“Πώς Να Είσαι Δύο”, Άλι Σμιθ Μετάφραση: Νίκος Μάντης, εκδ. Καστανιώτη
Αν βάλουμε τούτο το σπόρο μες τη γη,είπε,και τον σκεπάσουμε με χώμα κι έχει ήλιο κι αρκετό νερό,με λίγη τύχη και δικαιοσύνη θα γίνει κι αυτός δέντρο.
Προσωπικές (οι) εκτιμήσεις.
Ωραία έκπληξη (τουλάχιστον για μένα που δεν την ήξερα την Σκωτσέζα Άλι Σμιθ) ήταν το -από άποψη δομής και γενικότερα στυλ- αρκετά πρωτότυπο μυθιστόρημά της.Ελκυστικός κι ο τίτλος του και η μετάφραση* που έκανε για τις εκδόσεις Καστανιώτη ο Νίκος Μάντης, γνωστός μας από τα δικά του μυθιστορήματα, στρωμένη και φιλότιμη, το λιγότερο φιλότιμη.
Το “Πώς Να Είσαι Δύο”αποτελείται από δυο όλες κι όλες αλλά υπεραρκετές για να γραπώσουν εντός τους τον αναγνώστη βασικές ιστορίες και είναι η μια με τις 178 σελίδες της και η άλλη με άλλες τόσες το πρώτο και το δεύτερο μέρος του.Οι αφηγήσεις κουμπώνουν τέλεια μεταξύ τους ,με την δεύτερη (του ζωγράφου δηλαδή στο δικό μου αντίτυπο, διότι δεν αρχίζουν όλα με την ίδια ιστορία και ευτυχώς γιατί εκ των υστέρων έχω την εντύπωση ότι αν μου τύχαινε πρώτα η του Ντελ Κόσσα θα μου φαινόταν λίγη μετά η κάπως πιο στεγνή ιστορία της έφηβης ενώ έχει πάρα πολύ ζουμί ) να κερδίζει την προτίμησή μου.
(Εδώ αναλογίζομαι και πάλι πόσο δίκοπο μαχαίρι είναι η ταύτιση,ίσως το α και το ω ενός κειμένου, ίσως αυτό το ειδικό στοιχείο που μετατρέπει σε χάος ή ψαλιδίζει την διαφορά απήχησης ενός συγγραφέα από έναν άλλο. Αυτό που δίνει την σωστή ορμή στο ταλέντο κάποιου που έτσι κι αλλιώς γεννά η φαντασία του μια ιστορία,γιατί το να επιτυγχάνει την ταύτιση και μ΄αυτήν να καταφέρνει να πάει παραπέρα με την δύναμη της πένας του την ανάγνωση και να κάνει τον μπουκωμένο με ποικίλα πια διαβάσματα αναγνώστη του σήμερα να γίνεται ένα με τα αρνητικά και θετικά πρόσωπα που εκείνος έχει χτίσει επινοώντας τα ή συναντώντας τα στην αληθινή ζωή είναι κάτι περισσότερο από την ικανότητα να αφηγηθεί καλά,πολλοί αφηγούνται καλά,γράφουν εξαιρετικά αλλά συγγραφείς δεν είναι).
Η Σμιθ στήνει μια σφιχτή,πολυπρισματική πλοκή (ένα λεκτικό καλειδοσκόπιο),πανέμορφη αισθητικά που μέσα της στροβιλίζονται κυρίως δυο πρόσωπα:η έφηβη Τζορτζ,δυνατός χαρακτήρας και γνήσιο παιδί του αιώνα και της εποχής μας,χωμένη στο πένθος για την απώλεια της φιλότεχνης , ακτιβίστριας του κυβερνοχώρου μαμάς της κι ο Φραντσέσκο Ντελ Κόσσα,ζωγράφος της αναγέννησης που από πολύ μικρό παιδί περνάει από του βοδιού το κέρατο για να σταθεί καλλιτεχνικά .
Η Τζορτζ με την βοήθεια μιας εξίσου μοναχικής συμμαθήτριάς της ξεκινά σχολική εργασία για τον Ντελ Κόσσα ανακαλώντας στην μνήμη το ταξίδι που είχαν κάνει εκείνη και η μητέρα της στην Φεράρα αναζητώντας τα ίχνη του σε σωσμένες τοιχογραφίες λαμπρών ιταλικών παλάτσων.
Η Τζορτζ σαν άλλος Ρέγκερ του Μπέρνχαρντ περνά ατελείωτες ώρες μελέτης του Ντελ Κόσσα στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου εκείνη βέβαια κι η Σμιθ τολμά -και πετυχαίνει να δικαιωθεί πλήρως από τον αναγνώστη για το ρίσκο που παίρνει ως προς τον τρόπο που χτίζει την ιστορία-να βάλει και τον Κόσσα μέσα από τον πίνακά του να “βλέπει” κι αυτός την νεαρή να τον μελετά, περνώντας την αρχικά για αγόρι και μετά να αφηγείται την δική του που εκτείνεται σε μεγαλύτερο χρόνο και συμπληρώνεται από περισσότερες,έχω την εντύπωση,εγκιβωτισμένες ιστορίες απ΄αυτές πουστολίζουν το κομμάτι της Τζορτζ.
Όμως γιατί όλα αυτά,τι έχει να προσφέρει ετούτο το παιχνίδι/διάβασμα;Τι φανερώνεται ως δια ταύτα του; Μας ενδιαφέρει,μας αφορά;Η διττή διάσταση των πραγμάτων όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις είναι το ζητούμενο; Η συνεχής αναζήτηση ταυτότητας,ρόλων,ιδιοτήτων και δυνατοτήτων/διεκδικήσεων να ζούμε ως αυτό ή το άλλο,ως έρμαια ή χειριζόμενοι σωτήρια τις καταστάσεις που προκύπτουν από το φύλο,τις συγκυρίες και τις εποχές ,φιλτράροντας τις αποφάσεις μας με την αγάπη ή την γνώση μας για την Τέχνη;
Ναι,έτσι νομίζω,αυτό ένιωθα.Σ΄αυτό το διαχρονικό τελικά αξίωμα κατέληγα το οποίο αναπτύσσει αριστοτεχνικά και χωρίς να κάνει νουθεσίες και εύκολους διδακτισμούς στις 300+ σελίδες της η Άλι Σμιθ.Ας το πω και αλλιώς:στο βιβλίο της Σμιθ ήμουν εντός του κι εγώ,ένα ψηφιδάκι στις γυναικείες φιγούρες!Απίθανη αίσθηση και μια και δεν ταυτίζομαι εύκολα με τις στρατιές των χάρτινων ηρώων που νταραβερίζομαι ήταν καλόδεχτη και πολύ ενδιαφέρουσα.(Σας έχει τύχει η ταύτιση;Αν ναι,ξέρετε για τι μιλάω.)
Όσο για το πώς πετυχαίνει η Σμιθ την ταύτιση χωρίς να χαθεί ούτε κόκκος από την λογοτεχνικότητα της ιστορίας της,εύστοχα η Κατερίνα Μαλακατέ στο Διαβάζοντας δίνει την απάντηση κλείνοντάς την στην φράση : γιατί το μεγάλο ατού της Άλι Σμιθ είναι ο υπαινιγμός.
“Lucidez cansada” (Tired Lucidity, One Line Crowd), Guilherme Kramer, Sao Paulo
Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία “We See People in the Crowd” του Guilherme Kramer
* Έχω -σαν αναγνώστρια και τέλος πάντων μια και τα ελληνικά είναι και δική μου γλώσσα- από χρόνια σταθερές ενστάσεις για τους κακόγουστους μα κυρίως επιζήμιους στην πράξη γλωσσικούς κανόνες που έχουν επιβληθεί ελέω φιλολόγων/σταρ(και δεν είναι η μπηχτή για τον Μπαμπινιώτη, τα σταριλίκια έχουν πριν απ΄αυτόν αρχίσει,φευ) και βλέπω ότι (στο βαθμό που οι πάντες ενδέχεται ανθρωπίνως να έχουν σφάλει ή φανεί υπερβολικοί ή να πειραματίστηκαν ανεπιτυχώς) ότι ενώ αυτό συνέβη ξανά και ξανά κι η ασχήμια παγιώθηκε κι έγινε κανόνας περασμένος σε βιβλία και δοσ΄του και διδάσκεται μα φαίνεται ήδη η λανθασμένη τους τακτική, παρόλα αυτά δεν κουνιέται φύλλο.
Υποχρεωμένοι όντας οι μεταφραστές κι οι επιμελητές να ακολουθούν ορθογραφίες κτλ βάσει εγκεκριμένης σχολικής γραμματικής διαιωνίζουν μια εκ των άνω μεταχείριση της γλώσσας σαν πειραματόζωο και βέβαια ελάχιστοι είναι αυτοί που τολμούν να διαφοροποιηθούν παρόλο που η ίδια (η γλώσσα) δίνει το ελεύθερο,την δυνατότητα και το δικαίωμα.
Κι αν θέλετε το συζητάμε κι από΄δω,απλά και με τα δικά μας μέσα.Στην επικεφαλίδα (αν βάλουμε τούτο το σπόρο),ας πούμε,εσάς σας αρέσει που μοιάζει ουδέτερο ουσιαστικό ο σπόρος;Μην μου πείτε ότι δεν τρέχει και τίποτα,το -ν μας μάρανε.Δηλαδή αν βάζαμε αυτό το -ν που κατά την γνώμη μου αδίκως στάλθηκε στο πυρ το εξώτερον,θα΄ταν άσχημο;
