ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1966: Και εγένετο η ελληνική τηλεόραση…

Του Τάκη Κατσιμάρδου //

Από το 1926, που έγινε δυνατή η μετάδοση εικόνας με πρωτόγονη  συσκευή, χρειάστηκαν δυο δεκαετίες για να συντελεστεί η επανάσταση στην επικοινωνία και ψυχαγωγία.  Στη χώρα μας το νέο Μέσο θα φθάσει απελπιστικά καθυστερημένα κυρίως  χάρη σε ηρωικούς πρωτοπόρους.

Η πρώτη παρουσιάστρια Ελένη Κυπραίου

Το σήμα της ΕΙΡ

Η τρέχουσα περιπέτεια με το νέο τηλεοπτικό τοπίο συμπίπτει με δυο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορική πορεία του βασιλιά της επικοινωνίας και ψυχαγωγίας.

Συμπληρώνονται 90 χρόνια από τότε, που έγινε δυνατή τεχνικά η μετάδοση τηλεοπτικής εικόνας στο Λονδίνο. Εκεί, σε μια σοφίτα του Σόχο, επιδείχτηκε στις 26 Ιανουαρίου 1926 από τον Τζον Μπερντ, σε μερικά μέλη του Βασιλικού Ινστιτούτου κι ορισμένους άλλους, η πρώτη συσκευή τηλεόρασης. Ο Σκωτσέζος εφευρέτης, με πρωτόγονα μέσα και προλαβαίνοντας πολλούς άλλους επιστήμονες, τεκμηρίωσε ότι ήταν εφικτό αυτό που θεωρούνταν τότε αδύνατον, όπως σημείωναν οι TIMES την άλλη μέρα.

Η TELEVISOR, όπως ονόμασε τη συσκευή του, θα τελειοποιηθεί από τον ίδιο το επόμενο διάστημα και σε τρία χρόνια θα πραγματοποιηθεί η πρώτη πειραματική εκπομπή του BBC. To σύστημα του Μπαίρντ στην πορεία θα τελειοποιηθεί και θ΄ αντικατασταθεί από άλλο τεχνολογικά πιο αναπτυγμένο. Αλλά θα χρειαστεί μια εικοσαετία μέχρι οι τηλεοράσεις να θρονιαστούν στα σαλόνια.

Συμπληρώνεται, όμως, και μισός ακριβώς αιώνας από την έκδοση του πιστοποιητικού γέννησης της ελληνικής τηλεόρασης. Από τότε, που “βγήκε στον αέρα” το ΕΙΡ ( 23 Φεβρουαρίου 1966 ) και εμφανίστηκε στην οθόνη η παρουσιάστρια Ελένη Κυπραίου: « Καλησπέρα σας. Από σήμερα το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας καθιερώνει… Κάθε βράδυ, από τις 6 και μισή μέχρι τις 8 και μισή περίπου, θα μεταδίδουμε… Απόψε το δοκιμαστικό μας πρόγραμμα… Θ΄ αρχίσουμε με μια ταινία επικαίρων…»

Στα 40 χρόνια που μεσολάβησαν μεταξύ των δυο σταθμών του 1926 και 1966, ιδιαίτερα μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε ήδη ωριμάσει αυτό που ονομάστηκε “τηλεοπτική επανάσταση”.

Παρά φύση, λοιπόν, όψιμα τα γεννητούρια στα καθ΄ ημάς ! Όπως είχε συμβεί περίπου τρεις δεκαετίες νωρίτερα με το ραδιόφωνο. Μια καθυστέρηση, που θα επαναληφθεί αργότερα, στις διάφορες φάσεις εξέλιξης του Μέσου στη χώρα μας. Τουλάχιστον μέχρι να συγχρονιστεί με το διεθνές τηλεοπτικό γίγνεσθαι μετά τη θέσπιση της ιδιωτικής τηλεόρασης το 1989.

Η χρονική, τουλάχιστον, υστέρηση ήταν και παραμένει αμετάθετο χαρακτηριστικό των ελληνικών οπτικοακουστικών μέσων. Αν και σε πολύ γενικές γραμμές στη χώρα μας η εισαγωγή νέων τεχνολογιών γίνεται σχετικά γρήγορα. Όμως, τόσο με το ραδιόφωνο, όσο και με την τηλεόραση, διαπιστώνεται μια απόσταση 10-15 χρόνων.

Το «γιατί» δεν έχει μια απάντηση κοινά αποδεκτή, καθώς λείπουν ειδικές συστηματικές μελέτες. Αλλά μια δέσμη απαντήσεων. Το πρόβλημα, όπως είναι φυσικό, δεν είναι μια υπόθεση των ιστορικών του Μέσου, αφού βάζει τη σφραγίδα του ακόμη και σήμερα στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο. Σημειωτέον ότι μια από τις παρενέργειες της καθυστέρησης ήταν οι εσπευσμένες και αποσπασματικές αποφάσεις της Πολιτείας. Από τις πρώτες υποδομές, ως τη λειτουργία εθνικού δικτύου και από το καθεστώς της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης, ως το νομικό πλαίσιο συνολικά για τα οπτικοακουστικά μέσα.

Το πρώτο στούντιο

Ευρωπαϊκό ρεκόρ καθυστέρησης!

Με αφορμή διάφορες επετείους η ιστορική εκείνη μέρα και η «πρώτη ηρωική τηλεοπτική περίοδο», μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του 1967, έχει περιγραφεί με λεπτομέρειες. Υπάρχουν και βιβλία μερικών πρωτοπόρων της τηλεόρασης, που με γλαφυρότητα αποτυπώνουν το κλίμα των ημερών και την έναρξη των εκπομπών.

Όταν την Τετάρτη 23 Φεβρουαρίου 1966 γεννιόταν η ελληνική τηλεόραση στο «πανύψηλον κτίριον του ΟΤΕ εις την οδό Πατησίων, εις την ταράτσαν του οποίου είναι εγκαταστημένος ο πομπός με δυο τεράστια κάτοπτρα», το νέο Μέσο είχε ήδη εξαπλωθεί ως τη Γκάνα! Αυτό σημειώνουν σκωπτικά σχολιαστές εκείνων των ημερών.

Θα μπορούσαν να γίνουν πολλές συγκρίσεις, που καταδεικνύουν το μέγεθος της απόστασης που χώριζε την Ελλάδα από άλλες χώρες. Την ίδια περίοδο τον κόσμο κατακτούσε το σύστημα έγχρωμης μετάδοσης. Βρισκόταν σε τροχιά τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος, που συνέδεε Β. Αμερική και Ευρώπη. Όσοι Έλληνες είχαν τηλεοπτικούς δέκτες παρακολουθούσαν γιουγκοσλαβικές εκπομπές στη Μακεδονία, στα Επτάνησα ιταλικές και στην Κρήτη αμερικανικές από την αμερικανική βάση.

Σε 250 υπολογίζονται οι κάτοχοι τηλεοπτικών συσκευών το 1965, ενώ άλλες τόσες βρισκόταν σε λειτουργία πίσω από βιτρίνες κεντρικών καταστημάτων της Αθήνας.

Οι συγκρίσεις με τις τηλεοπτικές πραγματικότητες ευρωπαϊκών χωρών είναι ακόμη πιο αποκαλυπτικές. Ιδού μερικές ακόμη : Η EUROVISION, με τη συμμετοχή 9 κρατών έχει αρχίσει επισήμως να εκπέμπει προ δεκαετίας (1953-1955), στη Βρετανία την ίδια εποχή είναι πραγματικότητα η μη κρατική εμπορική τηλεόραση, κυκλοφορούν στο εμπόριο βίντεο και η Καθολική Εκκλησία έχει ανακηρύξει την Αγία Κλάρα προστάτη της τηλεόρασης! Ακόμη και η αγγλοκρατούμενη Κύπρος γνώριζε την τηλεόραση από το 1957…

Στη δεκαετία του 1960 η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα η οποία δεν διέθετε εθνικό δίκτυο ραδιοτηλεόρασης ήταν η Ελλάδα. Για ιστορική παρηγοριά ας προστεθεί και η Τουρκία, που απέκτησε δίκτυο ταυτοχρόνως σχεδόν με το ελληνικό…

Πολιτικές επιλογές και σκοπιμότητες

«Το ΕΙΡ προσπαθούσε πολύ καιρό να υλοποιήσει την ιδέα της τηλεόρασης. Όμως, από τη μια μεριά οι αμφιταλαντεύσεις της κυβέρνησης και από την άλλη η έλλειψη χρημάτων δεν άφηναν περιθώρια να ευοδωθεί η προσπάθεια…» γράφει ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής τηλεόρασης (Γ. Δάμπασης :«Την εποχή της τηλεόρασης»).

Μια πρώτη απάντηση που δίνεται για την καθυστέρηση είναι η τεχνική υπανάπτυξη και η έλλειψη της σχετικής γνώσης. Αλλά, όμως, από το 1961 υπάρχει υποτυπώδης μηχανισμός, που μπορεί να εκπέμψει, όπως στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και βρίσκεται στ΄ αζήτητα. Έλληνες τεχνικοί, συνεργαζόμενοι μ΄ αμερικανούς, έχουν αναλάβει και προχωρούν στην εγκατάσταση και λειτουργία της τηλεόρασης στη Σαουδαραβία. Ακόμη και σχολή ραδιοτηλεόρασης υπάρχει στην Αθήνα.

Στη χώρα έχει εκδηλωθεί ζωηρό ενδιαφέρον από διεθνείς εταιρείες (αμερικανικές, αγγλικές, ιταλικές και ιαπωνικές ακόμη) για την ανάπτυξη της τηλεόρασης. Επιχειρηματικοί φορείς όπως η ΔΕΗ, ο ΟΤΕ, η Εθνική Τράπεζα, η Ολυμπιακή είναι πρόθυμοι να επενδύσουν.

Έτσι, το συμπέρασμα είναι ότι η καθυστέρηση έχει περισσότερο σχέση με κρατικές -πολιτικές επιλογές, παρά μ΄ άλλες παραμέτρους. Αν και έπαιξε, φυσικά, ρόλο η έλλειψη πόρων, οφείλεται κυρίως στην έλλειψη πολιτικής διορατικότητας για τη δύναμη της τηλεόρασης, τις παλινδρομίες των κυβερνήσεων και των πολιτικών ηγεσιών. Βεβαίως, στην πολιτική ρευστότητα, ιδιαίτερα της προδικτατορικής περιόδου (1965-1967).

Ο Κ. Καραμανλής και η ΕΡΕ δεν τόλμησαν να προχωρήσουν, καθώς είχαν ν΄ αντιμετωπίσουν την αντίθεση των εκδοτικών συγκροτημάτων, των ανθρώπων του κινηματογράφου, αλλά και τα συγκρουόμενα συμφέροντα των ενδιαφερομένων πολυεθνικών για τον έλεγχο της ελληνικής τηλεόρασης. Το αυταρχικό κράτος φοβόταν ότι δεν θα μπορούσε να ελέγχει ασφυκτικά την τηλεόραση, όπως το ραδιόφωνο. Έκρυβαν το φόβο από το μη έλεγχο και την απώλεια στο μονοπώλιο της δημόσιας ενημέρωσης πίσω από την ευθύνη του ΕΙΡ για τις εκπομπές. Το ραδιοφωνικό ίδρυμα, όμως, σε κατάσταση οιονεί χρεοκοπίας, αδυνατούσε να προχωρήσει σε μια ανάγκη που είχε υπερωριμάσει…

Στο μικρό διάστημα της διακυβέρνησης από τον Γ. Παπανδρέου (1963-1965) επιχειρήθηκαν ορισμένα βεβιασμένα βήματα, αλλά χωρίς συνέχεια. Την περίοδο αυτή είναι χαρακτηριστικό ότι το Παλάτι, έχοντας ως “πρότυπο ” την ισπανική τηλεόραση TV του Φράνκο, που εγκαινιάζει εθνικό δίκτυο, πιέζει για την δημιουργία στρατιωτικού καναλιού. Θα είχε έτσι και το “στρατό του” και το “κανάλι του”…

Εκείνα τα πρώτα βήματα, που οφείλονται κυρίως στην ατομική βούληση των πρωτοπόρων της τηλεόρασης, συμπίπτουν με τη γέννηση της ελληνικής τηλεόρασης. Αυτή, όμως, που θ¨ αξιοποιήσει τη δύναμή της ήταν η χούντα του 1967. Με το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» έφτιαξε και έβαλε ένα εθνικό δίκτυο υπό τις διαταγές της. Οι δέκτες στα τέλη του 1969 έφθαναν τους 100.000 (στο τέλος του 1966 καταγράφονται περίπου 13.000) Μοιραία η ανάπτυξη της ελληνικής τηλεόρασης πίσω από τα σίδερα της δικτατορίας σφράγισε το νέο Μέσο.

O K. Καραμανλής μπροστά στον τηλεοπτικό σταθμό της ΔΕΘ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 1: Σταθμοί στην πορεία του Μέσου

«Αρκετό καιρό το κράτος έμεινε άπραγο μπροστά στα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των εκδοτικών συγκροτημάτων και των πολυεθνικών που επεδίωκαν, η κάθε μια για λογαριασμό της, το πατρονάρισμα και την εκμετάλλευση της τηλεόρασης…»

(Γ. Κάρτερ από τους πρωτοπόρους της ελληνικής τηλεόρασης)

 

-Σεπτέμβριος 1961: Ο πρώτος ελληνικός τηλεοπτικός σταθμός εκπέμπει στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης . Λειτουργεί, με κλειστό κύκλωμα, επί τρεις βδομάδες και με τρίωρο πρόγραμμα. Η προσπάθεια,παραδόξως με πολιτικούς και επιχειρηματικούς όρους, δεν έχει συνέχεια, …

-Σεπτέμβριος 1964: Ο γάμος του διαδόχου Κωνσταντίνου με την Άννα-Μαρία μεταδίδεται τηλεοπτικά μέσω της EUROVISION, με ιταλικό-δανέζικο εξοπλισμό. Η λήψη εικόνας σε απόσταση 8 χλμ. από το Λυκαβηττό. Απορρίπτεται από την κυβέρνηση η ενοικίασή τους και συνέχιση της λειτουργίας τους αντί ευτελούς ποσού..

-Ιανουάριος 1965: Εκπομπές του τηλεοπτικού σταθμού της ΔΕΗ στην Αθήνα. Διακόπτονται, επειδή δικαίωμα μετάδοσης έχει μόνο το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας!

-Σεπτέμβριος 1965: «Δοκιμαστικές τεχνικές εκπομπές » του ΕΙΡ από τους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου.

-Οκτώβριος 1965: Εγκατάσταση Πειραματικού Σταθμού Τηλεοράσεως του ΕΙΡ στο νέο κτίριο του ΟΤΕ (Πατησίων- Γ Σεπτεμβρίου).

-Τέλη 1965 και αρχές 1966: Δοκιμές για την Τηλεόραση Ενόπλων Δυνάμεων, με πρωτοβουλία της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού.

-Φεβρουάριος 1966: Τέσσερις μέρες μετά το πρώτο επίσημο ημερήσιο τηλεοπτικό πρόγραμμα του ΕΙΡ, εκπέμπει τρεις φορές τη βδομάδα και η ΤΕΔ (κατοπινή ΥΕΝΕΔ) Στην Αθήνα υπάρχουν 1200-1500 τηλεοπτικοί δέκτες.

-Μάρτιος 1966: Η πρώτη ζωντανή εκπομπή της τηλεόρασης του ΕΙΡ και το πρώτο «έκτακτον δελτίον ειδήσεων», με την εκτόξευση του αμερικανικού διαστημοπλοίου «Δίδυμοι 8». Το γεγονός υποτίθεται ότι μεταδίδεται απευθείας, ενώ στις οθόνες προβάλλονται φωτογραφίες που έχουν ληφθεί από την Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών. Οι επιτελείς της ΕΡΤ βρίσκονται μόνο σε ανοιχτή επικοινωνία με τη Φωνή της Αμερικής για να επιβεβαιώσουν το γεγονός

-Απρίλιος 1966: Το πρώτο κανονικό «δελτίον ειδήσεων» του ΕΙΡ (γνωστή μετά ως ΗΧΩ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ). Ο Τύπος αφιερώνει μερικές αράδες απογοήτευσης για το αποτέλεσμα…

Δοκιμαστικό πριν βγει εικόνα στον “αέρα” το 1966

 

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 2: Οι θεσμοί και τ΄ άκαρπα εγχειρήματα

-1952: Το νέο Σύνταγμα δεν προβλέπει κάποια ρύθμιση για τηλεόραση. Εμμέσως προκύπτει ότι τα ισχύοντα για το ραδιόφωνο εφαρμόζονται και επί των άλλων παρεμφερών μέσων μεταδόσεως λόγου ή παραστάσεως» (άρθρο 15). Η εξαίρεση των άλλων Μέσων από τη συνταγματική προστασία του Τύπου αποτελεί τη νομιμοποιητική βάση του ασφυκτικού ελέγχου της κρατικής εξουσίας.

-1952: Ο πρώτος διεθνής διαγωνισμός για την εγκατάσταση τηλεοπτικού ελληνικού δικτύου. Χωρίς ουσιαστική συνέχεια , όπως και δυο επόμενοι (1955 και 1959).

-1953: Αγγλική εταιρεία επιδεικνύει το νέο Μέσο στην Αθήνα (κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης).

-1953: Με νέο νόμο επιβεβαιώνεται το μονοπώλιο εκπομπών του ΕΙΡ, που ισχύει από την ίδρυσή του (1945). Το Σύνταγμα του 1952 και οι δυο νομοθετικές πράξεις (2312/1953 και 17/55/1945) θ΄ αποτελούν το βασικό νομοθετικό εμπόδιο για την ανάπτυξη της τηλεόραση.

-1960: Κυβερνητική απόφαση για την εγκατάσταση τηλεοπτικού δικτύου.

-1961: Έναρξη τεχνικών μελετών του ΕΙΡ για την εγκατάσταση δικτύου

-1963: Νέος διεθνής διαγωνισμός για εγκατάσταση πομπών σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα. Ίδια τύχη με τους προηγούμενους.

-1965: Η τηλεοπτική υποδομή της ΔΕΗ παραχωρείται στο ΕΙΡ. Απώτερος στόχος η «παραγωγή εκπομπών τηλοψίας και λειτουργία πλήρους τηλεοράσεως εν Ελλάδι»

-1965: Απορρίπτεται πρόταση της Εθνικής Τράπεζας για εγκατάσταση τηλεοπτικού κρατικού δικτύου, με δικά της κεφάλαια. Σύμφωνα με τη μελέτη μέσα σ΄ ένα χρόνο θα καλύπτονταν τα 3/5 του πληθυσμού.

-1965: Πρόταση του αμερικανικού ΑΒC για εγκατάσταση πλήρους δικτύου και εκμετάλλευσή του για τριάντα χρόνια. Οι αποικιακοί όροι του καθιστούν αδύνατη την υιοθέτησή του από τις κυβερνήσεις των «αποστατών», λόγω του πολιτικού κόστους…

INFO:

– Η έναρξη από το αρχείο της ΕΡΤ: http://www.ert.gr/episimi-enarxi-ellinikis-tileorasis-23-fevrouariou-1966/

– Απίθανες (σήμερα) ο οδηγίες για τις πρώτες τηλεοράσεις: http://www.mixanitouxronou.gr/apisteftes-odigies-chrisis-gia-tin-tileorasi-to-1966/