Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Στο θέατρο των δραμάτων του Σαλίνας
18/01/2017, 11:10 πμ

Στο θέατρο των δραμάτων του Σαλίνας

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

anatolika«Ανατολικά της Εδέμ» του Τζον Στάινμπεκ, μτφ: Μιχάλης Μακρόπουλος, σελ. 664, Εκδ. Παπαδόπουλος

 

Η κοιλάδα Σαλίνας, στην βόρεια Καλιφόρνια, είναι ένας τόπος χλοερός. Οι βροχές είναι άφθονες, αλλά δεν λείπουν και μακριές εποχές ανομβρίας. Πέφτουν στάλες ποτιστικές, όμως και άλλες ορμητικές που φουσκώνουν τον ποταμό Σαλίνας. Τα φύλλα ξεθαρρεύουν, ο ήλιος ζεσταίνει, οι σπόροι δίνουν καρπό. Ψηλά στα βουνά βασιλεύουν οι ξερολιθιές και το στείρο χώμα. Είναι μια Εδέμ που πάντα διαφεύγει. Που μοιάζει ονειρική, αλλά μηδέποτε πραγματοποιήσιμη.

Αυτός είναι ο τόπος που επέλεξε ο Τζον Στάινμπεκ για να δώσει πνοή στη saga των Χάμιλτον και την αντίστοιχη των Τρασκ. Δύο οικογένειες, τα παρακλάδια των γενεών τους, και κάμποσες παρένθετες ιστορίες ανθρώπων της περιοχής συνθέτουν τούτο το πολυεπίπεδο μυθιστόρημα μακράς πνοής, το οποίο, κατά τον Στάινμπεκ, αποτέλεσε το τέρμα του συγγραφικού δρόμου του. Κατά πολλούς το magnum opus του Στάινμπεκ είναι «Τα Σταφύλια της Οργής». Ο ίδιος θεωρούσε πως όλα του τα έργα δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα καλό προγύμνασμα για να φέρει εις πέρας τον μαραθώνιο γραφής που απαιτούσε το «Ανατολικά της Εδέμ».

Στον Στάινμπεκ, οι τόποι είναι δηλωτικοί των ανθρώπων και αντίστροφα: οι ψυχοσυνθέσεις των ηρώων διαμορφώνουν, χρωματίζουν και καθορίζουν το περιβάλλον τους. Πώς θα ήταν το «Τορτίγια Φλατ» χωρίς τα χαμίνια του; Ο Τζορτζ και ο Λένι στο «Άνθρωποι και ποντίκια» θα ζούσαν άλλη ζωή αν δεν περιδιάβαζαν την χτυπημένη από το κραχ ενδοχώρα των ΗΠΑ; Μα, και στα «Σταφύλια της Οργής», η οικογένεια Τζόουντ είναι άρρηκτα δεμένη με την Οκλαχόμα (την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης). Το αυτό συμβαίνει κι εδώ: τίποτα δεν θα ήταν ίδιο αν η κοιλάδα Σαλίνας ήταν μια πραγματική Εδέμ και κανένας διωγμός δεν προσυπέγραφε το τέλος της αφθαρσίας και της αγνότητας. Φευ, το Σαλίνας είναι το σημείο ζέσεως όλων των συναισθημάτων, είναι τόπος πυρακτωμένος και χτυπημένος από τη φύση και τους ανθρώπους της. Είναι το θέατρο των δραμάτων και των τραγωδιών. Είναι προφανές πως ο Στάινμπεκ θέλησε με αυτό το βιβλίο να κάνει ακόμη πιο συγκεκριμένες τις απόψεις του για τις έννοιες του καλού και του κακού. Ο μοραλισμός του, για πολλούς αυτός που τον ανέδειξε για άλλους αυτός που του δημιούργησε προβλήματα, σε αυτό το μυθιστόρημα λαμβάνει καταστατικό χαρακτήρα. Ο Στάινμπεκ βουτάει στην Αγία Γραφή, προσπαθεί να αναπαραστήσει τη Γένεση και να ενσαρκώσει τη σχέση του Κάιν και του Άβελ με όλες τις συμπαραδηλώσεις της και τα αρχετυπικά της σχήματα. Το βάρος της ενοχής, η ελευθερία των αποφάσεων που αλλάζουν τη ροή μιας ολόκληρης ζωής, η ικανότητα που έχει το άτομο να οδηγείται ακόμη και στην αυτοκαταστροφή του, το εγώ που ρέπει προς τη διαφθορά αλλά και την αγνότητα, σαν δύο αντίθετοι δρόμοι που όμως είναι ανοιχτοί για να τους διαβεί κανείς. Επιπροσθέτως, ο τιτάνιος αγώνας για αποδοχή και αγάπη, το μεγαλείο της ευεργεσίας, αλλά και η σκληροτράχηλη συνθήκη των σχέσεων. Όλα τούτα αποτελούν τη θεματική ραχοκοκαλιά του μυθιστορήματος και είναι τα ζητήματα που αναφλέγουν τους ήρωες και τους κινητοποιούν προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Πατώντας στον στέρεο ρεαλισμό που τον καταξίωσε, ο Στάινμπεκ ενσπείρει στοιχεία θρησκευτικού μυστικισμού, υπαρξιακής αναζήτησης και φιλοσοφικού στοχασμού που μπορεί σε αρκετά σημεία του να μοιάζει απλοϊκός και σχηματικός, εντούτοις δίνει έναν ιδιαίτερο τόνο στο βιβλίο διαστρέφοντας κάθε φορά την οπτική γωνία και, τελικά, προσφέροντας τα πολλά διαφορετικά πρίσματα της ιστορίας που ήταν, ως φαίνεται, και η επιδίωξη του Στάινμπεκ. Μπορεί η διαπάλη ανάμεσα σε αυτά που εκπροσωπούν ο Κάιν και ο Άβελ να είναι το κέντρο βάρους του δράματος, εντούτοις τριγύρω τους κινούνται με τρόπο κεντρομόλο κι όλες οι άλλες ιστορίες. Όλα, όμως, κατατείνουν στη βαθιά αναρώτηση γύρω από την ταυτόχρονη ύπαρξη του καλού και του κακού στον άνθρωπο. Της ανόδου και της πτώσης. Της φθοράς και της αιωνιότητας. Της αγάπης και του μίσους.

Το γεγονός ότι στα περισσότερα ονόματα ο Στάινμπεκ έδωσε τα αρχιγράμματα «Κ» και «Α» (σ.σ.: Κάιν και Άβελ) μόνο τυχαίο δεν είναι. Κάπως έτσι εμφανίζονται ήρωες που λέγονται: Αδάμ, Αρον, Κάλεμπ, Κάθυ και άλλα. Καθένα κουβαλάει ένα στίγμα και μια ιδιότητα όχι διάφορη από τον χαρακτήρα του.

 

John Steinbeck

John Steinbeck

 

Λέγεται πως ο Στάινμπεκ ξεκίνησε να γράφει την ιστορία των Χάμιλτον με σκοπό να αφηγηθεί στους δύο γιους του τη ζωή της πατρίδα του, της οικογένειάς του, τη δική του, αλλά και την ιστορία του κόσμου. Φαίνεται πως τελικά το σχέδιο αυτονομήθηκε. Οι κριτικοί της εποχής τον κατηγόρησαν πάντως ότι με εξαίρεση τον εμβληματικό πάτερ φιμίλια, τον Σάμουελ Χάμιλτον, έναν ιρλανδό πολυτεχνίτη, ονειροπόλο και σοφό στην απλότητά του, όλοι οι υπόλοιποι της μιας οικογένειας παραμένουν υποφωτισμένοι. Η αλήθεια είναι ότι το βάρος πέφτει στην οικογένεια Τρασκ. Από αυτήν προκύπτουν όλα τα αντιθετικά σχήματα και οι σπινθήρες που προκαλούν εντάσεις και δράματα.

Οι ήρωες του Στάινμπεκ δεν μπορούν παρά να σε στοιχειώσουν για καιρό. Είναι τραγικές υποστάσεις που αν και κουβαλούν όλα τα ανθρώπινα, στην πραγματικότητα μετατρέπονται σε σύμβολα. Τα προγονικά κρίματα πηγαίνουν από γενιά σε γενιά. Μια κρυφή πληγή μετατρέπεται σε σκυτάλη δράματος. Όλοι τους αναζητούν ανατολικά της Εδέμ ένα καταφύγιο γαλήνης και συγχώρεσης. Τα δύο αδέλφια Τρασκ: ο Άνταμ και ο Τσάρλι. Ο πρώτος είναι η προσωποποίηση της καλοσύνης και της ανεκτικότητας. Ο δεύτερος αποζητάει την αγάπη του πατέρα τους, Σάιρους, αλλά δεν την βρίσκει ποτέ. Η άρνηση τον αναγκάζει να ρέπει ψυχαναγκαστικά στο κακό. Μα, το ίδιο συμβαίνει και με τους δύο γιους του Άνταμ: τον Άαρον και τον Καλ. Ο πρώτος είναι ένας ευαίσθητος πρίγκιπας δίχως βασίλειο (βλ. μητρική φροντίδα). Δεν μπορεί να αντέξει την απουσία της μητέρας του, συντρίβεται δίχως αναπαμό. Ο δεύτερος παλεύει με τα φθοροποιά στοιχεία του χαρακτήρα του. Δεν θέλει να είναι εκών κακός, αλλά χωρίς να το θέλει (κι αυτός δεν βρίσκει απάγκιο στην πατρική φιγούρα), ταλανίζεται από τον αυτοικτιρμό και την ενοχή. Στο ενδιάμεσο στέκει το απόλυτο κακό: η γυναίκα του Άνταμ, Κέιτ. Μια μακιαβελική γυναίκα, εμποτισμένη με μίσος, άλογη έχθρα για τους πάντες, υπολογίστρια και πολλάκις φόνισσα.  Ακόμη κι αυτή, όμως, που έβαψε τα χέρια της με αίμα και παράτησε τα παιδιά της, στο τέλος αυτοαναφλέγεται προδομένη από τον εαυτό της. Υπάρχει ακόμη ο ευσεβής υπηρέτης του Άνταμ, ο ασιάτης Λι, μια εμβληματική φιγούρα γεμάτη πηγαία σοφία που δεν διστάζει να ακυρώσει τα όνειρά του μόνο και μόνο για να σταθεί στον αφέντη του και τα παιδιά του. Το μυθιστόρημα κυκλώνει με τρόπο επιδέξιο από την Ιστορία των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα έως και τον Μεγάλο Πόλεμο. Πληγές που δεν άφησαν ανέπαφο κανέναν: αυτούς που πήραν μέρος στα πεδία της μάχης και τους άλλους που υποδέχθηκαν τους νεκρούς.

Ο Στάινμπεκ γράφοντας στον επιστήθιο φίλο του, Πασκάλ Κοβίτσι, για τους ωδίνες αυτού του μυθιστορήματος, έκανε λόγο για τη δημιουργία μιας νέας γλώσσας που χρειάστηκε να εφεύρει για να προσεγγίσει το δικό του ακατόρθωτο. Όπως πρέπει να κάνει κάθε συγγραφέας, αλλιώς καλό είναι να παρατήσει την προσπάθεια. Σε κάθε άνθρωπο αντιστοιχεί ένα βιβλίο, γράφει χαρακτηριστικά. Για εκείνον αυτό το βιβλίο ήταν το μοναδικό του. Ακόμη και σήμερα, ο Στάινμπεκ παραμένει μια ζωτική πηγή λογοτεχνικής ενέργειας που δεν έχει χάσει τη δύναμή της με το πέρασμα του χρόνου. Είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της αμερικανικής λογοτεχνίας έχοντας επηρεάσει πλείστους όσους συγγραφείς. Η μαεστρική μετάφραση ανήκει στον Μιχάλη Μακρόπουλο.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top