Η μεγάλη αρπαγή, αιχμαλωσία και μετακίνηση των Αφρικανών σκλάβων αντίπερα (Β’ Μέρος)

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Διαβάστε το Α’ Μέρος του αφιερώματος >>

Ο John Newton ήταν καπετάνιος σε πλοίο σκλάβων, μεταξύ των ετών 1747 και 1754, ο οποίος αργότερα στις σκέψεις, αναμνήσεις και καταγραφές του για το αφρικανικό εμπόριο σκλάβων, (Thoughts upon the African Slave Trade, 1787) λόγω της πείρας που απέκτησε, έλεγε ότι οι σκλάβοι, σε γενικές γραμμές, αγοράζονταν και πληρώνονταν γι αυτό. Αλλά, όμως, είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ελάμβαναν χώρα ανήθικες συναλλαγές μεταξύ πολλών εμπλεκομένων στην υπόθεση, όπως Ευρωπαίων εμπόρων, Αφρικανών ομήρων, αρχηγών φυλών και ανήθικων καπετάνιων των πλοίων των σκλάβων που αγόγγυστα διέσχιζαν εκείνες τις θάλασσες. Το 1784, ο William Dillwyn, συνεργάστηκε στενά με τον John Lloyd για να δημοσιεύσουν από κοινού το βιβλίο-μαρτυρία ‘The Case of our Fellow Creatures, the Oppressed Africans’, μέσα στο οποίο ισχυρίζονταν ότι το δουλεμπόριο έγινε αφορμή και ενθάρρυνε τους πολέμους μεταξύ των διαφόρων φυλετικών ομάδων στην Αφρική. Αυτή η μετακίνηση μαύρου πληθυσμού, έγραφε, είναι η κύρια πηγή των καταστροφικών πολέμων που επικρατούσαν μεταξύ αυτών των δυστυχισμένων ανθρώπων, οι συνέπειες των οποίων είναι συγκλονιστικές για ολάκαιρη την ανθρωπότητα: ‘… Η βίαιη αποζημίωση των πιο αγαπητών συγγενών, τα δάκρυα της συζυγικής και της γονικής στοργής, η απροθυμία των δούλων σ’ ένα ταξίδι από το οποίο μπορεί να μην είχαν καμία πιθανότητα να επιστρέψουν, πρέπει να ήταν σκηνές αγωνίας που θα τρυπούσαν την καρδιά όλων εκείνων στους οποίους οι κύριες αρχές της ανθρωπότητας δεν είχαν ολοκληρωτικά σβηστεί. Αυτό, όμως, δεν είναι παρά η αρχή των θλίψεων για τους φτωχούς αιχμαλώτους’.

Ο John Newton, γνωστός καπετάνιος σε πλοίο σκλάβων.

Ο Hugh Crow, ο καπετάνιος του ‘The Elizabeth’, έφτασε στο Annamaboe, μια μικρή κοινότητα στην περιοχή της κεντρικής Γκάνας, το Δεκέμβριο του 1790, κι αργότερα θυμόταν: ‘… Μετά από επτά εβδομάδες αγκυροβολήσαμε στο Annamaboe τον Δεκέμβριο του 1790. Μείναμε εκεί περίπου τρεις εβδομάδες χωρίς να προχωρήσουμε σε συναλλαγές οποιουδήποτε εμπορίου, γιατί ο βασιλιάς του εν λόγω τμήματος της ακτής πέθανε λίγο καιρό πριν, και εξαιτίας αυτού του γεγονότος είχαν ανασταλεί όλες οι σχετικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με ένα βάρβαρο έθιμο της χώρας με αφορμή το θάνατο του πρίγκιπα είκοσι τρεις από τις συζύγους του θανατώθηκαν ενώ βρισκόμαστε εκεί, και πολλές αναμφίβολα θα είχαν παρόμοια μοίρα πριν από την άφιξή μας’!

Το Fort William, ένα φρούριο στην Annamaboe, στην Κεντρική Γκάνα. Είχε εξελιχθεί σε κέντρο του βρεττανικού εμπορίου σκλάβων κατά μήκος της Χρυσής Ακτής μέχρις ότου το δουλεμπόριο τέθηκε εκτός νόμου το 1807. Σήμερα αποτελεί δημοφιλή τουριστικό προορισμό, με κάποια υπολείμματα του φρουρίου να βρίσκονται όρθια ακόμα.

Ο James Irving, ο καπετάνιος του πλοίου των σκλάβων, ‘The Ellen’, που είχε έδρα επίσης το Λίβερπουλ, έγραψε στους γονείς του στις 2 Γενάρη του 1791: ‘Είμαστε πολύ απασχολημένοι με τη φόρτωση του πλοίου …. Είμαστε στη Χρυσή Ακτή, να δώσουμε τα αγαθά που έχουμε και να αποπλεύσουμε από αυτό και πάλι μέσα σε σαράντα οκτώ ώρες από την άφιξή μας. Έπειτα πρέπει να επισκεφτούμε το Λάγος, την Άκρα και κάποια άλλα μέρη των οποίων το όνομα έχω ξεχάσει. Στη συνέχεια θα πάμε στον ποταμό Μπενίν και θα παραμείνουμε μια ή δύο μέρες και μετά πρέπει να πάμε πίσω στο Anomabo απ΄ όπου και θα αποπλεύσουμε για τις Δυτικές Ινδίες’. Για την ιστορία, έφτασαν στο Annamaboe στις 5 Απριλίου 1791, πριν από τη μετάβασή τους στο Λάγος και Άκρα. Στη Χρυσή Ακτή, ο Irving αγόρασε 341 Αφρικανούς, ογδόντα οκτώ από τους οποίους μεταφέρθηκαν σε άλλα πλοία.

Εσωτερική αυλή, όπου βρίσκονταν αιχμάλωτοι οι Αφρικανοί (Γκάνα). Στο βάθος της φωτογραφίας φαίνεται και η ‘Πύλη της μη επιστροφής’, η δίοδος μέσω της οποίας οδηγούνταν στην παραλία και από εκεί στα πλοία των σκλάβων τα οποία περίμεναν στην παραλία με προορισμό την άλλη πλευρά του Ατλαντικού Ωκεανού.

Ο Mungo Park εξερεύνησε την Αφρική το 1795. Ο ίδιος αντιμετώπισε τη φυλή Mandingo που ήταν μέρος της Αυτοκρατορίας του Μάλι. Αργότερα ισχυρίστηκε κι αυτός με τη σειρά του, ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που συνάντησε ήταν σκλάβοι: ‘… Υποθέτω, ότι δεν διέφυγαν περισσότεροι από το ένα τέταρτο μέρος των κατοίκων. Τα άλλα τρία τέταρτα βρίσκονται σε απελπιστική κατάσταση και κληρονομική δουλεία, και απασχολούνται στην καλλιέργεια της γης, στη φροντίδα των ζώων και σε δουλικές υπηρεσίες όλων των ειδών, κατά τον ίδιο τρόπο όπως και οι σκλάβοι στις Δυτικές Ινδίες. Μου είπαν, όμως, ότι ο επικεφαλής των Mandingo δεν μπορεί ούτε να στερήσει στο δούλο του τη ζωή του, ούτε να τον πωλήσει σε έναν ξένο, χωρίς… πρώτα να τον φέρει σε δημόσια δίκη για τη συμπεριφορά του, αλλά αυτός ο βαθμός προστασίας επεκτείνεται μόνο στους ιθαγενείς… Αιχμάλωτοι που συλλαμβάνονται σε πόλεμο, και εκείνα τα ατυχή θύματα που καταδικάζονται σε σκλαβιά για εγκλήματα ή πτώχευση και εν ολίγοις όλοι αυτοί οι δυστυχισμένοι άνθρωποι που μεταφέρονταν κάτω από το εσωτερικό των χωρών για πώληση, δεν έχουν καμία ασφάλεια, αλλά μπορεί να αντιμετωπιστούν και να διατεθούν απ’ όλες τις απόψεις, όπως νομίζει ο ιδιοκτήτης ότι είναι καλύτερα…’.

Ο χειρουργός σε πλοίο σκλάβων, Alexander Falcolnbridge, για τον οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως, καταγόταν από την πόλη του Μπρίστολ, κι αργότερα έγραψε στα απομνημονεύματά του, ‘An Account of the Slave Trade on the Coast of Africa’, για τις αναμφίβολα ενδιαφέρουσες εμπειρίες εκείνων των ετών: ‘Όταν οι νέγροι τους οποίους οι έμποροι έχουν προς διάθεση, παρουσιάζονται στους ευρωπαίους αγοραστές, πρώτα πρέπει να εξετασθούν σε σχέση με την ηλικία. Στη συνέχεια επιθεωρούν λεπτομερώς τα πρόσωπά τους και ενημερώνονται για την κατάσταση της υγείας τους. Εάν έχουν, επίσης, οποιαδήποτε αναπηρία ή έχουν παραμορφωθεί, ή έχουν κακά μάτια ή δόντια, αν είναι κουτσοί ή αδύναμοι στις αρθρώσεις, ή παρουσιάζουν κάποια στρέβλωση στην πλάτη, ή παρουσιάζουν ισχνό ή στενό στήθος. Εν ολίγοις, εάν έχουν προσβληθεί από κάτι με οποιονδήποτε τρόπο, έτσι ώστε να καταστούν ανίκανοι για εργασία, απορρίπτονται. Οι έμποροι συχνά δέρνουν αυτούς τους νέγρους που φέρνουν αντιρρήσεις στους καπετάνιους. Έχουν μάλιστα συμβεί και περιπτώσεις που οι έμποροι τους αποκεφαλίζουν αμέσως μπροστά στα μάτια του καπετάνιου…’.

‘Το πλοίο των σκλάβων’. Πίνακας του Ουίλλιαμ Τέρνερ.

Ο Offobah Cugoano ήταν ένας από τους νεαρούς άνδρες που αιχμαλωτίστηκε από την Αφρική. Γνωστός επίσης ως John Stuart (περ. 1757 -1791), ήταν αφρικανικός φιλόσοφος, υπέρμαχος της κατάργησης της θανατικής ποινής και των δικαιωμάτων του ανθρώπου από την Γκάνα που δραστηριοποιήθηκε στην Αγγλία στο δεύτερο μισό του δέκατου όγδοου αιώνα. Αρπάχτηκε αρχικά αιχμάλωτος στη σημερινή Γκάνα, πωλήθηκε ως σκλάβος στην ηλικία των δεκατριών ετών, και στάλθηκε στην Γρενάδα στις Μικρές Αντίλλες, όπου εργάστηκε σε μια φυτεία. Το 1772, αγοράστηκε από έναν Άγγλο έμπορο ο οποίος τον πήρε μαζί του στην Αγγλία, όπου διδάχτηκε να διαβάζει και να γράφει, και αργότερα απελευθερώθηκε. Στην προσωπική του εξομολόγηση, αναφέρει, ‘… Μας άρπαξαν και μας πήραν μακρυά από την πατρίδα μου, μαζί με περίπου δεκαοκτώ ή είκοσι ακόμα αγόρια και κορίτσια, καθώς παίζαμε σ’ ένα χωράφι. Επιβιώσαμε ενός ταξιδιού λίγων ημερών από την ακτή απ’ όπου μας απήγαγαν και μας έστειλαν στη Γρενάδα … Μας οδήγησαν μακρυά απ’ το δρόμο που ξέραμε, και προς το βράδυ, βρεθήκαμε μπροστά στη θέα μιας πόλης. Με έβαλαν μέσα σε μια φυλακή, για τρεις ημέρες, όπου άκουγα τα βογγητά και τις κραυγές πολλών, και είδα μερικούς από τους συμπολίτες μου, αιχμαλώτους. Όμως, όταν μας οδήγησαν μακρυά στο πλοίο, ήταν η πιο φρικτή σκηνή. Δεν υπήρχε τίποτα άλλο να ακουστεί, παρά το κροτάλισμα των αλυσίδων, τα χαστούκια απ’ τα μαστίγια και τα βογκητά και οι κραυγές των συνανθρώπων μας. Μερικοί δεν μπορούσαν ούτε να σαλέψουν από το έδαφος, γιατί ήταν δεμένοι και χτυπημένοι με το φρικτότερο τρόπο’.

Από το Μουσείο Griot της Ιστορίας των Μαύρων (The Griot Museum of Black History) στο Σαιν Λούις του Μισούρι.

Ο Olaudah Equiano (περ. 1745-1797) ζούσε σε ένα χωριό στο βασίλειο του Μπενίν, στα 1756, και αργότερα ανέφερε όλες τις λεπτομέρειες της ιστορίας του, όσον αφορά την υποδούλωση και μεταφορά του στην Αμερική (1787): ‘Μια μέρα, όταν όλοι οι άνθρωποί μας είχαν φύγει για τις δουλειές τους, όπως συνήθως, και μόνο εγώ και η αγαπημένη μου αδελφή μείναμε να προσέχουμε το σπίτι, δύο άνδρες και μια γυναίκα πήδηξαν πάνω από τους τοίχους μας, και σε μια στιγμή μας συνέλαβαν και χωρίς να μας δώσουν χρόνο να φωνάξουμε ή να αντιδράσουμε, μας έκλεισαν τα στόματά μας, και μας οδήγησαν στο πλησιέστερο ξύλο. Εδώ μας έδεσαν τα χέρια μας, και συνέχισαν να μας μεταφέρουν όσο πιο μακρυά μπορούσαν, μέχρι να έρθει το βράδυ που φτάσαμε σε ένα μικρό σπίτι, όπου οι ληστές σταμάτησαν για αναψυχή, και περάσαμε τη νύχτα. Εκείνη τη στιγμή ήμασταν άδετοι, αλλά δεν μπορούσαμε να πάρουμε οποιαδήποτε τροφή και αρκετά εξουθενωμένοι από την κούραση και τη θλίψη, η μόνη μας ανακούφιση ήταν λίγος ύπνος, ο οποίος μαλάκωσε την ατυχία μας για σύντομο χρονικό διάστημα. Το πρώτο αντικείμενο που χαιρέτησαν τα μάτια μου όταν έφτασα στην ακτή, ήταν η θάλασσα, και ένα πλοίο σκλάβων, το οποίο βρισκόταν δεμένο στην άγκυρα, περιμένοντας για το φορτίο του. Αυτά με γέμισαν με έκπληξη, η οποία σύντομα μετατράπηκε σε τρόμο, όταν με κουβάλησαν πάνω στο σκάφος…’.

Ο Mungo Park (1771 – 1806) βίωσε εκ του σύνεγγυς την αρπαγή των σκλάβων από την Αφρική. Ήταν Σκωτσέζος εξερευνητής της Δυτικής Αφρικής και ο πρώτος δυτικός που είναι γνωστό ότι ταξίδεψε στο κεντρικό τμήμα του ποταμού Νίγηρα. Στις αφηγήσεις του που αφορούν εκείνες τις αφρικανικές εξερευνήσεις, είναι κι αυτός άκρως αποκαλυπτικός και περιγραφικός με εξαιρετική ζωντάνια: ‘… Οι σκλάβοι συνήθως στερεώνονταν με την τοποθέτηση του δεξιού ποδιού του ενός και του αριστερού του άλλου στο ίδιο ζευγάρι δεσμών. Συγκρατώντας με τα δεσμά με αλυσίδες, μπορούν να περπατήσουν πολύ αργά. Κάθε τέσσερις σκλάβοι είναι επίσης δεμένοι μεταξύ τους από το λαιμό. Κάθε πρωί οδηγούνταν έξω με τα δεσμά τους στη σκιά του δέντρου οξυφοίνικα, όπου ενθαρρύνονταν να τραγουδήσουν τραγούδια για να διατηρήσουν τη διάθεση και ενεργητικότητά τους. Αν και μερικοί απ’ αυτούς υπέφεραν και υπόμεναν τις δυσκολίες της κατάστασής τους με εκπληκτικό σθένος, το μεγαλύτερο μέρος βρισκόταν σε πλήρη απογοήτευση, και κάθονταν όλη μέρα με αγέλαστη μελαγχολία και τα μάτια τους καρφωμένα πάνω από το έδαφος…’.

Οι Gad Heuman και James Walvin, οι συγγραφείς του ‘The Atlantic Slave Trade’ (2003), υποστήριξαν ότι, ‘… Αν και η ιστορία της διέλευσης του Ατλαντικού είναι εξαιρετικά πλούσια και άλλαξε στο πέρασμα του χρόνου και από τόπο σε τόπο, τα στοιχεία που μας έμειναν διαθέσιμα, είναι εκπληκτικά. Κάπου δώδεκα εκατομμύρια Αφρικανοί αναγκάστηκαν να ανεβούν στα πλοία σκλάβων στον Ατλαντικό, και ίσως 10,5 εκατομμύρια Αφρικανοί επέζησαν της δοκιμασίας της προσέγγισης στην ξηρά στην Αμερική … Μεγάλωνε τόσο πολύ αυτή η ζήτηση στην Αμερική που τα αγγλικά μονοπώλια δεν ήταν ποτέ σε θέση να την ικανοποιήσουν. Ωστόσο γύρω στο 1670 οι Βρεττανοί είχε γίνει η κυρίαρχη δύναμη στο εμπόριο του Ατλαντικού. Πράγματι, στα 150 χρόνια μέχρι το 1807, οπότε οι Βρεττανοί κατάργησαν το δουλεμπόριό τους, μετέφεραν τόσους Αφρικανούς στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όσο όλα τα άλλα δουλεμπορικά έθνη μαζί. Φόρτωσαν κάπου 3,5 εκατομμύρια Αφρικανούς σε αυτά τα χρόνια, με ρυθμό περίπου 6.700 το χρόνο το 1670 και ίσως και 42.000 το χρόνο έναν αιώνα αργότερα’.

Βιβλιογραφία

• J. D. Fage: Slavery and the Slave Trade in the Context of West African History. The Journal of African History. 1969; 10 (3): 393-404.
• Rodney Walter: ‘African Slavery and Other Forms of Social Oppression on the Upper Guinea Coast in the Context of the Atlantic Slave-Trade’. The Journal of African History. 1966; 7(3): 431–443.
• Paul E. Lovejoy and David Richardson: (2001). The business of slaving: Pawnship in Western Africa, c. 1600–1810. The Journal of African History. 2001; 42: 67-89.
• John Thornton: The Business of Slavery. Why did a practice that was widely considered despicable last so long? The New York Times. November 30, 1997.