55ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Όλα τα φώτα στον ανεξάρτητο κινηματογράφο

του Παύλου Θ. Κάγιου //

Το 55ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης -31/10-9/11- τελείωσε. Μεγαλύτερη προσφορά του: η επαφή των σινεφίλ με μεγάλο μέρος του διεθνούς ανεξάρτητου κινηματογράφου που εκφράζει και την πρόταση της έβδομης τέχνης στην εποχή μας.

Συμπέρασμα: Το ανεξάρτητο διεθνές κινηματογραφικό σινεμά είναι –ευτυχώς – παρών στην ταραγμένη μας εποχή και τολμάει να πειραματίζεται. Και αισθητικά και ιδεολογικά.

Την φετινή διοργάνωση τίμησαν με την παρουσία τους η εμβληματική ηθοποιός και τραγουδίστρια Χάνα Σιγκούλα, η ιέρεια του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, ο πρωτοπόρος Σέρβος κινηματογραφιστής Ζέλιμιρ Ζίλνικ, ο Ούγγρος σκηνοθέτης Κόρνελ Μούντρουτσο , η πρόσφατη ταινία του οποίου Λευκός θεός (βραβείο τμήματος Ένα Κάποιο Βλέμμα στο φεστιβάλ Κανών) άνοιξε την αυλαία του Φεστιβάλ, ο Ραμίν Μπαχράνι, απ’ τους πιο αξιόλογους εκπροσώπους του νέου ανεξάρτητου αμερικανικού σινεμά και ο αγαπημένος του ελληνικού κοινού Φατίχ Ακίν, με αφορμή την προβολή της νέας ταινίας του The Cut που ήταν όμως απογοητευτική.

ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ

Το Διεθνές Διαγωνιστικό φιλοξένησε 14 πρώτες ή δεύτερες ταινίες μυθοπλασίας. Ανάμεσά τους και δυο ελληνικές ταινίες, το φιλμ Νορβηγία του Γιάννη Βεσλεμέ και το Forget Me Not του Γιάννη Φάγκρα. Η πρώτη ελληνική ταινία του διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος ήταν απαράδεχτη -είναι να απορεί κανείς πως επιλέχτηκε- και η δεύτερη δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την πρότασή της εξαιτίας ενός σχηματικού σεναρίου.

ΤΑΙΝΙΑ ΕΝΑΡΞΗΣ

Η ταινία Λευκός θεός (White God) του Κόρνελ Μούντρουτσο άνοιξε την αυλαία του 55ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στο Ολύμπιον, παρουσία του σκηνοθέτη. Στο φιλμ, ένα συναρπαστικό κράμα κινηματογραφικών ειδών, ηρωίδα είναι η 13χρονη Λίλι, η οποία επαναστατεί ενάντια στον κόσμο των ενηλίκων. Ταυτόχρονα, ο πιστός σκύλος της ηγείται μιας άγριας εξέγερσης των τετράποδων εναντίον των ανθρώπων, σε μια αλληγορική «δήλωση αλληλεγγύης για τους περιθωριοποιημένους και τους καταπιεσμένους», όπως σημειώνει ο σκηνοθέτης, στον οποίο φέτος το φεστιβάλ πραγματοποιεί αφιέρωμα.

ΤΑΙΝΙΑ ΛΗΞΗΣ

Η αυλαία της διοργάνωσης έπεσε με το Ένα περιστέρι έκατσε σε ένα κλαδί, συλλογιζόμενο την ύπαρξη του (A Pigeon Sat ona Branch Reflecting on Existence) του σπουδαίου σουηδού δημιουργού Ρόι Άντερσον, στο έργο του οποίου η φετινή διοργάνωση πραγματοποίησε αφιέρωμα. Το σπονδυλωτό φιλμ, το οποίο απέσπασε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας, ολοκληρώνει την τριλογία του σκηνοθέτη με θέμα «το να είσαι άνθρωπος» και μέσα από το γνώριμο σουρεαλιστικό ύφος του, αγγίζει διαχρονικές θεματικές, όπως η θνητότητα, τα γηρατειά και η αγάπη. Με δύο λόγια, πάντως, το φιλμ ήταν πολύ «λίγο» και απείρως κατώτερο του αριστουργηματικού «Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο» με το οποίο είχαμε γνωρίσει το Σουηδό σκηνοθέτη.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ «100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ» ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ 2014

Το 55ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τίμησε τα 100 χρόνια του ελληνικού κινηματογράφου με μια επιλογή που εδώ και μήνες αμφισβητείται ο τρόπος επιλογής των «καλύτερων» ταινιών της ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου καθώς απουσιάζουν δεκάδες σπουδαία ονόματα του ελληνικού σινεμά. Συνολικά, φέτος, προβλήθηκαν 36 ελληνικές ταινίες στη διοργάνωση.

ΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

-Χρυσός Αλέξανδρος – Θόδωρος Αγγελόπουλος: ΑΤΕΡΜΟΝΗ ΘΛΙΨΗ (PERPETUAL SADNESS / LA TIRISIA) του Χόρχε Πέρες Σολάνο από το Μεξικό. Ένα έξοχο φιλμ που ιδεολογικά «ακουμπάει» στο σινεμά του Λουίς Μπουνιουέλ.

-Αργυρός Αλέξανδρος: ΔΙΠΛΑ ΤΗΣ (AT LI LAYLA / NEXT TO ΗER) του Άσαφ Κορμάν από το Ισραήλ. Ένα δυναμικό και «ακραίο» φιλμ για το τι σημαίνει «αγάπη», «φυσιολογικός», «δόσιμο» .

-Χάλκινος Αλέξανδρος: ΜΑΘΗΜΑ (UROK / THE LESSON) των Πέταρ Βαλτσάνοφ και Κριστίνα Γκρόζεβα από την Βουλγαρία. Ένα φιλμ –υπόδειγμα για την σεναριακή καθαρότητά του– κέρδισε και το βραβείο σεναρίου- και την άψογη ερμηνεία της πρωταγωνίστριάς του.

-Βραβείο Σκηνοθεσίας στον: Μίροσλαβ Σλαμποσπίτσκιι / Myroslav Slaboshpytskiy (Ουκρανία)\ για την ταινία: Η ΦΥΛΗ ( PLEMYA / THE TRIBE), από την Ουκρανία.

-Βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας στην: Μπρουκ Μπλουμ για την ερμηνεία της στην ταινία: ΕΚΤΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ( SHE’S LOST CONTROL) της Άνια Μάρκαρτ από τις ΗΠΑ.

-Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας στον: Σβέριρ Γκούντνασον για την ερμηνεία του στην ταινία: ΤΟ ΠΑΡΚΟ ΜΕ ΤΙΣ ΜΥΓΕΣ (FLUGPARKEN / BLOWFLY PARK), του Γιενς Όστμπεργκ από την Σουηδία.

-Βραβείο Καλλιτεχνικής Επίτευξης στην ταινία: ΠΛΕΥΡΙΚΟΙ ΑΝΕΜΟΙ (RISTTUULES / IN THE CROSSWIND), του Μάρτι Χέλντε από την Εσθονία που, όντως , έφερνε τα στοιχεία ενός εντυπωσιακού «δημιουργικού πειραματισμού».

Πρόταση: Να οργανώνεται στην Αθήνα κάθε χρόνο – τους πρώτους μήνες μετά τη λήξη του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης – ένα αφιέρωμα με τις βραβευμένες, ελληνικές και ξένες, ταινίες. Έτσι θα έχει μεγαλύτερη πνοή και διάρκεια η πρώτη κινηματογραφική γιορτή της χώρας .

Χάνα Σιγκούλα

Χάνα εκ βαθέων

Μπορεί να έχει «χαθεί» από την επικαιρότητα η Χάνα Σιγκούλα, αλλά στη μνήμη των σινεφίλ, παραμένει ένδοξη ιστορία, ταυτισμένη, με την εκρηκτική φυσιογνωμία του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ που υπήρξε η μούσα του.

Γοήτευσε τους πάντες στο φεστιβάλ και στη συνέντευξή της η Χάνα επισήμανε: «Είμαι ον λιγότερο πλήρες και γι’ αυτό προσπαθώ να δίνω σημασία στην πρώτη μου παρόρμηση, στην πρώτη φορά που συναντώ κάποιον, τα πρώτα βλέμματα, τις χειρονομίες. Όταν υποδύομαι κάποιον ρόλο, πριν ανοίξω το στόμα μου θεωρώ ότι είναι προτιμότερο να αφήσω το σώμα μου να αντιδράσει. Το σώμα μας γνωρίζει πολλά, λέει την αλήθεια. Έχουμε συνηθίσει να έχουμε άποψη για τα πάντα, θεωρώ όμως ευτυχία το να αλλάζεις γνώμη. Με χαροποιεί να αναγνωρίζω τα σημεία στα οποία είχα άδικο. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος, υπάρχει μόνο σωστό και σωστό. Το σώμα μας και το ασυνείδητο συνδέονται με τον πραγματικό μας εαυτό, με το ένστικτο και την ψυχή μας. Έχω εμπιστοσύνη στις εκδηλώσεις του σώματός μου. Κι επίσης μου αρέσουν τα όνειρα τη νύχτα, παρακολουθώ με ενδιαφέρον τα μηνύματα αυτά που ταξιδεύουν σε μπουκάλι».

Σε ερώτηση σχετικά με τις εντυπώσεις της από την πρώτη της συνάντηση με τον Φασμπίντερ, η μούσα του μεγάλου σκηνοθέτη θυμήθηκε: «Μία από τις πρώτες αντιδράσεις μου ήταν ότι αντιλήφθηκα πως μπροστά μου βρισκόταν ένας πολύ ξεχωριστός, ένας ιδιαίτερα ταλαντούχος άνθρωπος. Γι’ αυτό είπα στον εαυτό μου ‘’πρόσεχε, μην εξαρτηθείς υπέρμετρα από αυτόν’’. Κι εκείνος, όπως μου είπε, ένιωσε κάτι ανάλογο. Ήθελε να έχει σχέση μαζί μου, αλλά όχι πολύ κοντινή, φοβόταν ότι έτσι τελικά θα απομακρυνόμασταν ο ένας από τον άλλο».

Μιλώντας για τις αλλαγές ανάμεσα στην εποχή που η ίδια μεσουρανούσε στο γερμανικό σινεμά και τη σύγχρονη, η Χάνα Σιγκούλα παρατήρησε: «Υπάρχουν μεγάλες διαφορές. Όταν ήμασταν νέοι θέλαμε να αλλάξουμε τον κόσμο, νιώθαμε ανοιχτοί στα πάντα. Τώρα η πρώτη έγνοια των νέων είναι ποια θα είναι η θέση τους στον κόσμο, αν θα βρουν δουλειά. Εμάς μας απασχολούσε το πώς αισθανόμασταν. Ίσως το αποτέλεσμα τελικά να είναι το ίδιο. Άκουσα ότι στη Θεσσαλονίκη το ποσοστό ανεργίας των νέων φτάνει το 60%. Με τόση ανεργία δεν μπορείς να είσαι καιροσκόπος γιατί δεν υπάρχουν ευκαιρίες. Στρέφεσαι τότε στις βαθιές επιθυμίες σου, προσπαθείς να βρεις έναν δημιουργικό τρόπο για να εκφράσεις τον εαυτό σου. Η δική μας γενιά βγήκε από μία χώρα με συντρίμμια, όχι μόνο υλικά αλλά και ηθικά. Ως παιδιά, μας άρεσε να παίζουμε στα συντρίμμια, μετά όμως νιώσαμε ντροπή, τύψεις, ενώ δεν ήμασταν ένοχοι. Περάσαμε σε μία περίοδο εσωτερικής επανάστασης: Δεν είχαμε εμπιστοσύνη σε ό,τι είχε προϋπάρξει, στις αξίες της προηγούμενης γενιάς, προσπαθούσαμε να ξεκινήσουμε από το μηδέν. Δίναμε πια έμφαση στο ‘’είναι’’ και όχι στο ‘’έχειν’’. Κίνητρό μας θεωρούσαμε πως έπρεπε να είναι η αγάπη και όχι η έριδα».

Αλλά η Χάνα Συγκούλα μίλησε και για την Ελλάδα και την σημερινή ευρωπαϊκή πραγματικότητα: «Η Ελλάδα φαντάζομαι πως πρέπει σαν το φοίνικα να ξαναγεννηθεί από τις στάχτες της. Γενικά μιλάμε πολύ στην εποχή μας για τα κτίρια που καταρρέουν, τα οποία όμως δεν πρέπει να αφήσουμε να καταστραφούν, πρέπει να τα αποκαταστήσουμε. Αυτό ισχύει και για τις νοοτροπίες, την κλίμακα των αξιών μας, δεν πρέπει να την αφήσουμε να καταρρεύσει. Όλοι ανήκουμε σε ένα σώμα, την Ευρώπη, τον κόσμο, την ανθρωπότητα, κουβαλάμε πολλά κοινά στοιχεία, όσες διαφορές κι αν υπάρχουν. Στη Γερμανία αυτή τη στιγμή υπάρχει κορεσμός. Παράγουμε προϊόντα που δεν χρειάζεται ο κόσμος. Αυτό δεν θα διαρκέσει πολύ. Δεν χρειάζονται τόσα αυτοκίνητα. Η οικονομία δεν συμβαδίζει με την οικολογική συνείδηση. Η παραγωγή όπλων είναι ένας φρικτός τρόπος για να επιδιώκεις το κέρδος, είναι σαν να κερδίζεις από τον θάνατο. Και στο μεταξύ το μυαλό μας κουράζεται από όλη αυτή την επιτάχυνση. Πρέπει να του μάθουμε να ηρεμεί. Ο κορεσμός στη Γερμανία δεν είναι υγιής, θα υπάρξει κατάρρευση».

Αναφερόμενη στις σύγχρονες γερμανικές ταινίες, η Χάνα Συγκούλα είπε: «Τα φιλμ της νέας γενιάς σκηνοθετών ασχολούνται με την ακροδεξιά, την ανησυχητική άνοδο του φασισμού. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στη Γερμανία. Η Ευρώπη κάνει στροφή στη δεξιά, δείτε τι συμβαίνει στην Ουγγαρία ή τη Γαλλία με τη Λεπέν. Οι άνθρωποι πια αναζητούν τρόπους να κάνουν τα πάντα μόνοι τους, γι’ αυτό κι επιχειρούν να κλείσουν τα σύνορα. Στις ταινίες των νέων δεν καταλαμβάνει μεγάλο χώρο η αισθητική, αλλά αυτό δεν πειράζει. Η πραγματικότητα είναι πολύ περισσότερο ενδιαφέρουσα. Κι εγώ από την πλευρά μου δεν θα έγραφα ποτέ ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Προτίμησα να γράψω τι συνέβη στη ζωή μου. Η ζωή είναι ενδιαφέρουσα, ξέρετε».

Σε σχέση με το ελληνικό σινεμά, η κ. Συγκούλα είπε ότι δεν είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένη, αναφέρθηκε όμως με επαινετικά σχόλια στην ταινία της Πέννυς Παναγιωτοπούλου Δύσκολοι αποχαιρετισμοί, ο μπαμπάς μου, τονίζοντας: «Είδα αυτήν την ταινία πριν από μερικά χρόνια. Είναι μία ταινία βασισμένη στην αληθινή εμπειρία της σκηνοθέτιδας, την οποία όμως η ίδια αποδίδει μέσα από τη ζωή του ήρωα κι αυτό το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον».

Σε ερώτηση για το πώς προέκυψε το ενδιαφέρον της για υπαρξιακά θέματα, η Χάνα Συγκούλα απάντησε: «Πάντα, από παιδί με ενδιέφεραν αυτά τα θέματα. Η ζωή είναι πιο ενδιαφέρουσα από τα σχέδια, τις θεωρίες, της φιλοσοφίες. Παράλληλα, ξέρετε, ήμουν μοναχοπαίδι. Όταν γέρασαν οι γονείς μου, ήταν ανήμποροι, χρειάστηκε να τους βοηθήσω. Επί είκοσι χρόνια αφιέρωνα το μισό χρόνο της ημέρας μου στη φροντίδα τους, για να έχει καλό τέλος η ζωή τους. Οι γονείς μου μεγάλωσαν σε οικογένειες με 12 – 13 παιδιά. Η δική μου γενιά δεν έκανε παιδιά λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης στην κοινωνία. Βγαίναμε από μία καταστροφή. Εγώ, όχι μόνο μεγάλωσα ως μοναχοπαίδι, αλλά στη συνέχεια δεν απέκτησα παιδιά. Αυτό σημαίνει παρακμή. Θεωρώ φυσιολογικό να μεγαλώνεις, να κάνεις παιδιά. Εμείς ζήσαμε έναν ιστορικό σεισμό. Όσα συνέβησαν είχαν και βιολογικές συνέπειες. Μάθαμε να ασκούμε κριτική στα πάντα, να αμφισβητούμε αυτά που μας έλεγαν οι άλλοι, διαπιστώσαμε ότι το χρήμα δεν είναι τα πάντα. Όλα αυτά, ως τμήμα της Πολιτιστικής Επανάστασης του ’68, δεν συνέβησαν μόνο στη Γερμανία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη και φυσικά και στην Ελλάδα. Ο κόσμος έβγαινε από δύο παγκόσμιους πολέμους. Δεν μπορούσε να συνεχίσει έτσι. Αλλά συνέχισε. Κατάλαβα όμως σταδιακά ότι δεν σε βοηθάει το να είσαι διαρκώς καχύποπτος γιατί αυτό δεν σε αφήνει να απολαύσεις τη ζωή. Τότε πολλοί της γενιάς μου, όπως κι εγώ, αρχίσαμε να δουλεύουμε με τον εαυτό μας. Διαπιστώσαμε ότι αν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο πρέπει πρώτα να αλλάξεις τον εαυτό σου. Κι αυτό προσπαθώ στη ζωή μου να κάνω κι εγώ».

Ελληνικές απογοητεύσεις

Φέτος έκαναν το ντεμπούτο τους στο 55ο Φεστιβάλ επτά ελληνικές ταινίες, αλλά καμία δεν κέρδισε την αγάπη των σινεφίλ θεατών του φεστιβάλ

Η Νορβηγία του Γιάννη Βεσλεμέ, αφηγείται την περιπέτεια ενός φωτοφοβικού βρικόλακα (Βαγγέλης Μουρίκης) ως τα έγκατα της Γης. Γυρισμένο στον Βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό, στην Αλάσκα και τη Νέα Ορλεάνη, το Forget Me Not του Γιάννη Φάγκρα εστιάζει στην ιστορία δυο εραστών στην άκρη του κόσμου – στους βασικούς ρόλους οι Αλίκη Δανέζη–Κνούτσεν και Γιάννης Στάνκογλου. Στρέφοντας το βλέμμα στην Ελλάδα του σήμερα, ο Δημήτρης Κολλάτος καταθέτει τη δική του οπτική στην ταινία Η εκδίκηση του Διονύσου. Η ταινία Πολκ των Βλαδίμηρου Νικολούζου και Νίκου Νικολόπουλου πραγματοποιεί ένα ταξίδι μέσα από το χρόνο και τη μνήμη με αφορμή την ιστορικής σημασίας δολοφονία του αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ. Με φόντο το Παρίσι στην ταινία Ως το κόκκαλο του Θοδωρή Κουτσάφτη, μια γυναίκα αγωνίζεται να αποκαταστήσει την αλήθεια με αφορμή μια πλεκτάνη. Δέσμια μιας σκληρής καθημερινότητας η πρωταγωνίστρια της ταινίας Βασίλισσα Αντιγόνη του Τηλέμαχου Αλεξίου ταυτίζεται με την Αντιγόνη του Σοφοκλή, ακολουθώντας μια αβέβαιη διαδρομή. Αντιμέτωπος με εύθραυστες προσωπικές ισορροπίες, βρίσκεται ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας Dark Illusion του Μάνου Καρυστινού.