Fractal

Ο ρόλος της θρησκείας στην Αναγέννηση του Χάρλεμ και η περίπτωση του Ααρών Ντάγκλας (Aaron Douglas)

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

Douglas1

 

Πολλοί συγγραφείς και κριτικοί συζήτησαν το ρόλο του Χριστιανισμού στην αφροαμερικανική ζωή, καθώς και για τη συμβολή του στην Αναγέννηση του Χάρλεμ. Για παράδειγμα, ένα αρκούντως γνωστό ποίημα του Λάνγκστον Χιουζ, το ‘Madam and the Minister’, αντανακλά τη γενικότερη θέση της θρησκείας απέναντι στο συγκεκριμένο θέμα. Στο περιοδικό ‘Crisis’ τον Μάιο του 1936, εξηγείται πόσο σημαντική υπήρξε η έννοια του Χριστιανισμού στην προτεινόμενη ένωση των τριών μεγαλύτερων εκκλησιών των Μεθοδιστών του 1936. Το άρθρο ‘Η Καθολική Εκκλησία και ο Νέγρος Ιερέας’ (The Catholic Church and the Negro Priest), που δημοσιεύθηκε επίσης στο ίδιο περιοδικό, τον Ιανουάριο του 1920, καταδεικνύει τα εμπόδια που αντιμετώπιζαν οι αφροαμερικανοί ιερείς στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας. Την ίδια στιγμή, αναφέρθηκε στις πολιτικές της εκκλησίας με βάση τη φυλή που εξαιρούσε τους αφροαμερικανούς από τις υψηλότερες ιεραρχικά θέσεις στην εκκλησία.

 

Aaron Douglas, Πτυχές της ζωής του νέγρου: Ένα ειδύλλιο του βαθέος Νότου. Λάδι σε μουσαμά, 1934 (Schomburg Center for Research in Black Culture, New York).

Aaron Douglas, Πτυχές της ζωής του νέγρου: Ένα ειδύλλιο του βαθέος Νότου.
Λάδι σε μουσαμά, 1934 (Schomburg Center for Research in Black Culture, New York).

 

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της αφροαμερικανικής πνευματικής αφύπνισης, υπήρχαν διάφορες μορφές θρησκευτικής λατρείας, οι οποίες κατά βάση κληρονομήθηκαν από την αφρικανική καταγωγή. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι η θρησκεία του Ισλάμ ήταν παρούσα στην Αφρική ήδη από τον 8ο αιώνα, μέσω του εμπορίου κατά μήκος του άξονα της Σαχάρας. Η θρησκεία του Ισλάμ ήρθε στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης πιθανόν μέσω της μετανάστευσης των ‘Μαυριτανών της Αμερικής’, οργάνωση η οποία ιδρύθηκε το 1913 στο Νιου Τζέρσεϊ. Εκτός από τις παραπάνω θρησκείες ασκούνταν επίσης και διάφορες μορφές του Ιουδαϊσμού. Αρκετές, όμως, παραδοσιακές μορφές της θρησκείας που αποκτήθηκαν από διάφορα μέρη της Αφρικής κληρονομήθηκαν και ασκήθηκαν επίσης κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής.

Μερικά τέτοια παραδείγματα ήταν το Βουντού και η Σαντερία. Βουντού, είναι η συγκριτική θρησκεία που αναπτύχθηκε στην Αϊτή και εξασκείται κυρίως στην ευρύτερη περιοχή της Καραϊβικής. Διαμορφώθηκε ουσιαστικά από τη μείξη των δυτικών Αφρικανικών παραδόσεων με τα πιστεύω της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η λατρεία Βουντού δημιουργήθηκε από τους Αφρικανούς σκλάβους που μεταφέρθηκαν στις Δυτικές Ινδίες τον 16ο αιώνα, όταν υποχρεώθηκαν να ασπαστούν τη θρησκεία των δουλεμπόρων τους και να απορρίψουν τα διάφορα Αφρικανικά δόγματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο όρος ‘Βουντού’ μπορεί να αναφέρεται στο Βουντού της Λουιζιάνα, το οποίο διαφέρει σε ελάχιστα σημεία από το Βουντού της Αϊτής, ή στο Βουντού της Δυτικής Αφρικής που αναφέρεται κυρίως στις δοξασίες των Αφρικανών χωρίς τις προαναφερθείσες χριστιανικές επιρροές. Οι ακόλουθοι του Βουντού πιστεύουν σε ένα πάνθεο θεοτήτων, οι οποίες είναι κατώτερες του μοναδικού Θεού. Ο Θεός δεν παρεμβαίνει στις ανθρώπινες σχέσεις, και αυτός είναι ο λόγος που οι πιστοί δεν επικαλούνται τον Θεό στις τελετές τους, αλλά τα πνεύματα.

Η Σαντερία, από τη μεριά της, είναι επίσης αφρικανική θρησκεία με έντονα στοιχεία θρησκευτικού συγκρητισμού, που μεταδόθηκε στον Νέο Κόσμο και ιδιαίτερα στην Κούβα με τους μαύρους σκλάβους τον 16ο αιώνα. Εκτός της Κούβας, είναι εξαπλωμένη σε πολλές χώρες της κεντρικής και νότιας Αμερικής, ενώ στις Η.Π.Α., στον ισπανόφωνο πληθυσμό της Φλόριντα, του Πουέρτο Ρίκο, του Νιού Τζέρσεϊ, της Νέας Υόρκης και του Λος Άντζελες. Η Σαντερία είναι θρησκεία που, σε γενικές γραμμές, παραδέχεται ένα μεγάλο θεό, δημιουργό των πάντων, τον ‘Ολόφι’, ο οποίος βρίσκεται μακρυά από την ανθρώπινη αντίληψη. Στην καθημερινή τους ζωή οι πιστοί έρχονται σε πνευματική επαφή με τους αγγελιαφόρους του, τους ‘Ορίτσας’, οι οποίοι αποτελούν θεότητες που εκπροσωπούν τόσο τα στοιχεία της φύσης, όσο και τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Πολύ συχνά, με την ευκαιρία της γιορτής ενός θεού, την επέτειο της μύησης ενός πιστού ή το θάνατο ενός σημαντικού ‘σαντέρο’, οργανώνονται θρησκευτικές γιορτές, τελετές, στις οποίες όσοι πιστοί προσέλθουν, χορεύουν στο ρυθμό των τυμπάνων. Σ’ όλα αυτά, η μουσική παίζει πρωτεύοντα ρόλο και ο πρώτος τραγουδιστής της τελετής ουσιαστικά κατευθύνει τα δρώμενα, κάτι που απαιτεί ιδιαίτερη γνώση και πείρα. Τα τύμπανα εδώ έχουν μεταφυσικές ιδιότητες και στα χέρια των μυημένων μουσικών μιλούν απ’ ευθείας τη γλώσσα των θεών. Η ρυθμολογία της Σαντερία είναι οπωσδήποτε η πιο πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα της κουβανέζικης μουσικής, καθώς οι ρυθμοί των θεών είναι αυστηρά προκαθορισμένοι και ενορχηστρωμένοι, γεμάτοι από συνεχείς συνομιλίες ανάμεσα στα τρία τύμπανα, χωρίς όμως ίχνος αυτοσχεδιασμού. Στα τραγούδια της Σαντερία ο πρώτος τραγουδιστής προσκαλεί και η χορωδία των πιστών απαντά, σ’ ένα συνεχή φωνητικό διάλογο που είναι χαρακτηριστικός όλης σχεδόν της αφρικανικής μουσικής.

 

Aaron Douglas, Πτυχές της ζωής του νέγρου: Τραγούδι των Πύργων. Λάδι σε μουσαμά, 1934. (Schomburg Center for Research in Black Culture, New York).

Aaron Douglas, Πτυχές της ζωής του νέγρου: Τραγούδι των Πύργων. Λάδι σε μουσαμά, 1934. (Schomburg Center for Research in Black Culture, New York).

 

Φιλόθρησκη κριτική, κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής, βρέθηκε στη λογοτεχνία, την τέχνη και την ποίηση. Η Αναγέννηση του Χάρλεμ ενθάρρυνε τον αναλυτικό διάλογο που περιελάμβανε την ανοικτή κριτική και για την προσαρμογή των τρεχουσών θρησκευτικών ιδεών. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της αφροαμερικανικής κουλτούρας και της αναγέννησης του Χάρλεμ, ήταν ο Ααρών Ντάγκλας (Aaron Douglas), που με το έργο του, αντικατοπτρίζει όλες τις αναθεωρήσεις τις οποίες έκαναν οι Αφροαμερικανοί στο χριστιανικό δόγμα. Ο Ντάγκλας χρησιμοποίησε βιβλικές εικόνες ως πηγή έμπνευσης για τα διάφορα κομμάτια του έργου του, αλλά με επαναστατική στροφή σε μια αφρικανική επιρροή.

Ο αφροαμερικανός ζωγράφος Ααρών Ντάγκλας (1899-1979), ήταν σημαντική μορφή στην Αναγέννηση του Χάρλεμ. Γεννήθηκε στην Topeka του Κάνσας, και από πολύ νωρίς, κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας του, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τέχνη. Ευτυχώς στις αναζητήσεις του ενθαρρύνθηκε και βρήκε ένθερμο συμπαραστάτη, τη μητέρα του. Ο Ντάγκλας αποφοίτησε από το τοπικό Γυμνάσιο το 1917, έλαβε το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα το 1922, ενώ το 1925 μετακόμισε στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Μόλις λίγους μήνες μετά την άφιξή του εκεί, άρχισε να δημιουργεί σκίτσα για τα δύο σημαντικότερα περιοδικά που σχετίζονταν με την Αναγέννηση του Χάρλεμ, δηλαδή τα ‘Crisis’ και ‘Opportunity’. Επίσης, άρχισε να μελετά δίπλα στον Γερμανό Winold Reiss, έναν καλλιτέχνη ο οποίος είχε προσληφθεί από τον Alain Locke για σκίτσα του ‘The New Negro’, και ο οποίος βοήθησε τον Ντάγκλας να αναπτύξει το νεωτεριστικό ύφος που χρησιμοποίησε στην επόμενη δεκαετία. Η μετέπειτα εμπλοκή του Ααρών Ντάγκλας με τον πολιτισμό της Αιγύπτου και της Αφρικής γενικότερα, τον έφεραν κάτω από την προσοχή του W.E.B. Du Bois και άλλων, οι οποίοι έψαχναν απεγνωσμένα για νέα αφροαμερικανικά ταλέντα και καλλιτέχνες που θα εξέφραζαν την αφρικανική κληρονομιά τους και την αφροαμερικανικό λαϊκό πολιτισμό στην τέχνη τους. Το φυσικό ταλέντο του, μαζί με την νεοαποκτηθείσα έμπνευσή του, επέτρεψαν στον Ντάγκλας να θεωρείται ο πατέρας της αφροαμερικανικής τέχνης. Ο ίδιος βέβαια, έλεγε να μην τον αποκαλούν έτσι, γιατί δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένας ‘γιος της Αφρικής’ και ότι ζωγράφιζε ότι τον ενέπνεε. Καθ’ όλη την διάρκεια της καριέρα του, ο Ααρών Ντάγκλας δεν έχανε ευκαιρίες για να αυξήσει τις γνώσεις του γύρω από την τέχνη. Στα 1928-1929, ο Ντάγκλας σπούδασε αφρικανική και σύγχρονη ευρωπαϊκή τέχνη στο Ίδρυμα Barnes στην Πενσυλβάνια, με μια υποτροφία από το Ίδρυμα. Λίγο αργότερα, στα 1931, ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου πέρασε ένα χρόνο μελετώντας παραδοσιακή γαλλική ζωγραφική και χάραξη σχεδίου, στην Academie Scandinave.

 

Σκίτσο του κτιρίου της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα, όπου φοίτησε ο Ααρών Ντάγκλας το 1922.

Σκίτσο του κτιρίου της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα, όπου φοίτησε ο Ααρών Ντάγκλας το 1922.

 

Για τα επόμενα χρόνια, ο Ααρών Ντάγκλας αποτέλεσε σημαντικό μέρος του κύκλου των καλλιτεχνών και συγγραφέων που σήμερα αποκαλούμε, ‘Αναγέννηση του Χάρλεμ’. Εκτός από την εικονογράφηση των προαναφερόμενων γνωστών περιοδικών, εικονογράφησε βιβλία, ζωγράφισε καμβάδες και τοιχογραφίες, και προσπάθησε να ξεκινήσει και να κυκλοφορήσει ένα νέο περιοδικό που θα προέβαλλε το έργο των νεότερων καλλιτεχνών και συγγραφέων. Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 1930 που ολοκλήρωσε τα πιο σημαντικά έργα της καριέρας του, τις τοιχογραφίες του στο Πανεπιστήμιο Fisk και στην 135η οδό στο Υποκατάστημα της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης, το σημερινό Κέντρο Schomburg για την Έρευνα του Μαύρου Πολιτισμού (Schomburg Center for Research in Black Culture).

 

Aaron Douglas, Πτυχές της ζωής του νέγρου: Από τη δουλεία μέσω της ανασυγκρότησης. Λάδι σε μουσαμά, 1934. (Schomburg Center for Research in Black Culture, New York).

Aaron Douglas, Πτυχές της ζωής του νέγρου: Από τη δουλεία μέσω της ανασυγκρότησης. Λάδι σε μουσαμά, 1934. (Schomburg Center for Research in Black Culture, New York).

 

Το 1940, μετακόμισε στο Νάσβιλ του Τενεσί, όπου ίδρυσε το Τμήμα Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Fisk και δίδαξε για είκοσι εφτά ολόκληρα χρόνια. Η κίνηση αυτή σημαδεύτηκε προς ένα πιο παραδοσιακό στυλ ζωγραφικής, που συμπεριλάμβανε πορτραίτα και τοπία. Η εντυπωσιακή εικονογράφησή του, οι τοιχογραφίες, τα έργα ζωγραφικής της ζωής και της ιστορίας των εγχρώμων ανθρώπων απεικονίζουν μια αναδυόμενη μαύρη αμερικανική ατομικότητα με έναν έντονα προσωπικό τρόπο. Δουλεύοντας κυρίως από τη δεκαετία του 1920 μέχρι και τη δεκαετία του 1940, ο Ντάγκλας συνέδεσε τους νέγρους Αμερικανούς με το αφρικανικό παρελθόν τους και απέδειξε με υπερηφάνεια τη μαύρη συνεισφορά, επί δεκαετίες, στην κοινωνία πριν από την αυγή του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα. Το πολυποίκιλο και ενδιαφέρον έργο του έκανε εντύπωση σε όλες τις μελλοντικές γενεές των μαύρων καλλιτεχνών, κάνοντάς τους περήφανους και μεγαλοπρεπείς ανθρώπους. Η τέχνη του Ντάγκλας αντιπροσωπεύεται καλύτερα στα μαυρόασπρα σχέδια με τις μαύρες σιλουέτες καθώς και στα πορτραίτα, τα τοπία και τις τοιχογραφίες, όπου ο μοντερνισμός συντήκεται με τις προγονικές αφρικανικές εικόνες, συμπεριλαμβανομένων των μοτίβων φετίχ, στις μάσκες και τα αντικείμενα. Το έργο του πλημμυρισμένο από αφροαμερικανική ευελιξία και προσαρμοστικότητα, απεικονίζει ανθρώπους σε μια ποικιλία δραστηριοτήτων, με αγροτικές και αστικές σκηνές σε εκκλησίες και νυχτερινά κέντρα. Οι εικονογραφήσεις βιβλίων κορυφαίων μαύρων συγγραφέων τον καθιέρωσαν ως τον κατ’ εξοχήν μαύρο καλλιτέχνη της περιόδου.

 

Aaron Douglas, ‘Τσάρλεστον’ (περίπου 1928). Γκουάς και μολύβι σε χαρτί. North Carolina Museum of Art.

Aaron Douglas, ‘Τσάρλεστον’ (περίπου 1928). Γκουάς και μολύβι σε χαρτί. North Carolina Museum of Art.

 

Αργότερα στην καριέρα του, όπως ήδη είπαμε, ο Ντάγκλας ίδρυσε το Τμήμα Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Fisk στο Νάσβιλ του Τενεσί. Ξεκινώντας το 1920, οι εικονογραφήσεις του Ντάγκλας εμφανίστηκαν στα βιβλία των James Weldon Johnson, Countee Cullen, και Alain Locke, καθώς και άλλων εξεχόντων μαύρων συγγραφέων, ακτιβιστών και διανοούμενων. Ακόμα φιλοξενήθηκαν σε περιοδικά όπως τα Crisis, Opportunity, Harper’s, και Vanity Fair. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 μέχρι και τη δεκαετία του 1940, η τέχνη του παρουσιάστηκε σε πανεπιστήμια, γκαλερί, ξενοδοχεία και μουσεία, όπως το Ίδρυμα Harmon στη Νέα Υόρκη, το Μουσείο Καλών Τεχνών του Ντάλας, την Πινακοθήκη Τέχνης του Πανεπιστημίου Howard, του Μουσείου Μπρούκλιν, στο Ρόουντ Άιλαντ και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, καθώς και του Χάρλεμ.

 

doug7

 

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το στυλ που ανέπτυξε ο Ααρών Ντάγκλας, στα γενικότερα πλαίσια της Αναγέννησης του Χάρλεμ, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αφρικανική τέχνη. Στην τέχνη που ανέπτυξε στη δεκαετία του 1920, συνέθεσε πτυχές της σύγχρονης Ευρώπης, της αρχαίας Αιγύπτου και της Δυτικής Αφρικής. Τα πιο γνωστά έργα ζωγραφικής του, είναι σε ένα βαθμό αφηρημένα, διαθέτουν επίπεδες μορφές, σκληρά άκρα, και επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά σχήματα. Ταινίες χρωμάτων ακτινοβολούν από τα σημαντικά αντικείμενα σε κάθε πίνακα, και οι ζώνες αυτές διασταυρώνονται με άλλες ταινίες ή άλλα αντικείμενα, αλλάζοντας το χρώμα.

 

Βιβλιογραφία

1. Stephanie Fox Knappe: Aaron Douglas: African American Modernist: The Exhibition, the Artist, and His Legacy. American Studies. 2008; 49 (1/2): 121-130.
2. Cheryl R. Ragar: The Douglas Legacy. American Studies. 2008; 49 (1/2): 131-145.
3. Richard J. Powel: Paint that Thing! Aaron Douglas’s Call to Modernism. American Studies. 2008; 49 (1/2): 107-119.
4. Robert G. O’Meally: The Flat Plane, the Jagged Edge: Aaron Douglas’s Musical Art. American Studies. 2008; 49 (1/2): 21-35.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top