγα πως παραπέμπουν στα ποιητικά του Καβάφη. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι, κατά κάποιον τρόπο, μια πεζογραφία “Καβαφο-γενής”. Και δεν εννοώ ως προς τη θεματολογία, αλλά κυρίως ως προς την αισθητική, την ατμόσφαιρα που αποδίδουν. Ισχύει;

Ίσως γιατί η Αλεξάνδρεια έπαιξε ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μου τα τελευταία χρόνια. Θυμάμαι όταν το 89 έκανα μια επίσκεψη στην πόλη του Καβάφη είπα στην αδικοχαμένη φίλη μου Νίκη Μαραγκού «Εδώ θα ήθελα να ζήσω». Έτσι και έγινε. Μέγα μέρος του δεύτερου και τρίτου βιβλίου γράφτηκε στο δωμάτιό μου που αντίκριζε τα μεγαλόπρεπα κτήρια που κάποτε έζησαν μέρες μεγαλείου, αλλά σήμερα αφήνονταν στη φθορά του χρόνου. «Τα αλεξανδρινά πρόσωπα έχουν μια μυθική ομορφιά, την ομορφιά που έζησε και έγραψε ο ποιητής, όταν, μετά από κάθε στιγμή ηδονής, κλεινόταν στο δωμάτιο του φωτισμένο από κεριά που έριχναν σκιές, όπως τα χνούδια που σκέπαζαν στήθη, μηρούς, μασχάλες νεαρών αγοριών και ανάπλαθε σφριγηλά σώματα, σαρκώδη χείλη, σκοτεινά μαύρα μυστηριώδη μάτια. Τέτοια πρόσωπα ζωγραφίζω μανιωδώς, ενώ ο ουρανός της Αλεξάνδρειας είναι πυκνός από τις φωνές των μουεζίνηδων που απαγγέλλουν στίχους από το Κοράνι με μακρό-συρτες φωνές. Ο μοναδικός, ο υπέρτατος, ο Ων, και αυτή η μοναδικότητα, η εγκυμονούσα μυστήρια, απλώνεται, γεμίζει κάθε γωνιά, τυλίγει τα σώματα των πιστών που εκτελούν την πανάρχαια τελετουργία, τις επικλήσεις, το άγγιγμα του κεφαλιού στη γη, κατακλύζει το δωμάτιο μου σαν μια στερεοσκοπική λειτουργία και απλώνεται ως Χάρις υψίστη καλύπτουσα επιθυμίες και πραγματώσεις εικόνων και φαντασιώσεων».( από τις Ανήθικες ιστορίες, Λονδίνο- Αλεξάνδρεια). Αυτή είναι πιστεύω η καβαφική ατμόσφαιρα που διακρίνει κάνεις στα βιβλία μου, η ατμόσφαιρα που έζησε και ο Καβάφης μεγαλώνοντας σε αυτήν την πόλη. Ο ανατολίτικος αισθησιασμός σε ισορροπία με το δυτικό μέτρο (παν μέτρον άριστο).

-Το 2014 αποσπάσατε το κρατικό βραβείο Κύπρου για το τρίτο από τα βιβλία σας. Γιατί νομίζετε ότι ξεχώρισε;

Παραθέτω το σκεπτικό βράβευσης από την ίδια την επιτροπή βραβείων: Το μυθιστόρημα του Ανδρέα Καραγιάν, «Σκοτεινές ιστορίες» (εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας), ανήκει στην παράδοση των μυθιστορημάτων ενηλικίωσης και καλλιτεχνικής διαμόρφωσης, ένα είδος που σπανίζει στην ελληνική γλώσσα. Στις Σκοτεινές ιστορίες ο πρωταγωνιστής, φανταστικό πρόσωπο με αυτοβιογραφικά στοιχεία που έχουμε συναντήσει και σε άλλα βιβλία του Ανδρέα Καραγιάν, είναι ένας ζωγράφος ευαίσθητος και ριψοκίνδυνος, που αναζητά την αλήθεια της τέχνης και της ίδιας της ζωής ταξιδεύοντας. Τα ταξίδια του τον φέρνουν στο Βερολίνο της πτώσης του τείχους, στην Αθήνα της μεταπολίτευσης και στην μετεπαναστατική Αλεξάνδρεια. Σ’ αυτή την περιπλάνηση τα βήματά του τα υπαγορεύει το κυρίαρχο αίτημα της αυθεντικότητας στην τέχνη, τη φιλία και τον έρωτα. Μέσα από τον εξομολογητικό χαρακτήρα της αφήγησης, ο συγγραφέας χτίζει τη δική του κοσμοθεωρία, ανάγοντας την ερωτική ένωση ψυχής και σώματος, πέρα από κοινωνικές συμβάσεις και ενοχές, σε μέγα αγαθό. Το μυθιστόρημα, βαθιά φιλοσοφικό και πολιτικό, αντιστρατεύεται τους μηχανισμούς της βιοεξουσίας που επιχειρούν να ελέγξουν την ερωτική επιθυμία και τη σεξουαλικότητα και προσπαθεί να γκρεμίσει τα κοινωνικά στερεότυπα για να αναδείξει τον σεβασμό στο Διαφορετικό.

-Πρόσφατα βρεθήκατε στο Βερολίνο, όπου αντιπροσωπεύσατε την Κύπρο σε διεθνές λογοτεχνικό συμπόσιο. Θέλετε να μας μιλήστε λίγο για αυτή την εμπειρία.

Ήταν πραγματικά μια «κοσμοπολίτικη» εμπειρία και αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα γιατί είδα ότι το βιβλίο μου ( από το όποιο εκτενές μέρος μεταφράστηκε και διαβάστηκε στα γερμανικά) έχει απήχηση σε ένα εντελώς διαφορετικό κοινό από το δικό μας, ένα πολύ πιο απαιτητικό κοινό με διαφορετικές εμπειρίες. Βέβαια το βιβλίο είχε επιλεγεί γιατί αναφέρεται στην Γερμάνια της δεκαετίας του 70 και του 80, εποχή της πτώσης του Τείχους, μια και ο κεντρικός ήρωας εμπειράται μέσα από δυο σημαντικές ερωτικές ιστορίες τα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι μετά που αντιπροσώπευσα την Κύπρο σε διεθνείς εκθέσεις ως ζωγράφος τώρα αντιπροσώπευσα την Κύπρο ως συγγραφέας! Κι αυτό στα πλαίσια του Διαπολιτισμικού Διαλόγου, που ξεκίνησε στο Βερολίνο το έτος 2008 σε συνεργασία τριών φορέων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βερολίνου, της «Ένωσης Ευρωπαϊκών Μορφωτικών Ινστιτούτων Βερολίνου» (EUNIC), και του Πολιτιστικό τμήματος της Κυπριακής Πρεσβείας Βερολίνου.

-Έχοντας την εποπτεία της σύγχρονης Κυπριακής λογοτεχνίας, θα μπορούσατε να μας πείτε με δυο λόγια πού ‘βρίσκεται’ σήμερα κι αν είναι επαρκώς αναγνωρισμένη στο διεθνές λογοτεχνικό στερέωμα;

Η κυπριακή λογοτεχνία, χωρίς να παύει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ευρύτερης νεοελληνικής λογοτεχνίας, παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, καθώς διαμορφώνεται σε ένα ορισμένο ιστορικό χωροχρονικό πλαίσιο. Πολλές φορές κύπριοι λογοτέχνες αντλούν πρότυπα και διδάγματα από την εξέλιξη της ελλαδικής αλλά και της διεθνούς λογοτεχνίας. Άλλοτε πολιτικές συγκυρίες και ιδεολογικές αντιλήψεις ευνοούν κυπροκεντρικές ή ελληνοκεντρικές τάσεις. Έτσι πολλές φορές η κυπριακή λογοτεχνία περιχαρακώνεται στον εαυτό της και δύσκολα φτάνει στην Ελλάδα. Η επιμονή σε θέματα εμπνευσμένα από την τουρκική εισβολή και γενικά σε κυπριακά θέματα («couleur locale») ή ακόμη και η χρήση στοιχείων της κυπριακής διαλέκτου απωθούν συχνά έναν ελλαδίτη κριτικό ή αναγνώστη. Αν εξαιρέσουμε τον παλαιότερο Νίκο Νικολαΐδη και τους νεότερους Κώστα Μόντη και Κυριάκο Χαραλαμπίδη, οι κύπριοι λογοτέχνες είναι μάλλον άγνωστοι στην Ελλάδα. Βέβαια αρκετοί νεότεροι λογοτέχνες εκδίδουν βιβλία τους στην Αθήνα ή συνεργάζονται σε ελλαδικά περιοδικά και κάποτε ελκύουν την προσοχή της ελλαδικής κριτικής. Όμως είναι πολύ νωρίς ακόμη για να μιλήσουμε για το αν η λογοτεχνία της Κύπρου είναι επαρκώς ή στοιχειωδώς αναγνωρισμένη σε διεθνές επίπεδο.

-Το νέο σας μυθιστόρημα πρόκειται σύντομα να εκδοθεί. Τι πραγματεύεται;

Το βιβλίο ‘Άκρατος γέλωτας’, είναι το τέταρτο μέρος της μυθιστορηματικής μου αυτοβιογραφίας και θα κυκλοφορήσει στις εκδόσεις της Εστίας τον Φεβρουάριο. Αποτελείται από 7 ενότητες και κινείται μεταξύ Κύπρου -Αθήνας τέλος της δεκαετίας του ’ 70 αρχάς ’80. Ο αφηγητής επιστρέφει στην Κύπρο, σε μια Κύπρο όπου κυριαρχεί η λογοκρισία και η καταπίεση αλλά και τα όνειρα. Εκεί κάνει τις πρώτες του επαναστάσεις και εμπειράται έναν (μεγάλο) έρωτα για μια διάσημη θεατρίνα. Στις «Σελίδες αποχωρισμού» ο εραστής έχει εγκαταλειφθεί από το πρόσωπο που αγάπησε και ακολουθεί μια «εκ βαθέων» ανάλυση των συναισθημάτων του. Στο κεφάλαιο «Ιντερμέδιο» γίνεται η αντιπαράθεση Καλού και Κακού ( αμαρτία -ενοχή, Θεός -Δαίμων) και ο αφηγητής οδεύει τα «σκοτεινά» μονοπάτια της Τέχνης. Ακολουθούν τα ωραία τρελά της Αθήνας της μεταπολίτευσης, η συνάντηση με την Τατιάνα Μιλλιέξ, τον Γιάννη Γαϊτη, την Άννυ Κωστοπούλου κ.λ.π. Βέβαια τη δεκαετία του 80 τη σκιάζει το AIDS και γίνεται μια εξιστόρηση της εποχής μέσα από δυο «σχέσεις» του αφηγητή. Το βιβλίο κλείνει με ένα ιντερμέδιο για τη σημερινή Αλεξάνδρεια, όπου οι μύθοι είναι ακόμη ζωντανοί ( Καβάφης, Φόρστερ και Ντάρελ) αλλά και η σύγχρονη πραγματικότητα με την άνοδο του Σίσσι. Το βιβλίο είναι αυτόνομο. Καινούργια πρόσωπα ζουν τις ιστορίες τους παρά το ότι υπάρχουν μερικές αναφορές σε πρόσωπα από τα προηγούμενα βιβλία .

-Τι πιστεύετε ότι χρειάζεται για να προβληθεί ένα αξιόλογο λογοτεχνικό έργο, προκειμένου να φτάσει σε περισσότερους αναγνώστες;

Αυτό είναι ένα πολύ δύσκολο ερώτημα. Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ο πιο βασικός: το βιβλίο να είναι προσιτό, δεν θέλω να πω ‘εύπεπτο’, στο κοινό, και ιδιαίτερα στο θηλυκό αναγνωστικό κοινό που πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή διέπει την αγορά. Τα δικά μου βιβλία είναι ‘δύσκολα’ έχουν όμως ένα σταθερό αριθμό ‘φαν’, όχι πολύ μεγάλο σε αριθμό, αλλά ικανό για να μου δίνει το κουράγιο να συνεχίζω να γράφω. Αναμφίβολα η κρίση έχει επηρεάσει τα πάντα ακόμη και το αναγνωστικό κοινό. Οι εκδοτικοί οίκοι δεν διαθέτουν πλέον τα κονδύλια για διαφήμιση, διακίνηση, προβολή, εστιάζονται μόνο στα βιβλία που θεωρούν ότι θα γίνουν best seller. Μένει λοιπόν ένα σημαντικό στοιχείο: η διακίνηση από ‘στόμα σε στόμα’. Επίσης με το να γράφουμε στα ελληνικά αγγίζουμε ένα πολύ περιορισμένο κοινό. Οι μεταφράσεις είναι πολυδάπανες και πρέπει να βρεθεί ένας σημαντικός εκδοτικός οίκος να αναλάβει το βιβλίο. Ακόμη και η προσωπικότητα του συγγραφέα παίζει κάποιο ρόλο στο πως θα «πλασάρει» ο ίδιος το πόνημά του. Ας μην ξεχνάμε όμως και τον παράγοντα «Τύχη»!

Βιογραφικό:

Ο Ανδρέας Καραγιάν γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1943 και σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου πήρε το δίπλωμά του το 1967. Ταξίδεψε στο Λονδίνο για ειδικότητα, αλλά γοητεύτηκε από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των late ’60s και εγκατέλειψε την ιατρική, για να σπουδάσει ζωγραφική στο Central και στο CamberwellSchools of Αrt. Στη συνέχεια σπούδασε χαρακτική στη Γερμανία και έζησε αρκετά καιρό στο Βερολίνο. Το 1978 έκανε την πρώτη του ατομική έκθεση στην γκαλερί «Ώρα» στην Αθήνα. Ως ζωγράφος αντιπροσώπευσε την Κύπρο στην Μπιενάλε της Βενετίας (2001) και στην Μπιενάλε του Καΐρου (2006). Επίσης εικονογράφησε ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη, που εκδόθηκαν στο Βερολίνο. Από το 1978 έως το 2004 ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και την κριτική κινηματογράφου και θεάτρου. Το 2007 κατόπιν προσκλήσεως της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, έζησε στην Αλεξάνδρεια και δημιούργησε μια σειρά έργων με αλεξανδρινά θέματα, τα οποία εκτέθηκαν στη βιβλιοθήκη.

Από το 2004 ασχολείται με την συγγραφή μιας μυθιστορηματικής αυτοβιογραφίας. Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί τρεις τόμοι: «Η Αληθής ιστορία», εκδόσεις Καστανιώτη 2008, «Ανήθικες ιστορίες, Λονδίνο- Αλεξάνδρεια», εκδόσεις Γαβριηλίδη 20011 ( Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος Κυπριακής Δημοκρατίας 2012) και «Σκοτεινές ιστορίες», εκδόσεις της ΕΣΤΙΑΣ 2013 (Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος Κυπριακής Δημοκρατίας 2014). Ο τέταρτος τόμος « Άκρατος γέλωτας» θα κυκλοφορήσει από της εκδόσεις της ΕΣΤΙΑΣ τον Μάρτιο του 2016.