Fractal

Μέσα από τον σπασμένο καθρέφτη

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

agrio-paramythi«Άγριο παραμύθι» του Καίσαρα Βαγιέχο, μτφ-επίμετρο: Δήμητρα Παπαβασιλείου, σελ. 176, Εκδ. Ροές

 

Μεταφρασμένος πολλάκις στη χώρα μας από τον άοκνο Ρήγα Καππάτο, και ανθολογούμενος ακόμη περισσότερες, ο Καίσαρας Βαγιέχο ανήκει σε εκείνη την κατηγορία ποιητών που τους περιτριγυρίζει μια άλως μυστηρίου. Το γεγονός ότι είναι τόσο Περουβιανός όσο και Ευρωπαίος, εξηγεί γιατί παραμένει ακόμη και σήμερα ένας «ακατάτακτος» ποιητής. Μακριά από τα ρεύματα της εποχής, ακολούθησε μια δική του πορεία, η οποία μετουσιώθηκε σε μια ποιητική που άρδευε στοιχεία από την παράδοση της χώρας του και από την ακρίβεια της Γηραιάς Ηπείρου. Κινούμενος μεταξύ ανιμισμού και ιθαγενισμού από τη μια πλευρά, στοιχεία που ενυπήρχαν στο dna του, και σχολαστικού βάθους στο πλαίσιο της αιτιοκρατίας από την άλλη, κατάφερε να ενώσει δύο διαφορετικές φωνές σε μια. Ανέστιος εν τοις πράγμασι, αλλά και ως φύση καλλιτεχνική, ο Βαγιέχο κουβαλούσε μέσα του τόσο το Παρίσι όσο και τις Άνδεις. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ελάχιστοι είναι εκείνοι που θυμούνται πως πέραν της ποιητικής δράσης του, παραπλεύρως αλλά όχι επουσιωδώς, ανέπτυξε και μια αντίστοιχη πεζογραφική εργασία. Μπορεί να μην είχε το εύρος του ποιητικού του έργου, ωστόσο αν πρέπει κανείς να αποτιμήσει το συνολικό έργο του δεν γίνεται να λησμονήσει τον πεζογράφο Βαγιέχο.

Ειδικά τη νουβέλα «Άγριο παραμύθι», καθώς είναι η τελευταία που γράφει όσο βρίσκεται στο Περού. Στη συνέχεια θα μπαρκάρει για το Παρίσι και η γενέτειρά του θα βρίσκεται μόνο στη θύμησή του. Ως εκ τούτου, άφησε ως παρακαταθήκη στους συμπατριώτες του μια μικρή νουβέλα, της οποίας όμως το απόθεμα είναι απείρως μεγαλύτερο. Άφησε μια ιστορία που κινείται –για άλλη μια φορά- σε ένα μεταίχμιο: η παραφορά της τρέλας σε συνδυασμό με τους θρύλους της πατρίδας του. Η ιστορία του αγρότη Μπάλτα Εσπινάρ μπορεί να εξηγηθεί με επιστημονικούς όρους (τα ψυχολογικά αίτια είναι προφανή), αλλά με ως μια αλληγορία των περουβιανών μύθων. Από την εναρκτήρια κιόλας πρόταση μαθαίνουμε ότι ο Μπάλτα, σε μια κρίση παροξυσμού, σπάει τον καθρέφτη του σπιτιού του. Κοιτώντας το είδωλό του διαπίστωσε πως κάποιος άλλος, ένας άγνωστος, τον κοιτούσε πίσω από την πλάτη του. Καταβλημένος από τον τρόμο και με μια ζωώδη ορμή σπάει τον καθρέφτη κάνοντας το είδωλό του χίλια κομμάτια. Από εκείνη τη στιγμή ο εύτακτος βίος του συμπαθούς αγρότη αλλάζει επί τα χείρω.

Πέφτει κατακόρυφα σε μια εσωτερική άβυσσο δίχως δυνατότητα διάσωσης. Βλέπει και ξαναβλέπει την ίδια απρόσιτη και ασυμπόνετη φιγούρα να τον καταδιώκει και σιγά σιγά χάνει τα λογικά του. Φοβάται πως έχει πέσει επί της κεφαλής του μια αρχαία κατάρα και η αφορμή ήταν το σπάσιμο του καθρέφτη. Αίφνης, η μέχρι πρότινος τακτοποιημένη ζωή του πάει στράφι. Με τη γυναίκα του, μια απλή χωριάτισσα, είχε αναπτύξει ένα οικείο πλέγμα σχέσεων. Εκείνη του παραστεκόταν ως γυναίκα και μάνα. Μάλιστα, τη στιγμή που εκείνος δέχεται τη ριπή της τρέλας, τού ανακοινώνει ότι είναι έγκυος. Κι όμως, υπό το βάρος της εμμονής του ότι κάποιος τον παρακολουθεί, αρχίζει να φαντάζεται ότι η γυναίκα του τον απατά. Ο παραλογισμός του φτάνει στο σημείο να της φέρεται βίαια, την αναγκάζει να ζήσει χώρια του και της ανακοινώνει ότι γι’ αυτόν έχει πεθάνει. Μόνος πλέον με την καρδιά του σκοτισμένη από τον μαύρο αχό της παράνοιας, φτάνει ως το ύστατο φευγιό: τη φυσική του κατάρρευση και τον άφευκτο θάνατο (στην ουσία πρόκειται για αυτοκτονία).

 

 César Vallejo

César Vallejo

 

Η νουβέλα μπορεί να διαβαστεί ως ψυχολογικό δράμα, έχοντας όμως κάμποσα ανορθολογικά στοιχεία. Άρα, οι εξηγήσεις που μπορεί να δώσει κανείς κινούνται από το υπερβατισμό έως τον απόλυτα επιστημονικό προσδιορισμό. Ο Βαγιέχο δεν ενδιαφέρεται να ακολουθήσει μια οπτική ή να δώσει μια εξήγηση. Ο δυισμός του ήρωά του είναι χαρακτηριστικό δείγμα της δική του προδιάθεσης να μιλήσει για το βάρος του θανάτου και τη διασάλευση του νου εκτρέποντας τη φύση και την ουσία της ιστορίας σε διαφορετικούς δρόμους. Από τους θρύλους και τις δεισιδαιμονίες του Περού έως το δίπολο “ύβρις-τίσις» του αρχαιοελληνικού δράματος (με κατάληξη τη Νέμεσις) και από τις λογοτεχνικές επιρροές του (Πόε, Μωπασάν, Μπόρχες, Σέλλεϋ, Ντοστογιέφσκι και κάμποσες άλλες) έως την ποιητική εκτίναξη που έφερε μέσα του με τρόπο ανεξάλειπτο, ο Βαγιέχο στήνει έναν μαγικό χορό θανάτου. Η μοίρα του Μπάλτα είναι προδιαγεγραμμένη: βαδίζει πλησίστιος προς τον αφανισμό. Να είναι ένας Οιδίποδας που θέλγεται από τη γυναίκα/μάνα/τροφό; Να πάσχει από το σύνδρομο του Λάιου πιστεύοντας πως ο γιος του θα του κλέψει το βασίλειο της γυναικείας καρδιάς; Να βρίσκεται υπό το κράτος της ζήλειας ως άλλος Οθέλλος; Να τελεί υπό το κράτος αρχέγονων και σκοτεινών πνευμάτων; Όποια εκδοχή και αν λάβει κανείς, σίγουρα θα καταλήξει στο συμπέρασμα πως η συγκεκριμένη νουβέλα δονείται από κρυφά στοιχεία, από σπασμούς και εκλάμψεις, από χθόνιες και υποχθόνιες δυνάμεις που η μια προσπαθεί να κρούσει την άλλη. Το «Άγριο παραμύθι» είναι ένα εκλεκτό δείγμα της γνωστής λατινοαμερικάνικης σχολής, όπου το φανταστικό λαμβάνει το χαρακτήρα μιας άλλης ρευστής πραγματικότητας.

Η άρτια μετάφραση ανήκει στην Δήμητρα Παπαβασιλείου, η οποία έχει συγγράψει ένα εκτενές και άκρως εμβριθές επίμετρο για τα έργα και τις ημέρες του Βαγιέχο, αλλά και τις προεκτάσεις της συγκεκριμένης νουβέλας.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top