Αμπού Νουουάς: ο ποιητής του κρασιού και του έρωτα

Κείμενο του Κρεσέντσιο Σαντζίλιο // *

Μετάφραση ποιημάτων: Πέρσα Κουμούτση //

Είναι πραγματικά εξαιρετική η μορφή του Αμπού Νουουάς μέσα στον ευρύτατο ορίζοντα της ιστορίας της αραβικής λογοτεχνίας. Το μεγάλων διαστάσεων diwān (ποιητικό έργο) του, αποτελούμενο από σχεδόν όλα τα ποιητικά είδη, όχι μόνο εκείνα της εποχής του, αλλά και τα προγενέστερα, τα κλασικά αποτελεί μια τεράστια καλλιτεχνική παραγωγή που αρχίζει από την «αρχαία» qasīda (εκτενές ποίημα άνω των 100 στίχων) , την πανηγυρική ποίηση, την ελεγεία , τη σάτυρα μέχρι τις νεωτερικότερες εκφράσεις της ερωτικής, βακχικής και κυνηγετικής έμπνευσης. Προς το τέλος της ζωής του φτάνει στα zuhdiyyāt, ελεγείες ή συνθέσεις μετάνοιας και κοσμικής παραίτησης.

Είναι προφανές ότι η εποχή του Αμπού Νουουάς (ο οποίος γεννήθηκε το 762 μ. Χ.) αντιστοιχεί στην «επαναστατική» περίοδο της αραβικής κουλτούρας, και είναι μια περίοδος που η ύπαρξη και η πραγματοποίηση της οφείλονται οπωσδήποτε στην αδιάκοπη και έντονη πίεση του ιρανικού στοιχείου, που αποτελεί και την κινητήρια δύναμη στην κυριολεξία και δημιουργικός παράγων στις εξελίξεις που ακολούθησαν.

Μεταξύ των ποιητών της αραβικής γραμματείας, ακόμα και εκείνων της περιόδου της Nahda (Αραβικής Αναγέννησης), ο ποιητής από την πόλη Ahwaz της Περσίας είναι εκείνος που διαθέτει και εκφράζει μια ευαισθησία που περισσότερο πλησιάζει εκείνη των ομολόγων του δυτικών και, για ορισμένους κριτικούς, τη δική μας σημερινή νοοτροπία.

Επομένως, εντυπωσιακή είναι η «νεωτερικότητα» του Αμπού Νουουάς, όχι μόνο για την εποχή του, στην οποία υπήρξε απόλυτα ανατρεπτικός, αλλά ακόμα και σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα και τις τωρινές νοητικές συλλήψεις και κριτήρια συλλογισμού.

Κατά τη διάρκεια των Αββασίδων υπάρχει βέβεια και ο Bashshar ibn Burd, που προηγείται. Έπεται ο Muslim ibn Walīd, ο Dī’bīl, ο Ibn al-Mu’ttaz (χαλίφης μιας ημέρας) και άλλοι ακόμα, μεταγενέστεροι, δημιουργοί οι οποίοι με το «νεωτερικό ύφος» εξασφάλισαν μια θέση επίσης διακεκριμένη και πρωτότυπη, όμως κανένας απ’ αυτούς δεν είναι δυνατόν να ανταγωνιστεί ποιητικά τον Αμπού Νουουάς και να ανυψωθεί στην απόλυτη πρωτοπορία της οποίας ιδεώδης και εξέχων αντιπρόσωπος και ερμηνευτής είναι ο ίδιος.

Δεν πρέπει βέβαια να παραβλέψουμε την Περσική καταγωγή του. Και παράλληλα την «δράση» της shu’ūbiyya με τις ζωηρές τάσεις της προς έναν ευκρινή κοσμοπολιτισμό, έναν διεθνισμό, δηλαδή στην ουσία προς έναν αντι-αραβισμό. Και είναι ακριβώς μέσα σε ένα τέτοιου είδους περιβάλλον που ο Αμπού Νουουάς παράγει το μεγαλύτερος μέρος της ερωτικής του ποίησης. Άλλωστε αυτά τα χρόνια χαρακτηρίζονται από έντονες υπερβολές και αχαλίνωτες ελευθερίες, ο αραβο-περσικός πολιτισμός πετυχαίνει το ανώτερο σημείο εκλεπτυσμού, γίνεται βασανιστικά σκεπτικιστικός, κυνικός, υλιστικός και συγκαταθετικός. Ο πλούτος και η πολυτέλεια θεωρούνται πρωταρχικά μέτρα σύγκρισης και γοήτρου. Συμπερασματικά, είναι το ζενίθ που ωστόσο προαναγγέλλει την παρακμή της ιστορικής αραβικής παρουσίας.

Η ποίηση βέβαια, έκφραση μιας τέχνης αμεσότερης και βασικά εγγύτερης προς τις φυσικές τάσεις της αραβικής ψυχής, ακολουθεί το αυλάκι της καθημερινότητας και των κοινωνικών συνεπαγωγών. Και ο πλέον ευαίσθητος (και ευαισθητοποιημένος) εκπρόσωπος και εκφραστής της είναι ακριβώς ο Αμπού Νουουάς. Και όχι μόνο αυτό, αλλά γίνεται ο πλέον φανατικός ερευνητής των νέων συγκινησιακών καταστάσεων που παράγει η ικανοποίηση των εκκεντρικότερων και εγωκεντρικότερων απαιτήσεων.

Έτσι ο Αμπού Νουουάς, χρίζεται ο Μέγιστος των Muhdatūn, των υποστηρικτών του Μοντερνισμού, και ως σήμερα παραμένει ένας μοναδικός και ασύγκριτα λυρικός ποιητής στο απέραντο σύμπαν της αραβικής λογοτεχνίας όλων των χρόνων και των εθνών.

ο ο ο

Βακχική και ερωτική ποίηση είναι οι δυο πόλοι και πυλώνες της ποιητικής έμπνευσης του Αμπού Ναουάς. Και είναι κυρίως στο τραγούδι του κρασιού που ο Α. Ν. πραγματοποίησε μια επαναστατική εξέλιξη στη μορφή και στο περιεχόμενο απελευθερώνοντας το από τους δεσμευτικούς κανόνες της προϊσλαμικής περιόδου ( ğāhiliyya), και δίνοντας του πλήρη ανεξαρτησία από τον δομικό χώρο της qasīda, με δικά του διακριτικά στοιχεία και παραδειγματική πληθώρα εκφάνσεων.

Έτσι η αληθινή πρωταγωνίστρια της ποίησης του Α. Ν. παραμένει πάντα η απαράμιλλη «κόρη του αμπελιού», πηγή κάθε υπόσχεσης και κάθε πράξης. Η συλλογή του σταφυλιού, ο ληνός, η συντήρηση του κρασιού, η «ωρίμανση» του, η χρήση του: είναι όλες τελετουργικές φάσεις ενός γεγονότος που εκφράζεται ιερουργικά και το αίσθημα που απορρέει θαρρείς και υπαγορεύεται από κάποιο πνεύμα βαθιά θρησκευτικό.

Ο ποιητής απευθύνεται στο κρασί ωσάν στην πολυτιμότερη ερωμένη και την στολίζει με τα πιο στοργικά, ευλαβή, ενθουσιώδη, εκστατικά επίθετα (μην ξεχνάμε ότι για τον Άραβα το κρασί είναι…γένους θηλυκού).

Η όψη του κρασιού είναι το σημείο εκκίνησης μιας σειράς παραστάσεων του χρώματος του και ειδικά της ανταύγειάς του. Το μεθυστικό ποτό είναι «όπως μια ράβδος χρυσού», είναι «χρυσαφένιο», έχει το «χρώμα του λαδιού και του χρυσού», το «χρώμα του κρόκου».

Και αλλού οι παρομοιώσεις γίνονται έντονα επιβλητικές: το κρασί είναι ένα «ρυάκι αίματος», ξεπετάγεται από «μια κομμένη καρωτίδα», είναι μια «γλώσσα το σάλιο της οποίας είναι αίμα που κυλάει». Το κρασί λάμπει σαν ένα πυρωμένο μαγκάλι (shu’al) που φωτίζει μες στη νύχτα το πρόσωπο εκείνου που το πίνει, μοιάζει με λάμπα (mişbah) που οι πότες πλησιάζουν στα χείλη τους, με δάδα (sirāğ) αναμμένη στα κύπελλα, είναι το ίδιο το πρωινό (şabāh) που οδηγεί τον ποιητή στη ταβέρνα, είναι ο ίδιος ο ήλιος (shu’ā) που φωτίζει, ένα κατακόκκινο μήλο κλπ.

Μαζί όμως με το κρασί πορεύεται και ο έρωτας – ένας έρωτας που στον Α.Ν. φανερώνεται στα πλαίσια μιας δυ-σεξουαλικότητας βασισμένης όχι μόνο σε μια φυσική, ενστικτώδη διάθεση, αλλά και στην γενικευμένη τότε έξη των ηθών, έτσι ώστε να καταλήγει σε έναν αυθόρμητο «τρόπο ζωής» και έκφραση μιας ελευθερίας κοινωνικά αποδεκτής και επιβεβαιωμένης.

Ο Αμπού Νουουάς δεν κρύβει την ξεχωριστή προτίμηση του προς τον ερωτισμό των ġulāmī, νεαρά ερμαφρόδιτα αγόρια που μοιάζουν περισσότερο με κορίτσια και που διαθέτουν ευλύγιστα κορμιά και κινούνται λικνιστά με ένα σώμα λείο και «ευθύ σαν ένα σπαθί», ικανό να ικανοποιήσει τους πόθους των «δυο ερώτων».

Είναι νεαροί, σκλάβοι, τραγουδιστές, με τα μάτια βαμμένα ή με μια φυσική μελαχρινή άλω γύρω τους, με τα πλούσια μυρωδάτα μαλλιά, κρυστάλλινη φωνή, χαϊδευτικές χειρονομίες – είτε είναι Πέρσες της Hirā είτε χριστιανοί με zunnār, ντυμένοι με έναν χιτώνα ή με το quţruq, χαρακτηριστικό ένδυμα του Khorāsān.

Το πέρασμα από τον κόσμο του sāqi (οινοχόου) σε εκείνο των ġulām είναι άμεσο και αυθόρμητο.

Όσο για τη σχέση του Α.Ν. με τις γυναίκες, δε θα μπορούσε να πει κανείς ότι βασίζεται σε κάποια ισχυρή φυσική έλξη: μάλλον περιορίζεται μέσα σε μια ατμόσφαιρα ερωτικού αισθησιασμού μακριά από ωμές σεξουαλικές σημειώσεις και περισσότερο κεντημένου με ‘ανώδυνα’ περιγραφικά στοιχεία. Ο Α Ν, περιγράφει διανοούμενες γυναίκες της αυλής προικισμένες με πλούσια πνευματικά, αλλά και σωματικά προσόντα και με εξίσου επιτηδευμένες ερωτικές γνώσεις, και είναι και οι qiyān, σκλάβες-αοιδοί, έμπειρες στη λογοτεχνία και στις τέχνες, με πολλές ομοιότητες με τις Γιαπωνέζες γκέισες.

Όμως, όποια η περίπτωση, ο έρωτας βρίσκεται παντού, ανάμεσα σε γυναίκες, άντρες, εφήβους, νεανίδες, άραβες και μη . και όλα αυτά διαδραματίζονται σε ağām: χώροι γοητευτικοί μέσα στους οποίους οι πάντες είναι πάντα διαθέσιμοι, πάλλονται από ερωτισμό και ηδυπάθεια. σε κάποια ποιήματα του η έλξη για μια ωραία ηδυπαθούς γυναίκας και ο έρωτας για ένα νεαρό με «ευλύγιστο σαν κλαδί λυγαριάς κορμί» συνυπάρχουν.

ο ο ο

Αυτή είναι η ποίηση του Αμπού Νουουάς. Μια ανεξάντλητη φαντασία που ποτίζεται κι ανυψώνεται από μια τέλεια τεχνική, αυτή της πολύμορφης ιδιοφυΐας, εμπνευσμένης, αλλά κυρίως απελευθερωμένης από κάθε αναστολή σαν έναν απέραντο αλλά ανέφελο ουρανό.

Κρεσέντσιο Σαντζίλιο

4 δείγματα της ποίησης του Αμπού Ναουάς, σε μετάφραση από τα Αραβικά της Πέρσας Κουμούτση

Διώξε την έγνοια και τη θλίψη

Ξημέρωσε,
το φως του ήλιου ανέτειλε
Για αυτό διώξε τις έγνοιες και τη θλίψη σου
ήρεμα, αγόγγυστα και χωρίς ίχνος ενοχής.
Σε βεβαιώνω, δεν είμαι από εκείνους
που εγκαταλείπουν την τέρψη,
ούτε μεταμελούνται τη χαρά
Και πες σε εκείνους
που επιθυμούν να με γεμίσουν ενοχές
και δήθεν επιθυμούν τη λύτρωση μου
Πες τους:
ότι πούλησε την αρετή
κι αντάλλαξε τη σύνεση
με μια χούφτα από εξαίσιες ηδονές
τέτοιες που δεν τολμώ ν’ αποκαλύψω.

Για χάρη του και για χάρη μου

Οινοχόε, πιες
και γέμισε ξανά το ποτήρι του αγαπημένου μου
Πότισέ τον από το δικό μου κύπελλο,
και έπειτα, πότισε και εμένα από το δικό του.
Δώσε του ό,τι απέμεινε από το στόμα μου
και δώστε σε μένα ό,τι απέμεινε από το δικό του.
Κάντο, μην παλινδρομείς,
και μη διστάζεις.
Θέλω να πιώ για χάρη του
και εκείνος για δική μου χάρη
Έτσι όπως κάνει κάθε εραστής
που φλέγεται από αγάπη.
Ήλθες ως ο απεσταλμένος μας
αλλά σύντομα κατέληξες ο ενδιάμεσος,
Ας ζήσει λοιπόν ο μεσάζων,
Ας ζήσει ο οινοχόος..

Το κρασί και το μήλο

Το κρασί είναι σαν ένα μήλο
που έχασε τη σκληράδα του
και έγινε ρευστό
έτσι και το μήλο,
είναι σαν το κρασί που απέκτησε
ανέλπιστη σκληρότητα.

Πιες λοιπόν με τρόπο βάναυσο,
σκληρό
αυτό το νέκταρ
και μην καθυστερείς τις ηδονές
που λέει να σου χαρίσει
Ούτε ποτέ για αύριο
να αναβάλεις τη χαρά.

Ένα ζήτημα πολύ προσωπικό

Χωρίς αισχύνη, ή ενοχές
επισκέπτομαι συχνά εκείνο το αγόρι.
Στο κρυφό μας συναπάντημα,
συνήθως δεν μιλάμε,
μιλούν τα σωθικά μας.
Κι ούτε με μέμφεται ποτέ
ούτε και εγώ τον ψέγω για τη δική του αγάπη.
Η συνείδηση του δέχεται τη δική μου
χωρίς καμία επίκριση
χωρίς καμία συστολή.
Το θαύμα αυτό που διενεργείται
ανάμεσα μας είναι θέμα καθαρά προσωπικό
κανείς δεν το γνωρίζει
Αλλά η γλυκύτητα που μας διαπερνά
όταν τυχαία στο δρόμο
κοιτάζει ο ένας τον άλλο
δεν περνά απαρατήρητη.
Μαγνητίζει το βλέμμα των περαστικών
και τους βυθίζει σύσσωμους στη σκέψη.

* Ο Κρεσένζιο Σεντίλιο γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη, διαμένει στο Πλαγιάρι Θεσσαλονίκης. Κλασσικές σπουδές και Νομικά. Υπηρέτησε στο Υπουργείο των Εξωτερικών της Ιταλίας. Δημοσίευσε και δημοσιεύει άρθρα και δοκίμια λογοτεχνικής κριτικής και μεταφράσεις ελληνικής ποίησης στα πιο έγκυρα ιταλικά λογοτεχνικά περιοδικά, μεταξύ των οποίων Il Lettore di Provincia, Idea, L’Osservatore Politico Letterario, IlFilorosso, Il Segnale, La Clessidra, Hebenon, Soglie, Fermenti, Tratti. Επίσης μεταφράσεις ιταλών ποιητών στην ελληνική γλώσσα και άλλες συνεργασίες στα περιοδικά Νέα Πορεία, Διαγώνιος, Εντευκτήριο και Νέα Εποχή(Λευκωσίας