✔ Άγγελος Αντωνόπουλος: «Αισθάνομαι όλη την ανάσα της πλατείας. Είναι αυτό το ρεύμα μαγείας με τον κόσμο, που πάει κι έρχεται» // Συνέντευξη στον Γιώργο Δουατζή

(Δεκέμβριος 2007)

Η σειρά παλαιότερων συνεντεύξεων του Γιώργου Δουατζή με ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών, τις οποίες δημοσιεύει το Fractal, έχουν στόχο την καταγραφή της ζωής και των απόψεων προσωπικοτήτων που σημάδεψαν με το έργο τους το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Η επαναδημοσίευσή τους σε ηλεκτρονική μορφή κάνει ευκολότερη την πρόσβαση σε ένα ενδιαφέρον υλικό με διαχρονική αξία.

Φωνή πλούσια σε ηχοχρώματα, υποβλητική, εκφραστική. Κράμα σιγουριάς κι ευαισθησίας. Κάτι δυνατό και εύθραυστο, μεστό και παιδικό μαζί, βαθιά ανθρώπινο. Ένας ώριμος έφηβος, που δίνει σημαντικές παραστάσεις και παράλληλα γράφει ποίηση και μυθιστορήματα. Που παράγει. Ζει.

Ο Άγγελος Αντωνόπουλος αναπολεί και σχεδιάζει: «Τόσα χρόνια μετά, εξακολουθώ με τις προσεγγίσεις που κάνω σε ένα ρόλο, να αισθάνομαι ότι συνεχώς ανακαλύπτω πράγματα. Είναι σπουδαίο, είναι η μαγεία της δουλειάς μας αυτό. Δεν έχει τέλος. Με αυτό τον προσανατολισμό, νιώθω να βρίσκομαι στη μέση του δρόμου. Κι έχω ακόμα να διανύσω κι άλλα στάδια σπουδών…»

Στόχος πάντα το θέατρο;

Από παιδί είχα συνείδηση της επιθυμίας για το θέατρο. Είχα όμως αναστολές, που πήγαζαν από την αστική μου διαπαιδαγώγηση. Άκουγαν τότε θέατρο και σε κοιτούσαν περίεργα. Φανταστείτε ότι μόνο η μάνα μου, ήξερε ότι σπούδαζα στον Κουν. Όταν πρωτοέφτασα στην Αθήνα, είδα «Θείο Βάνια» στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Κουν. Τους θυμάμαι όλους, Αλκαίου, Διαμαντόπουλο, Συνοδινού, Κωτσόπουλο. Βγήκα εκστασιασμένος από το θέατρο στο δρόμο και κόντευαν να με κόψουν τα αυτοκίνητα. Έλεγα, τι θαύμα έζησα… τι γίνεται μέσα σε αυτό το χώρο… Άντε να ησυχάσω μετά. Στόχος ζωής ήταν το θέατρο.

Και μετά ο Κουν;

Μετά πολλές αναστολές και ταλαιπωρίες, έδωσα εξετάσεις στον Κουν. Είπα ένα κομμάτι από τον Ιούλιο Καίσαρα κι έναν μονόλογο από το Ριχάρδο τον Γ΄. Μου λέει ο Κουν – συγκινούμαι που το θυμάμαι – μην περιμένετε αποτελέσματα, να έρθετε να εγγραφείτε στη Σχολή. Για μένα ήταν απογειωτικό αυτό. Είχα δασκάλους προσωπικότητες εκτοπίσματος, όπως Κουν, Λαζάνης, Χατζημάρκος, Πλωρίτης, Σιδέρης, Βασιλειάδης.

Δυσκολευτήκατε;

Μου είπαν, εδώ θέλουμε τάξιμο, αφοσίωση. Τους είπα, αν με πάρετε στη Σχολή θα ασκητέψω. Αντιλαμβάνεστε τι Άνοιξη έζησα σε αυτό το σχολείο. Άρχισα να διαβάζω μεγάλους συγγραφείς και να κοινωνώ το πνεύμα αυτής της τεράστιας προσωπικότητας του Κουν, ο οποίος δίδασκε το μοντέλο θεάτρου του Στανισλάφσκυ, που άνοιξε δρόμους στο παγκόσμιο θέατρο… Τελείωσα στα τριάντα ένα μου και βγήκα στο ελεύθερο θέατρο. Όταν βρέθηκα εκτός θεάτρου Τέχνης, ένιωσα φοβερά πληγωμένος, ένιωσα ότι πρέπει να αλλάξω επάγγελμα. Δεν μπορούσα να διανοηθώ συνέχεια στο χώρο αυτό, χωρίς τον Κουν.

Έντονη ανάμνηση;

Η συμμετοχή μου στους Όρνιθες στο θέατρο της Σάρα Μπερνάρ στο Παρίσι. Μια βραδιά ανεπανάληπτη. Παίζαμε μπροστά στα ιερά τέρατα της Ευρώπης  Και να ανεβαίνουν όλοι στη σκηνή στο τέλος. Η Ζαν Μορώ, ο Ζαν Βιλάρ, ο Ιονέσκο. Συγκλονιστικές στιγμές.

Κινηματογράφος;

Έσκασα μύτη εκεί, με ενθαρρυντικές στιγμές. Με μικρούς ρόλους στην αρχή, στη Φίνος φιλμ. Έπαιξα αρχικά στον «Εγωϊσμό» του Δαλιανίδη, ο οποίος έκανε πρεμιέρα – στην οποία δεν πήγα διότι ντρεπόμουν – με μεγάλη επισημότητα, κόκκινα χαλιά μέχρι το πεζοδρόμιο στον Ορφέα κλπ. Την άλλη μέρα βρέθηκα σε ένα γραφείο της «Δαμασκηνός – Μιχαηλίδης» και περίμενα να δω το διευθυντή παραγωγής, μήπως βοηθήσει να πάρω κανένα ρολάκι. Περιμένοντας μπαίνει ένας κύριος μέσα και μου λέει «Μπράβο, χθες ήσασταν πολύ καλός στην ταινία. Δώστε μου το τηλέφωνο σας, με λένε Βασίλη Γεωργιάδη». Με φώναξε κι έπαιξα στην ταινία που σκηνοθέτησε «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο» σε σενάριο του Φώσκολου. Μετά με κάλεσε ο Τάκης Κανελλόπουλος, ο ποιητής αυτός του σινεμά κι έπαιξα στην «¨Εκδρομή», στην «Παρένθεση». Ταινίες – αφετηρίες για μένα.

Ικανοποιημένος;

Βέβαια. Αφού συνεργάστηκα με σημαντικούς ανθρώπους όπως οι Κουν,  Βολωνάκης,  Μυράτ,  Μουσούρης, Κανελλόπουλος, Ανδρέου, Δημόπουλος Γεωργιάδης,  Φώσκολος και τόσοι άλλοι.

Πρώτες μνήμες θεάτρου;

Τι θέατρο να δούμε στην επαρχία… Θεατρικά υποπροϊόντα περνούσαν από κει τότε. Σινεμά βλέπαμε, στον Πύργο. Αναστατωνόμουν με τα κινηματογραφικά έργα. Θυμάμαι, είδα Ριγκολέτο και συζητούσαμε με τους φίλους μου για την ταινία μία βδομάδα ολόκληρη. Στην Αρχαία Ολυμπία, νεαρός δημοσίευα ποιήματα στην εφημερίδα «Αυγή» του Πύργου, στη στήλη «νέοι ποιητές» του Τάκη Δόξα.

Εφηβεία;

Στην εποχή που έζησα την εφηβεία μου, η καθημερινότητα είχε τη δύναμη να με σημαδέψει. Είδα  να παίρνουν μέρα μεσημέρι ένα δάσκαλο από το γυμνάσιο και δεν ήξερα αν θα τον ξαναδώ ποτέ. Η ρετσινιά του ήταν ότι δίδασκε δημοτική γλώσσα. Ο άνθρωπος αυτός λειτούργησε ως μύστης της ζωής μου. Είναι άνθρωποι που μένουν μέσα μου για πάντα. Φωτίζουν τη ζωή και το δρόμο μας. Χαρακτηριστικές παρουσίες… Όπως ο συμμαθητής μου Κώστας Πετρίδης, που ήταν αρκετά χρόνια μεγαλύτερος. Η λαίλαπα της Κατοχής και του εμφύλιου τον απομάκρυνε από το σχολείο και επέστρεψε για να τελείωσει το Γυμνάσιο. Άνθρωπος σοφός. Έπαιρνε καταλόγους εκδοτικών οίκων και μου έλεγε τι να διαβάσω. Με συγκίνηση του στέλνω το χαιρετισμό μου…

Τι λέτε στους νέους;

Να διατηρήσουν τον ρομαντισμό που έχουν τώρα, μέχρι τα βαθιά γεράματα.

Στη σκηνή, όταν όλοι κρέμονται από το στόμα σας…

Είναι αυτό το ρεύμα μαγείας με τον κόσμο, που πάει κι έρχεται. Το αισθάνομαι τώρα που παίζω τον Μαρξ. Διότι, υπάρχει μια διαρκής επαφή με το κοινό. Απευθύνομαι συνέχεια στο κοινό. Κι όταν το έργο είναι τόσο λειτουργικό, είναι συγκλονιστική η ευφορία ψυχής. Ο Μαρξ στο Σόχο του Χάουαρντ Ζιν, είναι ένα έργο με πολύ χιούμορ, με συνεχή συγκινησιακή λειτουργία και ιδεολογική κατάθεση.

Εμπιστευτήκατε νέα σκηνοθέτη.

Η Αθανασία Καραγιαννοπούλου είναι ταλαντούχος άνθρωπος και θα προσφέρει πολλά ακόμη στον χώρο του θεάτρου. Μαζί κάναμε τη μεγάλη επιτυχία «Προσωπική Συμφωνία» στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης και το παίξαμε δύο χειμώνες, καθώς και το «Πλέη Στρίνμπεργκ» του Ντύρενματ.

Νιώθετε αν οι θεατές επικοινωνούν με σας;

Αισθάνομαι όλη την ανάσα της πλατείας. Εισπράττω την επικοινωνία. Και βέβαια το επιβεβαιώνω όταν τελειώνει η παράσταση. Ομολογώ ότι αυτή τη λύτρωση, όταν τελειώνει η παράσταση, τη νιώθω πρώτη φορά σε αυτό το μέγεθος, με αυτό το έργο, τον Μαρξ. Μερικές φορές όταν το έργο έχει κωμικά στοιχεία και το κοινό δεν αντιδρά όπως περιμένουμε, σχολιάζουμε  στα καμαρίνια: «απόψε έχουμε Σουηδούς κάτω». Η άποψή μου είναι ότι φταίμε πάντα εμείς. Κάτι γίνεται και διαταράσσεται η λεπτή ισορροπία του αστείου, που δε διδάσκεται ποτέ, αλλά συντελείται. Ακριβώς αυτή η λεπτή ισορροπία, δημιουργεί τη μέθεξη του θεατή.

Δικαίωση από αυτή την παράσταση;

Πέρα από την καλλιτεχνική δικαίωση, είναι και η ιδεολογική απήχηση του έργου. Είναι έτσι γραμμένο, που επικοινωνείς με όλο τον κόσμο. Απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες, κεντρίζει.

Παρά την απαξία των νέων στην πολιτική;

Τα παιδιά που έρχονται στο θέατρο είναι σε εγρήγορση μυαλού και συναισθήματος. Καταφθάνουν στο καμαρίνι και εγώ που δεν έχω παιδιά, τα καμαρώνω. Και λέω, να είχα ένα τέτοιο παιδί δικό μου έτσι προβληματισμένο, με τέτοια περίσκεψη και συγκίνηση…

Σας πάει αυτό το έργο.

Είναι διαχρονικά ενδιαφέρον. Ο Μαρξ γνώριζε την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Μάλιστα έκανε διδακτορικό πάνω στον Επίκουρο και τον Ηράκλειτο. Λέει κάπου λοιπόν για την περίοδο της διατριβής του: «Ήταν η στιγμή που συνειδητοποίησα ότι οι φιλόσοφοι είχαν περιοριστεί στην ερμηνεία του κόσμου, ενώ το θέμα ήταν πως θα τον αλλάξουμε».

Λάθη;

Υπήρξαν φορές που τσαλαβουτήσαμε σε έργα ανάξια της ανησυχίας και του προσανατολισμού μας, διότι υπήρξαν δύσκολες φάσεις, ο βιοπορισμός, αλλά και η ανάγκη ενίσχυσης του ταμείου του θεάτρου σε δύσκολες στιγμές. Υπάρχουν εγχειρήματα που δεν αντέχουν σε κριτική πια…

Λάθη προσωπικής ζωής;

Για πολλούς ανθρώπους, ενδεχομένως να ήμουν άδικος. Να μην ήμουν σε θέση να καταλάβω το ειδικό τους βάρος τη στιγμή που εκείνοι ήταν δίπλα μου.

Έλλειψη;

Που δεν έκανα παιδιά. Αυτό μου λείπει. Η μελαγχολία μου είναι αυτή. Και γι αυτό ήμουν τριάντα χρόνια δάσκαλος. Για να ακούω τα αγόρια και τις κοπελούδες να μιλάνε, να καταθέτουν την αγωνία και τα ερωτηματικά τους. Κι εγώ να προβληματίζομαι και να διεγείρομαι λόγω της δικής τους εγρήγορσης. Σπουδαίο πράγμα αυτή η επαφή.

Χαρά;

Η μεγαλύτερη ήταν τότε που μπήκα στη Σχολή του θεάτρου Τέχνης.

Λύπη;

Η μεγαλύτερη λύπη ήταν όταν έχασα τη μάνα μου. Ήταν κάτι συγκλονιστικό. Την πήγα στα Ολύμπια, στο χωριό της για την ταφή. Και ξεχάστηκα κάποια στιγμή και είπα μες το αυτοκίνητο το τραγούδι «Το γελεκάκι που φορείς». Ήταν το δικό της τραγούδι. Υπήρξε η μεγάλη παρουσία στη ζωή μου αυτός ο άνθρωπος… Βέβαια πολλές φορές χάνεις και ανθρώπους, χωρίς τη παρέμβαση του θανάτου. Κι εκεί είναι μεγάλη η απώλεια.

Έρωτας;

Πρωταρχικό στοιχείο. Δημιουργικό. Ενεργειακή δύναμη.

Μίσος;

Όχι. Θυμό νιώθω. Ο οποίος είναι υγιές συναίσθημα. Διαψεύσεις έχω. Μεγάλες.  Στη ζωή, στο χώρο μας και στις καθαρά ανθρώπινες συναλλαγές.

Επενδύετε στους ανθρώπους;

Πολύ. Το έχω ανάγκη. Ίσως γι αυτό κάνω συνέχεια το ίδιο λάθος …

Μοναξιά ή μοναχικότητα;

Μοναχικότητα. Μου δίνει εσωτερικό βίο και δημιουργία. Εκεί γεμίζω τις μπαταρίες μου.

Αγωνία;

Οικολογική είναι η μεγαλύτερη αγωνία μου. Για το περιβάλλον. Αυτό που επέρχεται, είναι τραγικότερο από οποιοδήποτε μεγάλο πόλεμο έχει περάσει ο κόσμος. Τρελαίνομαι… Υπάρχουν άνθρωποι που ψηφίζουν δεύτερη φορά τον Μπους, ο οποίος δεν υπογράφει τις διακηρύξεις του Κιότο και του Ρίο ντε Τζανέιρο. Αναρωτιέμαι, αυτοί που βρίσκονται στα κέντρα αποφάσεων δεν έχουν παιδιά, εγγόνια;

Ανασφάλειες;

Είναι μεγάλο το αίσθημα της ανασφάλειας στο θέατρο για την επόμενη μέρα, την επόμενη επιλογή. Βλέπετε, πάρα πολλές φορές, τα εγχειρήματα μας βασίζονται σε πράγματα που εμείς εκτιμάμε διαφορετικά από ό,τι ο κόσμος.

Μεγάλο όνειρο;

Να επικοινωνώ με ανήσυχους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας. Τώρα το έχω πετύχει αυτό με την παράσταση του Μαρξ. Και θέλω και το επόμενο βήμα να είναι κάτι αντίστοιχο, με τέτοιες δονήσεις και τέτοια επικοινωνιακή δύναμη.

Αδικία;

Το αίσθημα της αδικίας έχει συντελέσει στη δημιουργία της αριστερής μου σκέψης από τα παιδικά χρόνια. Παρά το ότι δεν υπήρξα μάχιμος όσο θα ήθελα να είμαι, το θέατρο όμως είναι ένα παρόν.

Ενοχές;

Κάποιες στιγμές στη ζωή μας, είτε γιατί δεν είχαμε ωριμότητα, είτε γιατί είχαμε ανασφάλειες, είτε γιατί δεν είχαμε αναπτύξει το αίσθημα της ευθύνης όσο χρειαζόταν, αδικήσαμε ανθρώπους. Είχα κλέψει κάτι ασήμαντο στη διάρκεια της Κατοχής, στο οικογενειακό περιβάλλον. Καταλόγισαν την κλοπή σε έναν άνθρωπο μειωμένης νοημοσύνης και του έριξαν δύο χαστούκια. Κι εγώ δεν είπα ότι το έκανα εγώ. Φοβήθηκα. Αυτό με κυνηγάει σε όλη μου τη ζωή…

Πρώτη δραχμή;

Τα πρώτα πενηνταράκια για την ακρίβεια, ήταν οι εισπράξεις από τα παιδιά της γειτονιάς, όταν παίζαμε Καραγκιόζη.

Διασκέδαση;

Σινεμά, μουσική, λίγο κρασάκι και τραγούδι με παρέα. Α, πέρασα  και εικοσιπέντε χρόνια στο κτήμα μου ως γεωργός, στη Σταμάτα.  Έζησα ερωτικά με τη γη. Έβγαζα κρασί, λάδι, είχα κήπο καλοκαιρινό, κήπο χειμωνιάτικο. Εκεί παίζαμε τάβλι με τις ώρες με την Καρέζη. Ο Καμπανέλλης έπαιρνε στα χέρια τα αβγά και έλεγε θέλω να τα φάω όλα… Κουράστηκα όμως και δεν μπορώ να αντεπεξέλθω στις ανάγκες του κτήματος. Η μοναξιά δεν έχει πια τη μαγεία που είχε εκεί στην ερημιά. Τώρα έχει φόβους. Είχα δύο Αλβανούς και μου δήλωσαν ότι φεύγουν. Τι φοβάστε; τους λέω. Τους Αλβανούς μου απάντησαν. Καταλαβαίνετε;

Ο καινούργιος κόσμος που έρχεται;

Είναι ένα τσουνάμι που θα κατακλύσει τη ζωή μας και δικαίως. Διότι γίνονται πόλεμοι από τρομοκράτες κατά της τρομοκρατίας. Και δεν γίνονται πόλεμοι κατά της πείνας. Τα κόστη τόσων πόλεμων, θα είχαν λύσει τα προβλήματα πείνας του τρίτου κόσμου. Των ανθρώπων που σήμερα έχουν κατακλύσει την Ευρώπη. Βλέπω ένα άμεσο μέλλον πείνας και κατάληψης ως και των σπιτιών μας. Αυτό έρχεται.

Μυρωδιά;

Η μυρωδιά του ξυσμένου μολυβιού. Ξαφνιάστηκα προχθές, όταν έξυσα ένα μολύβι. Με πήγε δεκαετίες πίσω.

Ήχος;

Της βροχής. Από τα ωραιότερα φαινόμενα. Μαγεύομαι.

Εικόνα;

Της θάλασσας. Εκεί βλέπω τον έρωτα, τη γυναίκα και την αέναη κίνηση της εξέλιξης.

Αφή;

Της ερωτικής λειτουργίας. Οδηγείσαι σαν για πρώτη φορά, κάθε φορά, μέσα στους βιότοπους του άλλου σώματος.

Άγγελος Αντωνόπουλος: Σταθμοί ζωής… σε πρώτο πρόσωπο

 

Γεννήθηκα στα Ταμπούρια του Πειραιά και μεγάλωσα στην Αρχαία Ολυμπία, στα Ολύμπια όπως τα λέμε εμείς. Παιδί, έκανα μπάνιο στον Αλφειό. Τώρα είναι μολυσμένος. Απαγορεύεται να κολυμπήσεις…

Ο ομφάλιος λώρος μου, η καρδιά μου χτυπάει στα Ολύμπια. Θέλω τα παιδιά να ξαναδούν εκεί τα δάση πράσινα και να μπορούν να μάθουν κολύμπι όπως εγώ τότε, σε έναν καθαρό Αλφειό.

Παιδικά χρόνια στα Ταμπούρια με αλάνες χωμάτινες όπου παίζαμε τόπι. Με τον πόλεμο, πίσω στα Ολύμπια. Κατοχή, εμφύλιος… Αποφασιστικά χρόνια ζωής εκείνα. Η μάνα μου κατάγεται από κει. Λεγόταν Κοσμοπούλου Μυκήνα. Έτσι τη βάφτισε ο Σλήμαν. Ο πατέρας Επτανήσιος, σιδηροδρομικός.
Γυμνάσιο στο Πελόπιο. Αυτό που καιγόταν δίπλα στα Ολύμπια. Φοβερό, απίστευτο είναι! Ως και τα Ολύμπια κάηκαν…

Μετά το Γυμνάσιο, βιοπάλη. Στην Αθήνα ανεστάλησαν τα όνειρα, διότι έπρεπε να επιβιώσω. Προείχε το μεροκάματο. Δεν μπορούσα να σπουδάσω. Προστάτης οικογένειας βλέπεις… Διάφορες δουλειές, υπάλληλος σε μαγαζιά, ταξιτζής και άλλα.

Το μικρόβιο του θεάτρου με έτρωγε πάντα. Πρώτη επαφή με το θέατρο γύρω στα δεκαπέντε – δεκάξι χρόνια μου. Ανεβάζαμε έργα τα οποία έγραφαν άλλα παιδιά.

Όταν έδωσα εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Κουν, ήμουν ήδη είκοσι επτά ετών. Ξεκίνησε αυτή η παιδεία του θεάτρου στον ιδανικότερο χώρο για αυτή τη μαγεία. Είμαστε συμμαθητές με το Θύμιο Καρακατσάνη, το Γιώργο Διαλεγμένο, το Γιώργο Μιχαλακόπουλο και άλλους. Αποφοίτησα το ‘63. Άνθρωποι της ηλικίας μου ήταν ήδη πρωταγωνιστές, όπως η Καρέζη, ο Παπαμιχαήλ.

 

 

Πρώτη παράσταση που έπαιξα, δευτεροετής τότε, ήταν στο έργο «Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» του Μπρεχτ. Έργο που αναφέρεται στην άνοδο του Χίτλερ.
Έζησα ήδη σαράντα πέντε ολόκληρα χρόνια στο θέατρο. Πρέπει να έκανα συνολικά, περισσότερα από εκατό θεατρικά έργα και κινηματογραφικές ταινίες. Όταν άρχισα τηλεόραση, ήμουν πια πρωταγωνιστής στο Μουσούρη και ήδη είχαμε ανεβάσει έργα με μεγάλη επιτυχία. Εκατοντάδες ώρες και στην τηλεόραση… Σημαντικότερες δουλειές πιστεύω ότι έκανα όταν από το 1973 έφτιαξα δικούς μου θιάσους.

Αυτό τον καιρό συνεχίζω για τρίτη χρονιά την επιτυχημένη παράσταση στο έργο «Ο Μαρξ στο Σόχο» του Χάουαρντ Ζιν, στο θέατρο Βασιλάκου σε σκηνοθεσία Αθανασίας Καραγιαννοπούλου. Παράλληλα γράφω.

Μετά τη δικαίωση με το μυθιστόρημα μου «Επιβάτες του φεγγαριού», τώρα ετοιμάζω άλλα δύο μυθιστορήματα, με πολλή περίσκεψη και αγωνία ομολογώ.

Φέτος σκέπτομαι να περισυλλέξω τα ιμάτιά μου της ποίησης και να εκδώσω μια ποιητική συλλογή.

* Βιογραφικό: https://el.wikipedia.org/wiki/Άγγελος_Αντωνόπουλος

* Ο Γιώργος Δουατζής  (www.douatzis.gr) γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε κοινωνιολογία-οικονομία, βιοπορίστηκε ως δημοσιογράφος, ασχολείται κυρίως με την Ποίηση. Έχει εκδώσει είκοσι τέσσερα βιβλία και μετείχε σε τέσσερα συλλογικά. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ρωσικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, τσεχικά.