Fractal

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Μπορεί το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ να φοβίζουν ακόμη και σήμερα;

του Τάκη Κατσιμάρδου //

 

Εβδομήντα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους ναζί κατακτητές και τους συνεργάτες τους, η ιστορική επέτειος δεν έχει βρει ακόμη τη θέση της.

 

O λαός της Θεσσαλονίκης γιορτάζει της απελευθέρωση

O λαός της Θεσσαλονίκης γιορτάζει της απελευθέρωση

 

«Τμήματα Ελάς εισήλθον Θεσσαλονίκην 15ην ώραν της χθες. Λαός της πόλεως έξαλλος από χαράν διατρέχει οδούς πόλεως. Αντάρτες έτυχον ενθουσιώδους υποδοχής. Εργοστάσιο ηλεκτρισμού και μύλοι διεσώθησαν. Κατόπιν μάχης από ΕΛΑΣ».

Με τον τρόπο αυτό στις 31 –10-44 και την υπογραφή του Άρη Βελουχιώτη ο Σταθμός Διοίκησης του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ από τη Λαμία, όπου και η έδρα του, γνωστοποιούσε την απελευθέρωση της πόλης από τους Γερμανούς κατακτητές.

Μερικές ώρες νωρίτερα στο στρατηγείο είχε ληφθεί από τη Θεσσαλονίκη το μήνυμα:

«Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας. Τμήματά μας εισήλθον Θεσσαλονίκη σήμερον 3ην μετά μεσημβρίαν. Λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμόν διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος αντάρτες. Εργοστάσια ηλεκτροφωτισμού και μύλος Αλλατίνι κατόπιν επεμβάσεως ΕΛΑΣ διασώθηκαν. Εστία εθνοπροδοτών ΧΑΝ παρέδωσε βαρύν οπλισμόν. Θα αναγκαστεί εις παράδοσιν. Τμήματά μας προσανατολίζονται προς δυτικόν τμήμα πόλεως για χτυπήματα… Παρόν τηλεγράφημα παρακαλώ δοθεί ΠΓ του ΚΚΕ. Αναμένω. Μάρκος (Βαφειάδης) 30.10.44».

Εβδομήντα χρόνια από τότε, έχει την ιδιαίτερη ιστορική αξία η μνημόνευση της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τους ναζί. Όχι μόνο επειδή το επιβάλλουν εθνικοί επετειακοί λόγοι. Ούτε επειδή πρόκειται για μια αγνοημένη και «ξεχασμένη» μέρα στη σκιά της απελευθέρωσης της πόλης από τους Οθωμανούς, με την οποία σχεδόν συμπίπτει ημερολογιακά (20 και 26 Οκτωβρίου). Αλλά και για άλλους, που σχετίζονται με τις ευρύτερες αφηγήσεις για την απελευθέρωση της χώρας από του Γερμανούς και συνολικώς την κρίσιμη δεκαετία του 1940.

Σε όλα αυτά, φυσικά, και προς ενίσχυση της σημασίας της επετείου θα μπορούσε να προστεθεί και η συγκυρία.

Αφενός λόγω της κοινοβουλευτικής παρουσίας των νεοναζί στο κοινοβουλίου και των ιδεολογικών δεσμών, που συνδέουν τους ταγματασφαλίτες της εποχής με τα σημερινά χρυσαυγίτικα «τάγματα εφόδου».

Αφετέρου επειδή βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη το αίτημα – κίνημα για την καταβολή των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα (κατοχικό δάνειο). Το απαράγραπτο δικαίωμα, που αρνείται η σημερινή ηγέτιδα της ευρωζώνης – αρωγός κατά τ΄ άλλα στην Ελλάδα της κρίσης.

Πέραν του επετειολόγιου και της συγκυρία η 30η Οκτωβρίου 1944 εκπέμπει κι ορισμένα επιπλέον ιδιαίτερα μηνύματα.

Η Θεσσαλονίκη ελευθερώθηκε αποκλειστικά από τα στρατεύματα του ΕΛΑΣ. Χωρίς «αυτοδικίες» και «εκδικήσεις-αντεκδικήσεις», χωρίς «αιματηρές εισβολές», διαψεύδοντας πανηγυρικά Αγγλικούς και αντιΕΑΜικούς φόβους και προβλέψεις. Πρόκειται για μια έμπρακτη απάντηση σε όσους κινδυνολογούσαν (και κινδυνολογούν) για την περίπτωση, που οι ίδιες δυνάμεις θα απελευθέρωναν την Αθήνα. Ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ εκδίωξαν τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους από την πόλη και την περιοχή, ανέλαβαν ουσιαστικά την εξουσία, την άσκησαν επί δυόμισι μήνες και την παρέδωσαν κανονικά στην κυβέρνηση.

Στην Αθήνα, όπως είναι πολύ γνωστό, είχε απαγορευτεί για λόγους « τάξεως και ασφαλείας» η είσοδος τακτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, πριν και μετά την αποχώρηση των κατακτητών. Το ίδιο προβλεπόταν και για τη Θεσσαλονίκη, όπως όριζε η συμφωνία της Καζέρτας μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης, αντάρτικων δυνάμεων και Άγγλων (26 Σεπτεμβρίου 1944). Μόνο, που εδώ η συμφωνία δεν τηρήθηκε. Ούτε και οι επίσημες διαταγές του αρχηγού του ΕΛΑΣ Στέφανου Σαράφη. Είναι χαρακτηριστική μια απ΄ αυτές με ημερομηνία 18-10-44:

«Μετά προηγουμένην συννενόησιν και με μητροπολίτην και δήμαρχον Θες/νίκης τμήματα ΧΙ Μεραρχίας εισέλθωσιν πόλιν, μόλις εγκαταληφθεί υπό Γερμανών… Εφαρμοσθώσιν δι΄ όλους αποφάσεις Καζέρτας…».

Αυτά, μαζί μ΄ ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά, συνιστούν μια ιστορική ιδιομορφία, που είχε η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

 

Η ηγεσία του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ στη Μακεδονία εισέρχεται στην ελευθερωμένη πόλη

Η ηγεσία του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ στη Μακεδονία εισέρχεται στην ελευθερωμένη πόλη

 

Φέτος καταβλήθηκε προσπάθεια να βγει από το περιθώριο η επέτειος. Διοργανώνονται ορισμένες εκδηλώσεις και κατατέθηκαν προτάσεις να ενταχθεί στον τριήμερο επίσημο παραδοσιακό γιορτασμό για απελευθέρωση του 1912. (Βλέπε προτάσεις Θεσσαλονίκη – Ανοιχτή Πόλη

«Τμήματα Ελάς εισήλθον Θεσσαλονίκην 15ην ώραν της χθες. Λαός της πόλεως έξαλλος από χαράν διατρέχει οδούς πόλεως. Αντάρτες έτυχον ενθουσιώδους υποδοχής. Εργοστάσιο ηλεκτρισμού και μύλοι διεσώθησαν. Κατόπιν μάχης από ΕΛΑΣ».

Με τον τρόπο αυτό στις 31 –10-44 και την υπογραφή του Άρη Βελουχιώτη ο Σταθμός Διοίκησης του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ από τη Λαμία, όπου και η έδρα του, γνωστοποιούσε την απελευθέρωση της πόλης από τους Γερμανούς κατακτητές.

Μερικές ώρες νωρίτερα στο στρατηγείο είχε ληφθεί από τη Θεσσαλονίκη το μήνυμα:

«Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας. Τμήματά μας εισήλθον Θεσσαλονίκη σήμερον 3ην μετά μεσημβρίαν. Λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμόν διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος αντάρτες. Εργοστάσια ηλεκτροφωτισμού και μύλος Αλλατίνι κατόπιν επεμβάσεως ΕΛΑΣ διασώθηκαν. Εστία εθνοπροδοτών ΧΑΝ παρέδωσε βαρύν οπλισμόν. Θα αναγκαστεί εις παράδοσιν. Τμήματά μας προσανατολίζονται προς δυτικόν τμήμα πόλεως για χτυπήματα… Παρόν τηλεγράφημα παρακαλώ δοθεί ΠΓ του ΚΚΕ. Αναμένω. Μάρκος (Βαφειάδης) 30.10.44».

Εβδομήντα χρόνια από τότε, έχει την ιδιαίτερη ιστορική αξία η μνημόνευση της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τους ναζί. Όχι μόνο επειδή το επιβάλλουν εθνικοί επετειακοί λόγοι. Ούτε επειδή πρόκειται για μια αγνοημένη και «ξεχασμένη» μέρα στη σκιά της απελευθέρωσης της πόλης από τους Οθωμανούς, με την οποία σχεδόν συμπίπτει ημερολογιακά (20 και 26 Οκτωβρίου). Αλλά και για άλλους, που σχετίζονται με τις ευρύτερες αφηγήσεις για την απελευθέρωση της χώρας από του Γερμανούς και συνολικώς την κρίσιμη δεκαετία του 1940.

Σε όλα αυτά, φυσικά, και προς ενίσχυση της σημασίας της επετείου θα μπορούσε να προστεθεί και η συγκυρία.

 

Όψη της πρώτης πανηγυρικής συγκέντρωσης για την απελευθέρωση

Όψη της πρώτης πανηγυρικής συγκέντρωσης για την απελευθέρωση

 

Αφενός λόγω της κοινοβουλευτικής παρουσίας των νεοναζί στο κοινοβουλίου και των ιδεολογικών δεσμών, που συνδέουν τους ταγματασφαλίτες της εποχής με τα σημερινά χρυσαυγίτικα «τάγματα εφόδου».

Αφετέρου επειδή βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη το αίτημα – κίνημα για την καταβολή των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα (κατοχικό δάνειο). Το απαράγραπτο δικαίωμα, που αρνείται η σημερινή ηγέτιδα της ευρωζώνης – αρωγός κατά τ΄ άλλα στην Ελλάδα της κρίσης.

Πέραν του επετειολόγιου και της συγκυρία η 30η Οκτωβρίου 1944 εκπέμπει κι ορισμένα επιπλέον ιδιαίτερα μηνύματα.

Η Θεσσαλονίκη ελευθερώθηκε αποκλειστικά από τα στρατεύματα του ΕΛΑΣ. Χωρίς «αυτοδικίες» και «εκδικήσεις-αντεκδικήσεις», χωρίς «αιματηρές εισβολές», διαψεύδοντας πανηγυρικά Αγγλικούς και αντιΕΑΜικούς φόβους και προβλέψεις. Πρόκειται για μια έμπρακτη απάντηση σε όσους κινδυνολογούσαν (και κινδυνολογούν) για την περίπτωση, που οι ίδιες δυνάμεις θα απελευθέρωναν την Αθήνα. Ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ εκδίωξαν τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους από την πόλη και την περιοχή, ανέλαβαν ουσιαστικά την εξουσία, την άσκησαν επί δυόμισι μήνες και την παρέδωσαν κανονικά στην κυβέρνηση.

Στην Αθήνα, όπως είναι πολύ γνωστό, είχε απαγορευτεί για λόγους « τάξεως και ασφαλείας» η είσοδος τακτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, πριν και μετά την αποχώρηση των κατακτητών. Το ίδιο προβλεπόταν και για τη Θεσσαλονίκη, όπως όριζε η συμφωνία της Καζέρτας μεταξύ ελληνικής κυβέρνησης, αντάρτικων δυνάμεων και Άγγλων (26 Σεπτεμβρίου 1944). Μόνο, που εδώ η συμφωνία δεν τηρήθηκε. Ούτε και οι επίσημες διαταγές του αρχηγού του ΕΛΑΣ Στέφανου Σαράφη. Είναι χαρακτηριστική μια απ΄ αυτές με ημερομηνία 18-10-44:

«Μετά προηγουμένην συννενόησιν και με μητροπολίτην και δήμαρχον Θες/νίκης τμήματα ΧΙ Μεραρχίας εισέλθωσιν πόλιν, μόλις εγκαταληφθεί υπό Γερμανών… Εφαρμοσθώσιν δι΄ όλους αποφάσεις Καζέρτας…».

Αυτά, μαζί μ΄ ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά, συνιστούν μια ιστορική ιδιομορφία, που είχε η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

 

Η ηγεσία της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας, δεν «υπάκουσε» και απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη

Η ηγεσία της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας, δεν «υπάκουσε» και απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη

 

Φέτος καταβλήθηκε προσπάθεια να βγει από το περιθώριο η επέτειος. Διοργανώνονται ορισμένες εκδηλώσεις και κατατέθηκαν προτάσεις να ενταχθεί στον τριήμερο επίσημο παραδοσιακό γιορτασμό για απελευθέρωση του 1912. (Βλέπε προτάσεις Θεσσαλονίκη – Ανοιχτή Πόλη http://thessalonikianoixtipoli.gr/)

Δεν καρποφόρησαν. Ακόμη και σήμερα η απελευθέρωση από τον ΕΛΑΣ, άσκηση λαϊκής εξουσίας από το ΕΑΜ, ακόμη κι όταν στην Αθήνα μαίνονταν τα Δεκεμβριανά απωθείται. Επιχειρείται να παραμένει στο περιθώριο …

 

>> Διαβάστε το Β΄ Μέρος του Αφιερώματος: “Βήμα- βήμα και με σκληρές μάχες η απελευθέρωση”
>> Διαβάστε το Γ΄ Μέρος του Αφιερώματος: “Ο ΕΛΑΣ ελευθερώνει, το ΕΑΜ ασκεί την εξουσία”

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top