Η μεγάλη αρπαγή, αιχμαλωσία και μετακίνηση των Αφρικανών σκλάβων αντίπερα (Α’ Μέρος)

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Άντρες δεμένοι με διχαλωτά κούτσουρα, παιδιά και γυναίκες που συνδέονται με αλυσίδες ή σχοινιά, οδηγούνται στην αιχμαλωσία με συνοδεία οπλισμένων με πυροβόλα όπλα Αφρικανών φρουρών.  Η σκηνή αναφέρεται χρονικά στον Ιούλιο του 1861 με τους αιχμαλώτους καθ’ οδόν για το Tette, σήμερα μικρή πόλη στον ποταμό Ζαμβέζη, που βρίσκεται στη Δυτική Μοζαμβίκη, το  τελευταίο τότε πορτογαλικό φυλάκιο της περιοχής.

Η ιστορία της παγκόσμιας οικονομίας είναι αλληλένδετη με την πρωτοφανή σε έκταση και αριθμούς μετακίνηση ανθρώπων, ηθελημένα ή βιαίως, σε χερσαία εδάφη,  ποταμούς, πελάγη και ωκεανούς. Το διάστημα μεταξύ του 17ου και 19ου αιώνα,  η όλη διαδικασία γνώρισε μεγάλη επιτάχυνση, ειδικά μέσω του μεγάλου Ατλαντικού Ωκεανού, γεγονός που σημάδεψε όχι μόνο εκείνη την επώδυνη για πολλούς εποχή, αλλά ακόμα και τις μέρες μας με τα σημερινά συνήθη, σοβαρά όπως αποδεικνύεται, κάποιες φορές επεισόδια που λαμβάνουν  χώρα μέσα στους δρόμους των μεγαλουπόλεων στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, στο Νέο Κόσμο. Η βασικότερη αιτία, γενικώς, εντοπιζόταν στο γεγονός της δραματικής έλλειψης εργατικών χεριών τόσο στις καθιερωμένες μεγάλες δυνάμεις και αυτοκρατορίες εκείνη την εποχή, όσο και στις αναδυόμενες παράλληλα.  Από το τέλος του 14ου αιώνα και τις αρχές του 15ου αιώνα, οι Ευρωπαίοι άρχισαν να συλλαμβάνουν και να απαγάγουν τους νέους και υγιείς μαύρους ανθρώπους από την Αφρική παρά τη θέλησή τους, οι οποίοι αρχικά χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως υπηρέτες για τους πλούσιους κατοίκους. Η αρπαγή των μαύρων, η δουλεία και ο  εξαναγκασμός σε εργασία, όμως, έγιναν ταυτόσημα με την έννοια της δραματικής, όπως αποδείχτηκε, ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Βεβαίως για να είμαστε αφόρητα ειλικρινείς, το φαινόμενο της δουλείας δεν ήταν σύμφυτο αποκλειστικώς με τους παραπάνω αιώνες. Από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι δούλοι βρίσκονταν πάντα στο προσκήνιο. Οι πρόοδοι που σημειώθηκαν στη μετακίνηση μέσω των θαλασσών και της ναυσιπλοΐας, ειδικά από τη δυναμική χώρα της Μεγάλης Βρεττανίας, έδωσε μεγαλύτερο έναυσμα στην αρπαγή και εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού της μαύρης ηπείρου. Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι οι αρπαγές των μαύρων κατηύθυναν τους σκλάβους όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και σε άλλες χώρες.  Το μεγαλύτερο ποσοστό εκείνων που οδηγήθηκαν βιαίως μέσω του Ατλαντικού στην Αμερική ήταν άντρες, σε αντίθεση με τις γυναίκες οι οποίες κατευθύνονταν κυρίως σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αραβικής Χερσονήσου με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως υπηρέτριες και παλλακίδες.

Οι Ευρωπαίοι δικαιολογούσαν κατά κάποιο τρόπο την αρπαγή των μαύρων σκλάβων με το επιχείρημα ότι παρείχαν μια ευκαιρία στους Αφρικανούς να γίνουν Χριστιανοί και να ξεφύγουν έτσι από δεισιδαιμονίες αιώνων! Μέχρι το 17ο αιώνα, η βίαιη απομάκρυνση των σκλάβων από την Αφρική είχε πάρει την έννοια του ιερού σκοπού που είχε την πλήρη υποστήριξη της Χριστιανικής Εκκλησίας, κι όταν οι ατρόμητοι Ισπανοί και Πορτογάλοι τυχοδιώκτες, θαλασσοπόροι και καπετάνιοι άρχισαν να εξερευνούν το έδαφος της νέας ηπείρου που παρουσιαζόταν μπροστά τους, της Αμερικής, πήραν και τους Αφρικανούς υπηρέτες μαζί τους! Μερικοί από αυτούς αποδείχθηκε εκ των υστέρων, ώ του θαύματος, ότι ήταν επίσης εξαιρετικοί και σκληροτράχηλοι εξερευνητές. Ο  σημαντικότερος απ’ αυτούς ήταν ο Estevanico, ο οποίος οδήγησε την πρώτη ευρωπαϊκή αποστολή στο Νέο Μεξικό και την Αριζόνα. Ο βερβερίνος Estevanico (περ. 1500-1539) ήταν από τους πρώτους Αφρικανούς που έφτασαν  και πάτησαν στο έδαφος των  Ηνωμένων Πολιτειών. Αρχικά αρπάχτηκε ως σκλάβος από τους Πορτογάλους και πωλήθηκε σε έναν Ισπανό ευγενή, ενώ το 1527 επιλέγηκε για την αποστολή της εξερεύνησης Narváez που είχε αντικειμενικό σκοπό να δημιουργήσει μια αποικία στη Φλόριντα.

Ομάδα σκλάβων από άνδρες, γυναίκες και παιδιά με επικεφαλής έναν Άραβα δουλέμπορο, μεταφέρονται αιχμάλωτοι από την Κεντρική Αφρική, όχι προς τη δυτική, αλλά την ανατολική ακτή της Αφρικής.

Οι άνθρωποι που ζούσαν στην Αμερική, οι ιθαγενείς, φυσικά αντιστάθηκαν όσο μπορούσαν στην προσπάθεια των Ευρωπαίων να καταλάβουν τη γη τους. Ένας από τους πιο σημαντικούς ιστορικά αγώνες, έλαβε χώρα στην Κούβα, το 1512. Επικεφαλής της αντίστασης, ήταν ο Hatuey. Σύμφωνα με τον Ισπανό ιστορικό του 16ου αιώνα, κοινωνικό μεταρρυθμιστή και Δομινικανό μοναχό  Bartolomé de las Casas, 1484-1566), ο Hatuey υποστήριζε ότι,  ‘… Μας λένε, αυτοί οι τύραννοι, ότι λατρεύουν τον θεό της ειρήνης και της ισότητας, και όμως έχουν σφετεριστεί τη γη μας για να μας κάνουν σκλάβους τους. Μας μιλούν για μια αθάνατη ψυχή και τις αιώνιες ανταμοιβές και τιμωρίες, και παρόλα αυτά ληστεύουν τα υπάρχοντά μας, αποπλανούν τις γυναίκες μας, βιάζουν τις κόρες μας. Ανίκανοι απέναντι στη δική μας ανδρεία, αυτοί οι δειλοί  καλύπτονται με το σίδηρο που τα όπλα μας δεν μπορούν να σπάσουν’.

Η εξέγερση κατεστάλη τελικά από τον Ντιέγκο Βελάσκεθ, ο οποίος συνέλαβε τον Hatuey και τον εκτέλεσε στις 2 Φεβρουαρίου του 1512. Εκτιμάται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι ζούσαν στην Κούβα πριν από την άφιξη των Ευρωπαίων. Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, λέγεται ότι υπήρχαν μόνο δύο χιλιάδες. Οι περισσότεροι από αυτούς σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι πέθαναν από την πείνα και τις περιρρέουσες ασθένειες, αυτοκτόνησαν από την απογοήτευση  ή πέθαναν από τις κακουχίες επειδή αναγκάστηκαν από τους, αποφασισμένους για κέρδος με όποιο κόστος, κατακτητές να εργάζονται πολλές ώρες συνεχόμενα στα ορυχεία χρυσού.

Μετά την άφιξη των Ευρωπαίων παρατηρήθηκε απότομη μείωση του τοπικού πληθυσμού στα περισσότερα νησιά της Καραϊβικής Θάλασσας. Αυτό δημιούργησε σοβαρό πρόβλημα για τους Ευρωπαίους οι οποίοι χρειάζονταν οπωσδήποτε και επειγόντως εργατικά χέρια  για την αξιοποίηση, αλλά κυρίως, την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων των νησιών αυτών. Τελικά, οι Ευρωπαίοι κατέληξαν σε μια ενδιαφέρουσα από ιστορικής άποψης λύση, που δεν ήταν άλλη από την εισαγωγή σκλάβων από την Αφρική, όσο μεγαλόπνοο και μεγαλεπήβολο φάνταζε αυτό το σχέδιο! Μέχρι το 1540, εκτιμάται ότι περίπου δέκα χιλιάδες μαύροι σκλάβοι ετησίως μεταφέρονταν βίαια  από την Αφρική για να αντικαταστήσουν τους μειωμένους στις απέναντι ακτές τοπικούς πληθυσμούς. Σύμφωνα με την Suzanne Schwarz, τη συγγραφέα του ‘Slave Captain: The Career of James Irving in the Liverpool Slave Trade’ (1995), αυτό το πονηρεμένο  εμπόριο ανθρώπινου φορτίου ήταν παγκόσμιο και διεθνές, με τη συμμετοχή φυσικά όλων των ναυτικών δυνάμεων στην Ευρώπη, από την Ισπανία και την Πορτογαλία στη Γαλλία,  Αγγλία,  Ολλανδία,  Δανία,  Σουηδία,  Νορβηγία, μέχρι ακόμη του Βραδεμβούργου. Μεταξύ των αρχών του δεκάτου έκτου και του μέσου του δέκατου ένατου αιώνα, έλαβαν χώρα σε απόλυτο αριθμό κάπου 37.000  πλόες με μεταφορά σκλάβων  ανάμεσα σε λιμένες των παράκτιων περιοχών του Ατλαντικού, οι οποίοι μετέφεραν συγκεντρωτικά και κατ’ εκτίμηση, κάπου έντεκα με δώδεκα εκατομμύρια άτομα από τη μαύρη ήπειρο.

Σειρά σκίτσων με τίτλο ‘Σκηνές στο Κονγκό’, με απεικονίσεις διαφορετικών τρόπων ασφάλισης και αποτροπής από την απόδραση  σκλάβων.

Οι δαιμόνιοι Βρεττανοί έμποροι ενεπλάκησαν έντονα και μεθοδικά στο συγκεκριμένο δουλεμπόριο και τελικά κατάφεραν να κυριαρχήσουν στην παγκόσμια αγορά. Κάθε χρόνο, περίπου 72.000 σκλάβοι μεταφέρονταν από την Αφρική προς τις Δυτικές Ινδίες, δηλαδή την περιοχή της Καραϊβικής λεκάνης και του Βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού. Οι Δανοί μετέφεραν λιγότερους, περίπου 3,000, οι ​​Ολλανδοί 7.000, οι Γάλλοι 18.000, οι ​​Πορτογάλοι 8.000, κι οι Βρεττανοί,  τέλος, όλους τους  υπόλοιπους. Οι Βρεττανοί έχτισαν μάλιστα, παράκτια οχυρά στην Αφρική, όπου κρατούσαν αιχμαλώτους όσους  Αφρικανούς  συνελάμβαναν μέχρι την άφιξη των πλοίων των σκλάβων (slave-ships) που θα τους παραλάμβαναν για το τελικό ταξίδι και προορισμό στο Νέο Κόσμο. Οι Αφρικανοί στη συνέχεια μεταφέρονταν βιαίως και αλυσοδεμένοι σε περιοχές της Καραϊβικής, της Βραζιλίας και της Βόρειας Αμερικής με σκοπό να συμβάλλουν υποχρεωτικά και δυναμικά στην παραγωγή βαμβακιού, καφέ, ζάχαρης, καπνού, χρυσού και αργύρου για τις ανάγκες της παγκόσμιας αγοράς που ανέτειλε ελπιδοφόρα, με συνέπεια τη συνεχή επέκταση των ορυχείων και των φυτειών στα παραπάνω εδάφη.  Φυσικά στις διαπραγματεύσεις και στην τελική επιλογή των ‘υποψηφίων’ για μεταφορά στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού μαύρων σκλάβων, ελάμβαναν μέρος και ενεπλάκησαν αναγκαστικά και αφρικανικοί αρχηγοί των φυλών τους οποίους συνεταιρίστηκαν τεχνηέντως οι πολυπράγμονες περί αυτών των διαπραγματεύσεων και συμφωνιών Βρεττανοί, και οι οποίοι ελάμβαναν ως αντάλλαγμα κάποια εμπορεύματα από την Ευρώπη, άγνωστα εν πολλοίς στη μαύρη ήπειρο και κάπως πρωτόγνωρα και φανταχτερά. Αρχικά οι υποψήφιοι σκλάβοι, ήταν πολεμιστές, αιχμάλωτοι από τους διάφορους πολέμους που μαίνονταν μεταξύ των αφρικανικών φυλών.  Ωστόσο, η ζήτηση για σκλάβους είχε γίνει τόσο μεγάλη, ώστε άρχισαν να οργανώνονται συχνά εξειδικευμένες και συστηματικές αποστολές και επιδρομές για να συλλάβουν και μεταφέρουν απέναντι νέους, κατά κύριο λόγο, Αφρικανούς. Έχει υπολογιστεί ότι 326.000 σκλάβοι ελήφθησαν από τον Όρμο  Bonny μεταξύ 1780 και 1800. Ο Όρμος  Bonny, επίσης γνωστός ως  Όρμος της Μπιάφρα,  βρίσκεται  στα ανοικτά των ακτών της Δυτικής Αφρικής, στο ανατολικότερο τμήμα  και πέρα από τον Όρμο του Μπενίν, δυτικά του Κόλπου της Γουινέας. Εκτείνεται από το Δέλτα του ποταμού του Νίγηρα στα βόρεια μέχρι να φτάσει το ακρωτήριο  Λόπεζ   στη Γκαμπόν. Τελικά, πάνω από το 85% των Αφρικανών μεταφέρθηκαν απέναντι με βρεττανικά πλοία, τα περισσότερα των οποίων βεβαίως είχαν την έδρα τους στο μεγάλο λιμάνι του  Λίβερπουλ.

Το μνημείο αυτό, κατά μήκος του ‘Δρόμου των Σκλάβων’ στη δυτικοαφρικανική χώρα του Μπενίν, τιμά τη μνήμη των αμέτρητων Αφρικανών οι οποίοι απήχθησαν και πωλήθηκαν ως σκλάβοι στο Νέο Κόσμο, μεταξύ του 16ου και του 19ου αιώνα.

Ο χειρουργός ενός τέτοιου πλοίου σκλάβων, Alexander Falconbridge (1760-1792), ανέφερε το 1790 ότι στα προϊόντα που χρησιμοποιούσαν για να δελεάσουν τους Αφρικανούς συνεργάτες τους και να αγοράσουν δούλους από την περιοχή αυτή, περιλαμβάνονταν όπλα, πυρίτιδα, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, σιδερένιες κατασκευές και κονιάκ. Άλλα δημοφιλή είδη με τα οποία διαπραγματεύονταν, συμπεριλάμβαναν αγαθά από χαλκό, ορείχαλκο και κασσίτερο. Ο Paul Lovejoy, ο συγγραφέας του ‘Transformations in Slavery: A History of Slavery in Africa’ (1983), υποστήριξε ότι τα προϊόντα, παρά τις διάχυτα αντίθετες φήμες, ήταν τα περισσότερα υψηλής ποιότητας, ανασκευάζοντας έτσι με μια οικονομοτεχνική άποψη το μύθο ότι η Αφρική δεν πήρε σχεδόν τίποτα για την βίαιη εξαγωγή των παιδιών της,   γιων  και  κορών από τα εδάφη της.

Σκλάβοι που ωθούνται προς την ακτή της Αφρικής με προορισμό τον Άγιο Δομίνικο, το 1786.