Αναζητώντας τη ζωή…
Του Νίκου Τσούλια // *
Song of the Telegraph, Charles Burchfield, 1952
Φύσει ανήσυχο το μυαλό του ανθρώπου δεν θα μπορούσε παρά να θέτει ξανά και ξανά ζητήματα που παραμένουν πεισματικά ως αναπάντητα ερωτήματα κόντρα στη διαρκή αναζήτηση και στη ροή του χρόνου. Έτσι η έρευνα για κάποια μορφή ζωής εξωγήινης συνιστά αυτό καθ’ εαυτό ένα φιλοσοφικό πρόβλημα, γιατί εκτός από την όποια επιστημονική απόληξη το ενδιαφέρον περιστρέφεται γύρω από το αν η ζωή όπως εκδηλώνεται στον πλανήτη μας είναι μοναδική ή μια από άπειρες μορφές μέσα στις απρόσιτες διαστάσεις του Σύμπαντος.
Εκείνο που ταρακουνάει για καλά τη διαρκώς ερευνητική σκέψη μας δεν είναι η διακρίβωση μιας άλλης βιολογικής εκδήλωσης σ’ ένα άλλο ουράνιο σώμα. Είναι η αναθεώρηση όλων των κοσμοθεωριών και των κοσμοειδώλων που έχουν αποτυπωθεί στην μακρόχρονη ιστορία του Homo sapiens sapiens, και κάτι τέτοιο συνιστά ριζική ανατροπή της εικόνας μας, όπως την προβάλλουμε και τη βιώνουμε στον εαυτό μας. Οι όποιες ανησυχίες λοιπόν δεν προκύπτουν – ανεξάρτητα από το αν εμφανίζονται έτσι – από κάποιον εξωτερικό κίνδυνο μιας άλλης εκδήλωσης της ζωής. Προέρχονται γενικώς και καθολικώς από το «εσωτερικό» της δικής μας (γήινης – ανθρώπινης) ζωής και μάλιστα από το είδωλό της που έχουμε σχηματίσει στην ιστορική μας διαδρομή. Ένα είδωλο που είναι απόλυτα ανθρωποκεντρικό (με την κυριολεκτική έννοια του όρου) και δεν αφήνει καμιά άλλη διαφορετική έκφραση της ζωής να αντανακλαστεί στο γυάλινο πολιτισμικό μας καθρέφτη. Γιατί, πότε έσκυψε ο άνθρωπος με οποιαδήποτε είδους σεμνότητα στις εκατομμύρια διαφορετικές μορφές του πλανήτη μας (στην ατμόσφαιρα, στην υδρόσφαιρα, σ’ όλη τη βιόσφαιρα γενικότερα) αφήνοντας έστω ευκαιριακά κατά μέρος τις «αξίες» της εκμετάλλευσης (με άμεσο ή έμμεσο τρόπο) των άλλων έμβιων όντων;
Έχουμε κατανοήσει άραγε το πώς «αντιλαμβάνεται» το φαινόμενο της ζωής μια μέδουσα, ένα βακτήριο, ένα φυτό, ένα θηλαστικό ζώο; Πέραν του οικονομικού και εμπορικού αναγωγισμού όλων των έμβιων οργανισμών – ουσιαστικά τους προσεγγίζουμε ως φυσικούς πόρους (!) – υπάρχει μια εργαλειακή επιστημονική θεώρηση με μια διάθεση αποδόμησης της οντότητάς τους σε μικροσκοπικό επίπεδο. Δηλαδή τεμαχίζουμε το «είναι» τους στις κυτταρικές δομές ή στις γενετικές και βιοχημικές λειτουργίες τους, όπου διαπιστώνουμε μια εντυπωσιακή ενότητα σ’ όλη τη βιολογική κλίμακα, και στη συνέχεια με ένα «ορθολογικό» άλμα τεχνολογικής μεθοδολογίας φτάνουμε στο μακροσκοπικό επίπεδο, όπου με γενικούς χαρακτηρισμούς συνθέτουμε ένα απλουστευτικό παζλ για μια απείρως σύνθετη εικόνα.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος δεν μπορεί να ανιχνεύσει τη ζωή στην ουσία της είναι γιατί δεν πιστεύει στην αυταξία της και δεν τη σέβεται καθόλου όχι μόνο στο πεδίο των άλλων έμβιων ειδών αλλά (και κυρίως) μέσα στην ίδια τη ανθρώπινη κοινότητα. Η ιστορία μας είναι μια πορεία συνεχούς προσβολής και ύβρεως του ιερού βήματος της ζωής. Οι επιμέρους προσπάθειες της επιστήμης για βελτίωση της ζωής μας ουδόλως ανατρέπουν τη διαχρονική πραγματικότητα της βαρβαρότητας, της πείνας, της εξαθλίωσης, των λιμών, της βίαιης εξαφάνισης λαών και πολιτισμών, της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και του πολέμου.
Πέραν τούτων, η αναζήτηση μιας άλλης εξωγήινης ζωής δεν έχει μόνο διερευνητικό χαρακτήρα. Εμπεριέχει και τη θέλησή μας να υπάρχουν εξωγήινα όντα. Είναι γνωστές οι φαντασιώσεις και οι μυθοπλασίες για τους Αρειανούς που τροφοδότησαν πολλαπλές συζητήσεις, κινηματογραφικές επιτυχίες και λογοτεχνικά έργα. Και σήμερα υπάρχει μια αναζωπύρωση της σχετικής θεματολογίας τόσο στον επιστημονικό χώρο όσο και στις καθημερινές λειτουργίες των ανθρώπων. Γιατί, λοιπόν, ο άνθρωπος θέλει να υπάρχει και κάποια άλλη (πιθανώς αρκετά διαφορετική από τη δική μας) μορφή ζωής; Και φυσικά εδώ υποδηλώνεται κάποια νοήμων μορφή ζωής και όχι κάποια απλουστευμένη π.χ. βακτηρίων. Η εξήγηση μπορεί να δοθεί μέσα από διάφορες οπτικές γωνίες. Πρώτον, ο άνθρωπος έχει μια τάση να επικοινωνεί, και φαντάζεται ότι η εμπειρία μιας επικοινωνίας μέσω μιας προηγμένης τεχνολογικής διαμεσολάβησης – γιατί μόνο μια τέτοια επικοινωνία μπορεί να επιτευχθεί – θα είναι συναρπαστική γι’ αυτόν τον ίδιο. Θα είναι άλλωστε προοίμιο μιας τεχνολογικής αποδέσμευσης του ανθρώπου από τη γήινη περιπέτειά του και αποίκισης νέων πρωτόγνωρων χώρων.
Δεύτερον, θα αλλάξει η άποψή του για το φαινόμενο της ζωής. Θα αναδυθεί μια εντελώς νέα άποψη που θα εμπεριέχει πλήθος συγκρούσεων ιδεών και πεποιθήσεων, ερμηνευτικών σχημάτων και θεωριών, πολιτισμικών προτύπων και αξιών σε σχέση με την παραδοσιακή ιστορία από τότε που καταγράφεται με «πρόχειρο» ή επίσημο τρόπο η παρουσία του ανθρώπου στη Γη. Τρίτον, θα αλλάξει ο χαρακτήρας και το ποιόν της αντιπαράθεσης μεταξύ λογικής και συναισθήματος (κυρίως του αντίστοιχου φόβου), μεταξύ επιστήμης και θρησκείας, μεταξύ ορθολογισμού και μεταφυσικής. Τέλος, θα εμπλουτιστούν οι εσχατολογικές απόψεις μας, οι υπαρξιακές αγωνίες και η ματιά που ρίχνουμε στο θάνατο, μια ματιά που εν τέλει καθορίζει πιο πολύ τη στάση μας ως προς τη ζωή παρά ως προς το θάνατο.
Antibes, View Of Salis-Claude Monet
Μερικοί ισχυρίζονται ότι αν βρούμε ζωή στις τόσες και τόσες γειτονιές του Σύμπαντος, θα νιώσουμε λιγότερο εγωιστικοί, πιο ταπεινοί. Γιατί θα νιώσουμε το μεγαλείο της συνολικής δημιουργίας πέραν του «πολιτισμού χρήσης» ως προς τα άλλα όντα, που έχουμε αναπτύξει εδώ στη Γη. Άλλωστε δεν θα έχουμε κάποια κοινή ταυτότητα έστω και σε επίπεδο χημείας και σύνθεσής μας; Ο Καλβίνο έχει μια αρκετά γενική θεώρηση και αναφέρεται στην αρχή των πάντων, τη Μεγάλη Έκρηξη. «Είμαστε όλοι εκεί στο Big Bang. Ο ίδιος ο χώρος και ο χρόνος δημιουργούνται εκείνη τη στιγμή. Η σκηνή του δράματος δημιουργείται ταυτόχρονα με το δράμα».
Απ’ αυτή τη θεωρητική προσέγγιση όμως έως τη μερική έστω αφομοίωση των όσων έχουν διαδραματιστεί μέχρι τώρα στην άπειρη κλίμακα του χωροχρόνου, υπάρχει μια απόσταση που δεν μπορεί να καλυφθεί με τα δικά μας επεξηγηματικά σχήματα. Όλοι κατανοούμε ότι η ανεύρεση (ή η επικοινωνία πιο ορθά) δεν θα έχει έναν χαρακτήρα ανακάλυψης μιας «Αμερικής», αλλά θα έχει ένα ισχυρό και απρόβλεπτων διαστάσεων σοκ.
Λίγοι βέβαια γνωρίζουν ότι η επικοινωνία με άλλα όντα με τις τεχνολογικές μας δυνατότητες, σημερινές και τις εν δυνάμει αυριανές, είναι μάλλον αδύνατη. Οι αποστάσεις είναι τόσο τρομακτικές, που καθιστούν το όλο εγχείρημα στην πράξη ουτοπικό και χιμαιρικό. Επομένως η όλη προσπάθεια τείνει στο να τροφοδοτηθεί η ανθρώπινη νόηση και κουλτούρα με ένα καθ’ όλα θεωρητικό και απίθανο ενδεχόμενο, από το οποίο γοητεύεται – και όχι για να αντιμετωπίσει κάποια (εκτός φαντασίας) ξεχωριστή «Ιθάκη». Υπάρχουν πάντως πάμπολλα ιστορικά παραδείγματα, όπου ο άνθρωπος ανακαλύπτοντας όλο και καινούργιες γι’ αυτόν μορφές ζωής εκδηλώνει πάντα την ίδια στάση, της επικυριαρχίας και της ένταξής τους στις δικές του αναγκαιότητες. Άραγε παραμένει το ίδιο «κινούν αίτιον» αναγνώρισης άλλων έμβιων όντων σε μη γήινα συστήματα ή μήπως θα αποσύρουμε την επηρμένη στάση μας ανάλογα με το αν έχουμε την «υπεροχή» έναντι των εξωγήινων ειδών;
Υπάρχει ωστόσο ένας βαθύτερος προβληματισμός σε αυτή την ειδική ερευνητική πορεία μας. Υπάρχει η ανάγκη να συνδιαλεχτούμε με εντελώς διαφορετικές μορφές πολιτισμού. Υπάρχει ανάγκη να νιώσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι μας στο αχανές Σύμπαν. Αν όλος αυτός ο κόσμος των σωμάτων, της ύλης, της ενέργειας και της κίνησης δεν έχουν γίνει για να είναι κατανοητά μόνο από τη δική μας συνείδηση, τότε ίσως να αλλάξει η εγωιστική συμπεριφορά μας. Το ομοίωμά μας θα είναι πιο στενά συνδεδεμένο με την ουσία της ανθρώπινης ιδιότητάς μας.
Τότε θα νιώσουμε την ευθύνη να απομακρυνθούμε από το άγχος να κυριαρχήσουμε σ’ όλα τα πράγματα και να πλησιάσουμε περισσότερο τον εαυτό μας. Γιατί θα συνειδητοποιήσουμε ότι όλος αυτός ο ωκεανός της ύλης δεν έχει δημιουργηθεί για χάρη μας. Και μέχρι τότε; Μπορεί να γεμίζει αυτό το κενό της μοναξιάς η επέκταση της τεχνολογικής μας ισχύος ή η απόπειρα διαλόγου με κάποια δικά μας «νοήμονα» κατασκευάσματα; Μπορεί ο μετέωρος άνθρωπος να ισορροπήσει στις τελεονομίες του δικού μας κατασκευασμένου κόσμου; Ο καθηγητής Γ. Γραμματικάκης έχει μια αρκετά ποιητική πρόταση. «Τον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει το άπλωμα του χεριού στους άλλους κατοίκους του πλανήτη και στη φύση ή στη θάλασσα που υπήρξαν μάρτυρες στη γένεσή του» (Η κόμη της Βερενίκης).
Μπορεί ο άνθρωπος να αυτοπροσδιορίσει την ιστορία και τον πολιτισμό της αλαζονείας του; Μόνο αν αποφασίσει να αναπτύξει μια άλλη σχέση με το φαινόμενο της ζωής στο σύνολό του. Ούτως ή άλλως εκείνο το Homo Sapiens… που θα μπορέσει να έλθει σε επαφή με κάποια εξωγήινα όντα δεν θα είναι το σημερινό είδος Homo Sapiens Sapiens. Θα είναι ένα άλλο είδος της εξελικτικής πορείας, βιολογικής μα και τεχνολογικής πλέον. Αλλά δεν θα είμαστε εμείς. Δική μας ευθύνη είναι να μη συρρικνώσουμε τις άπειρες εκφράσεις της ζωής στον πλανήτη μας, να μη στομώσουμε το χειμαρρώδες παιχνίδι της εξέλιξης, να μη συνεχίσουμε να καλλιεργούμε πολιτισμούς της καταστροφής.
Υποστήκαμε από την εποχή του Δαρβίνου έναν «βιολογικό συγκλονισμό»: συνειδητοποιήσαμε τη ζωική μας καταγωγή. Κι όμως δεν γίναμε πιο σώφρονες. Άραγε, αν υποστούμε έναν «συμπαντικό συγκλονισμό» και νιώσουμε ότι ο Κόσμος όλος δεν έγινε μόνο για τη δική μας … νοημοσύνη, θα χάσουμε το βασίλειο της αλαζονείας;
Υπάρχει και μια άλλη όψη του θέματός μας. Να αποδεχτούμε τους εξωγήινους στον πλανήτη μας. Ήδη στις Η.Π.Α. κατασκευάστηκε το πρώτο «Ουφοδρόμιο» δηλαδή ένας διάδρομος προσγείωσης στην πάλαι ποτέ «Εθνική Οδό 375» της Νεβάδα, που τώρα ονομάζεται «Λεωφόρος Εξωγήινων» (Extra terrestrial highway). Οι φαντασιώσεις και οι πιο φευγαλέες και προκλητικές επιθυμίες ζητούν χώρο στην πραγματικότητα…
Δημοσιεύτηκε ως ενιαίο άρθρο (α΄και β΄μέρος) για πρώτη φορά στην εφημερίδα «ΕΞΟΡΜΗΣΗ»,
3 Μαρτίου 1996
* Ο Νίκος Τσούλιας είναι καθηγητής σε λύκειο. Έχει εκλεγεί πρόεδρος της ΟΛΜΕ τέσσερις φορές (1996 – 2003). Διδακτορικό στην Ειδική Αγωγή. Δύο βιβλία: “Σε πρώτο πρόσωπο” και «Παιδείας εγκώμιον». Συνεργάστηκε με: «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ» (1980 – 1986), «ΕΞΟΡΜΗΣΗ» (1988 – 1996) και “ΤΟ ΑΡΘΡΟ” (2010- σήμερα) καθώς και με αρκετά περιοδικά. (https://anthologio.wordpress.com/)
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
-
-
Focus στην υγεία | Ζεστό ή κρύο
16/04/2024, 8:08 μμ -
-
Ψυχοθεραπεία: Αναζητώντας τη δική σου Αλήθεια
27/02/2024, 8:15 μμ -
-
Focus στην υγεία: Τα μυστήρια του εγκεφάλου
30/01/2024, 7:44 μμ
ΘΕΜΑΤΑ
-
Πέτρος Διαλεχτός: Φωτογραφίες που εντοπίζουν τις φωνές στον κόσμο
Γράφει ο Γιάννης Πλαχούρης // * Ο Πέτρος Διαλεχτός (ψευδώνυμο) είναι ερασιτέχνης φωτογράφος. Έχει δηλαδή την τέχνη της φωτογραφίας ως μέσο για να υποστηρίζει και διευρύνει τη σχέση του με τη ζωή. Τέτοιοι δεσμοί, το ξέρουμε όλοι, είναι
Περισσότερα -
Ψαράς, λίμνη Κάρλα
Henry David Thoreau: Πολλοί άνθρωποι πηγαίνουν για ψάρεμα όλη τους τη ζωή, χωρίς να ξέρουν ότι δεν είναι τα ψάρια αυτό που ψάχνουν. Ψαράς στη λίμνη Κάρλα δεκ.1950 φωτo.Δημήτρης Λέτσιος.
Περισσότερα -
Χωρίς την Κούβα δεν υπάρχω. Εγώ είμαι το νησί μου.
Γράφει η Μαρία Βρέντζου // “Η Κυριακή της επανάστασης” της Γουέντι Γκέρα, εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση Ιφιγένεια Ντούμη, Κούβα, 2020, σελ. 224 Γιατί άραγε μια Κουβανή συγγραφέας βραβεύεται και εκδίδεται συστηματικά σε πάμπολλες χώρες του εξωτερικού και όχι στην
Περισσότερα -
Ένα ποίημα: “Η μπαλάντα ενός ανδρός”
Του Γιώργου Τερζή // Η μπαλάντα ενός ανδρός Το πυρ γενική του πυρός η γη του πυρός δοτική τω πυρί γαία πυρί μειχθήτω αιτιατική το πυρ πυρ θεός πυρ ήλιος πυρ,γυνή και θάλασσα Η
Περισσότερα -
6 Μαρτίου – Περλ Μπακ
Επιμέλεια: Δήμητρα Ντζαδήμα // Η Περλ Μπακ, που έφυγε σαν σήμερα το 1973, γνωστή και με το κινεζικό της όνομα Sai Zhenzhju, ήταν Αμερικανίδα συγγραφέας που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στην Κίνα. Έχει κέρδισει το Βραβείο
Περισσότερα -
Ένα ποίημα: “Πλέγματα”
Του Χριστόφορου Τριάντη // * ΠΛΕΓΜΑΤΑ Λέξεις έκλεψα απ’ τον τόπο των νεκρών, μνημεία σιδερένιων γλωσσών που μπολιάστηκαν από κυπαρίσσια και γεννήσανε εικόνες. Αίφνης τις απίθωσα στο κενό, σαν πλέγματα για τις στιγμές που το φως
Περισσότερα -
Στα ίχνη αρχαίας τραγωδίας
Γράφει η Χρύσα Νικολάκη // * Κριτικό σημείωμα για το βιβλίο «Οιδίποδας, ο βασιλιάς λύκος» του Φίλιππου Μανδηλαρά, εκδ. Πατάκης Η ιστορία του Οιδίποδα, του βασιλιά λύκου, από τις εκδόσεις Πατάκη, με την υπογραφή του Φίλιππου Μανδηλαρά, περιγράφεται
Περισσότερα
