Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Μια πολύ παλιά ιστορία: στην αρχαία Σπάρτη κάποτε
31/08/2016, 10:42 πμ

Μια πολύ παλιά ιστορία: στην αρχαία Σπάρτη κάποτε

Γράφει ο Γρηγόρης Τεχλεμετζής // *

 

aklonitos“Ακλόνητος βράχος – Σφακτηρία 425 π.Χ.”, Νίκολας Νικάστρο, μετάφραση: Χρήστος Καψάλης, έκδόσεις Μίνωας, σελ. 476

 

Με αφορμή τον βίο δυο αδελφών και τη μάχη της Σφακτηρίας, του Πελοποννησιακού πολέμου, μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών, και διεισδύοντας στην ψυχολογία και στη συμπεριφορά τους, μας σκιαγραφεί ολόκληρο το αρχαίο σπαρτιατικό πρότυπο και την αποτύπωσή του πάνω στους ανθρώπους, κάτι που εν μέρει έχουμε μέσω των πηγών, και έτσι βρίσκει την ευκαιρία να το συμπληρώσει και να το επεκτείνει, δομώντας την πλοκή και τα διλήμματα και φτιάχνοντας ένα συναρπαστικό και συνάμα ουσιαστικό ιστορικό μυθιστόρημα. Νομίζω ότι η «εκμετάλλευση» των τεκμηρίων είναι πολύ επιτυχημένη, χωρίς να εκτρέπεται από αυτά, παρά μόνο να τα συμπληρώνει με τη βοήθεια των πρωταγωνιστών του, διατηρώντας το μέτρο και την ισορροπία -κάτι για το οποίο διατείνονταν και οι αρχαίοι Έλληνες.

Η αντιπαράθεση του πολιτισμού και της νοοτροπίας των δυο πόλεων, της Σπάρτης και της Αθήνας, θίγονται έντεχνα, μέσα από την εξέλιξη της πλοκής και την πρόσθεση μικρότερων παράπλευρων στοιχείων, παράλληλα με τα κεντρικά ιστορικά γεγονότα. Τα «κακά δαιμόνια» της πολυτέλειας και της ζωής των Αθηναίων ή των άλλων Ελλήνων, κάποτε κατηγορούνται, ενώ άλλοτε αποτελούν θελκτικές «απειλές» για τους Λακεδαιμόνιους, διεγείροντας με το παράδειγμά τους και οδηγώντας στην περιχαράκωση κάθε συμπεριφοράς. Θα τολμούσα να πω ότι αυτό μοιάζει με συμπλεγματικό φόβο και είναι σαν να προσπαθούν να καλύψουν τη βαθύτερη θέλησή τους. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, το μόνιμο άγχος ήταν αυτό που οδήγησε εκεί τη Σπαρτιατική κοινωνία, αλλά και τη συντηρούσε και όπως ορθά παρουσιάζεται ήταν σύμφυτο στους πολίτες της.

Χαρακτηριστική είναι η χρήση της ηθογραφίας, όσον αφορά τον γάμο, τη μοιχεία, την εκδίκηση, τον τρόπο που έκριναν την ανδρεία -που συχνά εξαίρεται- και τη γενικότερη συμπεριφορά -όπως για παράδειγμα η στρατιωτική αυστηρότητα- ενώ επίσης παρατίθενται πραγματολογικά στοιχεία.

Η σκληρότητα της Σπαρτιατικής αγωγής προσαρμόζεται και εκφράζεται μέσα από τους χαρακτήρες του και την επινόηση καταστάσεων. Ενώ από την άλλη, οι ανθρώπινες αντιδράσεις και οι συμπεριφορές, σε ένα πολύ διαφορετικό σύστημα από το σημερινό, φαντάζουν πρωτότυπες στα μάτια μας και μονάχα στο μυαλό και στη φαντασία ενός καλού συγγραφέα θα μπορούσε να σχηματιστεί μια τόσο λεπτομερής, ουσιώδης και με ψυχογραφικά στοιχεία περιγραφή, στοιχειοθετώντας έναν στέρεο ρεαλισμό. Τελικά ο Νικάστρο αναπλάθει το παρελθόν με έναν «πραγματικό κόσμο» φαντασίας.

Έτσι παρακολουθούμε από τη βρεφική ηλικία ώς τα ώριμα στρατιωτικά χρόνια το μεγάλωμα ενός Σπαρτιάτη, με όλη τη δομή της αντίστοιχης κοινωνίας, συνάμα με την αφήγηση της οικογενειακής ιστορίας που αναπτύσσει.

Ο Νικάστρο δεν βιάζεται. Η συνείδηση της πραγματικότητας έρχεται σταδιακά, μέσα από τη μερική εστίαση του πεδίου των ηρώων του και μοιάζει να ξετυλίγεται. Όταν η Δαματριά χάνει το μάτι της (σ. 21, 22), το καταλαβαίνουμε έμμεσα υποθέτοντάς το, μαζί της, και όχι ως μια απλή ανακοίνωση του συγγραφέα ή την περιγραφή της. Έτσι η πλοκή μας προκαλεί εγρήγορση και δε μας δίνεται ως μασημένη τροφή, εν αντιθέσει με τις ξέφρενες περιπετειούλες άλλων ιστορικών μυθιστορημάτων, από αυτά που κατακλύζουν την παγκόσμια παραγωγή, προερχόμενα ακόμα και από «σπουδαγμένους» δημιουργούς και βρίσκουν υφολογική ανταπόκριση σε τηλεοπτικές και κινηματογραφικές επιτυχίες μεγάλης ακροαματικότητας.

 

NicholasNicastro

Nicholas Nicastro

 

Αναμφισβήτητα, βέβαια, η πλοκή, που εκτός από την αναφερόμενη μάχη, αποτελείται από ιστορίες απέχθειας, αγάπης, ζήλειας και μίσους, είναι αναπόσπαστο στοιχείο της αφηγηματικής ροής, που χαρακτηρίζει συνάμα ένα «δεμένο» νοηματικά μυθιστόρημα. Ένοχα μυστικά περιφέρονται στην ατμόσφαιρα διεισδύοντας στις συμπεριφορές των ηρώων του. Όμως αυτό δεν αναιρεί το μορφωτικό, πραγματολογικό και ηθογραφικό πυρήνα του, αλλά αντιθέτως τον επεκτείνει. Οι λεπτομέρειες είναι συχνά εντυπωσιακές και μας μεταφέρουν το κλίμα που επικρατεί στις δυο αντιμαχόμενες παρατάξεις, με βάση την εκπαίδευσή τους και τα πιστεύω τους. Αλλά δεν δημιουργούν σε καμία περίπτωση κοιλιά, μια και υπάρχει διαρκώς τροφοδότηση από τις έριδες και τους υποβόσκοντες ανταγωνισμούς, ιστορικά υπαρκτούς ή έντεχνα προστιθέμενους. Συνάμα κάποτε γίνεται άμεση παρεμβολή του συγγραφέα-αφηγητή, που μας κάνει σύντομες ιστορικές επεξηγήσεις γνωσιολογικού χαρακτήρα (π.χ. σελ.65, 66), ενώ άλλοτε μας παραθέτει μυθολογικά ή άλλα στοιχεία μέσω προσωπείου, π.χ. του Ζεύξιππου (σελ.101-105). Τα μοτίβα όμως αυτά είναι σποραδικά και δεν χαρακτηρίζουν το έργο.

Η παρατεταμένη περιγραφή της μάχης και της στρατηγικής, με ρεαλιστικές περιγραφές και σκιαγραφήσεις συμπεριφορών, στις τελευταίες σελίδες, είναι ένα άριστα στημένο αγωνιώδες υλικό. Κόβει την ανάσα και διαβάζεται ακατάπαυστα. Δεν είναι απλά μια στεγνή καταγραφή. Είναι πολυδιάστατη. Και όταν μετά έρχεται το «όνειδος» της παράδοσης, το οποίο ακολουθεί ως σκιά τον ήρωά του, τελικά μετασχηματίζεται ως ένα νέο στοιχείο που τροφοδοτεί με διλήμματα και ψυχολογική δράση το μυθιστόρημα και το φέρνει, μετά από περιπέτειες, στην τελική δικαίωση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εκμεταλλεύεται και τον πόλεμο και τις πτυχές του στην ειρήνη.

Διαβάζουμε στο αυτί του εξωφύλλου ότι «ο Ακλόνητος βράχος θεωρείται προαπαιτούμενο υλικό στο μάθημα Ιστορία 256: Πόλεμος και ειρήνη στην Ελλάδα και στη Ρώμη του Πανεπιστημίου του Κορνέλ». Η ιστορικότητα και η προσεκτική μελέτη του υλικού του νομίζω ότι δικαιώνουν αυτό το γεγονός, δηλαδή την απόδοση του θέματος του έργου που είναι, όπως μας λέει και ο τίτλος, ο Ακλόνητος βράχος, που αποτελεί μια μεταφορά που θέλει να μας σκιαγραφήσει την αρχαία Σπαρτιατική κοινωνία, που παρέμεινε αμετακίνητη για αιώνες, σαν να ήταν παγωμένη στο χρόνο, χωρίς να επηρεάζεται από τις εντυπωσιακές αλλαγές της Αρχαϊκής και κυρίως της Κλασικής περιόδου.

 

 

Ο Γρηγόρης Τεχλεμετζής ζει στην Αθήνα. Σπούδασε θετικές επιστήμες (απόφοιτος του Χημικού τμήματος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων). Συμμετείχε στην Ανθολογία Αντώνης Σαμαράκης β΄ (Καστανιώτης 2004). Συνεργάστηκε με πολλά Λογοτεχνικά περιοδικά. Έχει εκδώσει τη συλλογή διηγημάτων “Η όψη” (Γκοβόστης 2010) και τα μυθιστορήματα “Αφιερωμένο στην Έλενα” (Ηριδανός 2007) και “Ο Αρχίλοχός του” (ιστορικό μυθιστόρημα/ Γαβριηλίδης 2016). Από το 2011 διευθύνει το λογοτεχνικό περιοδικό “Ο Σίσυφος”. Ασχολείται επίσης με το δοκίμιο για τη λογοτεχνία (ποίηση και πεζογραφία). Έχει επιμεληθεί αρκετά αφιερώματα στον Σίσυφο για Έλληνες λογοτέχνες. Συμμετείχε επίσης με κείμενά του σε αφιερώματα πολλών περιοδικών ή συλλογικών εκδόσεων. Διατηρεί τα blogs www.tehlemetzis.blogspot.gr και www.osisyfos.blogspot.gr

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top