Fractal
Home / ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ / Αφηρημένος Eξπρεσιονισμός: «Ευωδιαστή αχλή» Jackson Pollock & «Κόκκινο και πράσινο» Mark Rothko
07/11/2018, 11:07 πμ

Αφηρημένος Eξπρεσιονισμός: «Ευωδιαστή αχλή» Jackson Pollock & «Κόκκινο και πράσινο» Mark Rothko

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης // *

 

 

Η ζωγραφική μετά τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες των αρχών του 20ου αιώνα αναζήτησε νέους τρόπους έκφρασης. Μια σημαντική καλλιτεχνική πρωτοπορία, η οποία δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός. Αυτό το καλλιτεχνικό ρεύμα στηρίχθηκε στις αναζητήσεις του Εξπρεσιονιστή Βασίλη Καντίνσκυ, τον Βιομορφικό Σουρεαλισμό και τον Σύνθετο Κυβισμό του Hans Hofmann. Ο τελευταίος έζησε στις ΗΠΑ και μετέδωσε με τη διδασκαλία του τις ευρωπαϊκές τάσεις μετά το 1930.[1]

 

 

Σημαντική ήταν και η συμβολή της Peggy Guggenheim, η οποία δημιούργησε έναν εκθεσιακό χώρο με το όνομα «Τέχνη αυτού του αιώνα». Σε αυτόν το χώρο οργάνωσε εκθέσεις ζωγραφικής με τους σημαντικότερους δημιουργούς της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας από το 1942-1947. Το 1942 ιδρύθηκε η Σχολή της Νέα Υόρκης, η οποία δημιούργησε τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό (ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Ε. Von Sydow το1920 στην Γερμανία), ο οποίος περιλάμβανε δύο τάσεις, την «Δυναμική Ζωγραφική» και την «Χρωματική Αφαίρεση». Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός άκμασε την δεκαετία του 1950 με κορυφαίους καλλιτέχνες, τον Jackson Pollock, σημαντικότερο εκφραστή της «Δυναμικής Ζωγραφικής» και τον Mark Rothko, σπουδαιότερο εκφραστή της «Χρωματικής Αφαίρεσης».[2]

Τα κύρια χαρακτηριστικά της «Δυναμικής Ζωγραφικής» είναι η χρήση ανάγλυφης ζωγραφικής επιφάνειας και η «ηρωοποίηση» του ίδιου του καλλιτέχνη, ο οποίος χρησιμοποιεί την σωματική του ρώμη και την ταχύτητα εκτέλεσης σαν να δίνει μια παράσταση.[3] Η «Χρωματική Αφαίρεση» χαρακτηρίζεται από το ανεικονικό, το χρωματικό βάθος, με ή χωρίς γεωμετρικά σχήματα.

 

Jackson Pollock «Ευωδιαστή αχλή», 1950, Νέα Υόρκη, Συλλογή Α.
Ossorio.

 

Ο εικονιζόμενος πίνακας, η «Ευωδιαστή άχλη», είναι μια σύνθεση σε μουσαμά με υλικά τα χρώματα, την άμμο, σπασμένα γυαλιά, κ.ά. Το έργο δεν έχει αρχή και τέλος, δεν απεικονίζει κάποια συγκεκριμένη μορφή και φαίνεται μια χαώδης εικόνα μίξης χρωμάτων με ασαφή προσανατολισμό. Είναι φανερό ότι πρόκειται για την απεικόνιση της ψυχικής διάθεσης του καλλιτέχνη, η οποία μπορεί να αναγνωστεί ως ένα συνοθύλλευμα βίαιων ξεσπασμάτων οργής, θυμού, καταπίεσης με ενδιάμεσους σταθμούς ηρεμίας με βάση τους χρωματικούς συνδυασμούς. Η αρμονική ισορροπία της σύνθεσης βασίζεται στην εναλλαγή αραιών-πυκνών περιοχών με εκλεκτική κατανομή των χρωμάτων που θυμίζουν λαβύρινθο. Τα γραμμικά σχήματα, τα οποία υπάρχουν ανάμεσα στικτές χρωματικές εναλλαγές φαίνεται ότι κινούνται συμμετέχοντας στην ισορροπία.

Χωρίς καβαλέτο και πινέλο, αλλά με τη βοήθεια μυστριών, μπαστουνιών και χρωμάτων ο Pollock «δρα» με τη χρήση του σώματός του μέσα στο έργο τέχνης, το οποίο δημιουργείται πάνω σε ένα ζαρωμένο μουσαμά μεγάλου μεγέθους τοποθετημένο στο πάτωμα. Με άλλα λόγια, ο θεατής έχει την αίσθηση της συμμετοχής στο σωματικό επιτελούμενο καλλιτεχνικό άθλο του ζωγράφου και όχι στο έργο καθεαυτό. Είναι μια «All over composition», δηλαδή σύνθεση χωρίς αρχή και τέλος, ενώ ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον Alfred Barr πρόκειται για ένα  «διονυσιακό perpetuum mobile».[4]

Ο Jackson Pollock εμπνέεται από την τέχνη των Ινδιάνων Ναβάχο στην άμμο και τον σουρεαλισμό (ειδικά την «αυτόματη γραφή»). Ταυτόχρονα, επηρεάζεται από τον Πικάσο και την μεξικανική ζωγραφική των αρχών του 20ου αιώνα. Όσον αφορά την τεχνική, ειδικά για τους χρωματισμούς συνδυασμούς, χρησιμοποιεί την τεχνική του dripping (στάξιμο) του Μαξ Έρνστ και Χανς Χόφμαν.[5]

Είναι φανερό ότι ο Pollock χρησιμοποιεί διαφορετικά το χώρο από τους κλασικούς ζωγράφους, ενώ ταυτόχρονα αποδομεί τόσο τις κλασικές ζωγραφικές τεχνικές και τα κλασικά υλικά όσο και την  έννοια του έργου. Πρωταγωνιστής είναι ο ζωγράφος και το σώμα του, όπου ο θεατής καλείται να συμμετάσχει νοερά στη δημιουργία του καλλιτέχνη.

 

 

Μ. Rothko, «Κόκκινο και πράσινο», 1955, Κολωνία, Museum
Ludwig.

 

Το έργο «Κόκκινο και πράσινο» απεικονίζει τις μεταφυσικές αγωνίες του καλλιτέχνη Μark Rothko. Τα δυο άνισα γεωμετρικά σχήματα, πάνω το κόκκινο παραλληλόγραμμο και κάτω το πράσινο τετράγωνο, μέσα σε ένα μπλε οριοθετημένο πλαίσιο. Η οριζόντια μπλε γραμμή, η οποία χωρίζει τα δυο χρωματιστά σχήματα θα μπορούσε να αναπαριστά μια σκηνή ενταφιασμού, ενώ οι δυο κάθετες μπλε γραμμές του περιγράμματος μπορεί να «υποδηλώνουν την Παναγία με τον Χριστό στην αγκαλιά της».[6] Τα αιρούμενα χρωματικά επίπεδα στο χώρο δίνουν μια πνευματικότητα στο έργο, καθώς α αφαιρούν την γήινη βαρύτητα και την υλικότητα.

Σύμφωνα με έναν κριτικό, «μορφές και χώρος είναι ένα, δεν υπάρχει αρχή και τέλος σε τίποτε, όλοι είμαστε μέρος του περιβάλλοντός μας».[7] Οι χρωματικές τονικές διαβαθμίσεις δίνουν την αίσθηση της ηρεμίας στον θεατή ισορροπώντας το ελαφρύ με το βαρύ, το σκοτεινό με το φωτεινό, το πυκνό με το αραιό. Με τον τρόπο αυτό γεννιέται μια ποικιλία συναισθημάτων ανάλογα με την ψυχική διάθεση του θεατή, όπως χαρά, λύπη, τρόμος, αγωνία, χαλάρωση μα πάνω απ’ όλα η απορία, τι θέλει να πει ο καλλιτέχνης. Είναι φανερό ότι ο Rothko θέλει να διαλογιστεί ή να προσευχηθεί ο θεατής. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο Rosenberg «τοποθετεί τον Rothko στην θεολογική πτέρυγα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού».[8]

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός, καθαρά αμερικανικό δημιούργημα, λειτούργησε ως γέφυρα παρελθόντος-παρόντος επιδρώντας στην Τέχνη και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού.

 

Βιβλιογραφία

  1. Εμμανουήλ Μ., Πετρίδου Β., Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη. Τόμος Β. Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20 αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα 2
  2. Χαραλαμπίδης Α., Η Τέχνη του 20ου αιώνα. Τόμος ΙΙΙ. Η Μεταπολεμική περίοδος, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1995.

 

 

[1]Μ. Εμμανουήλ, Β. Πετρίδου, Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη. Τόμος Β. Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20 αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα 22008, σ. 124.

[2]Ό.π., σ. 124-125.

[3]Ό.π., σ. 125.

[4]Α. Χαραλαμπίδης, Η Τέχνη του 20ου αιώνα. Τόμος ΙΙΙ. Η Μεταπολεμική περίοδος, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 16-21.

[5]Ό.π., σ. 16-21.

[6]Ό.π., σ.38.

[7]Ό.π., σ.38.

[8]Ό.π., σ. 37.

 

 

 

* Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης, ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top