Φυσιολατρικά και οικολογικά

της Αρετής Κολλάτου-Τζαβέλλα //

Τα περιοδικά που παρατίθενται είναι από τη συλλογή του Παναγιώτη Τζαβέλλα, ο οποίος υπήρξε μανιώδης συλλέκτης των ταπεινών και των εφήμερων.

Στη στροφή του 19ου αιώνα προς τον 20ό, στα αστικά κέντρα της Ελλάδας ιδρύονται μια σειρά σύλλογοι με ψυχαγωγικό χαρακτήρα και κύρια δραστηριότητα, στο πλαίσιο του περιηγητισμού και της φυσιολατρίας, τις εκδρομές, στο πρόγραμμα των οποίων εντάσσονται αθλητικά παιχνίδια.

Στενά συνδεδεμένη με την φυσιολατρική οργάνωση ήταν και η έκδοση περιοδικών, δελτίων και άλλων εντύπων. Ο φυσιολατρικός τύπος προηγείται της φυσιολατρικής οργάνωσης. Μάλιστα, πριν από την έκδοση αμιγών φυσιολατρικών εντύπων, τη σχετική ύλη κάλυπταν, με μεγάλη επάρκεια, περιοδικά και εφημερίδες ενός ευρέος φάσματος: επιστημονικά, εκπαιδευτικά, παιδικά, γεωργικά, εγκυκλοπαιδικά, τέχνης, ποικίλης ύλης κ.ά. Στην κατηγορία αυτή μπορούμε να κατατάξουμε τον Ευρωπαϊκό ερανιστή, την Αποθήκη ωφελίμων γνώσεων, το περιοδικό Ποδηλατική και Αθλητική Επιθεώρησις της Ανατολής, το Δίπυλον του Δ. Καμπούρογλου.
Κατά τη δεκαετία του ’20, αλλά κυρίως του ’30 −και αργότερα, φυσικά−, οι όμιλοι και τα έντυπα πολλαπλασιάζονται ραγδαία. Έντυπα φυσιολατρικά, ορειβατικά, εκδρομικά, ταξιδιωτικά, οδοιπορικά, περιηγητικά, περιπατητικά, πεζοπορικά, τουριστικά και άλλα εμφανίζονται, αλλά και χάνονται. Φυσιολατρικά έντυπα που πρωταγωνιστούν κατά την περίοδο αυτή είναι, ενδεικτικά, η Ελληνική περιηγητική λέσχη, Η Υπαίθριος, το Ελληνικό Ύπαιθρο, η Ηώς, ο Εκδρομικός Συνέκδημος.
Τα εξώφυλλα και τις σελίδες τους κοσμούν έργα (πίνακες και χαρακτικά) των Ιθακήσιου, Μόσχου, Βασιλείου, Βελισσαρίδη, Γιολδάση, αλλά και φωτογραφίες των Μελετζή, Boissonnas, κ.ά.
«Η τέχνη ανακοινώνει ψυχικές συγκινήσεις από φυσικά φαινόμενα», κατά τον Μόσχο.
Από τα έντυπα αυτά λίγα έχουν διασωθεί· ελάχιστα, έως καθόλου, μας είναι γνωστά.

Δεν ήταν εύκολο να βρω στοιχεία για όλα τα περιοδικά που εμφανίζονται σ’ αυτή τη μικρή «έκθεση». Ακόμα και το διαδίκτυο είναι φτωχό – το «εφήμερο» που λέγαμε…
Για τις πληροφορίες που συνοδεύουν το κάθε περιοδικό γίνεται μνεία της πηγής άντλησής τους. Όπου δεν υπάρχει σχετική αναφορά, ό,τι αναφέρεται –ελάχιστο, φυσικά− είναι αυτό που μας δίνει το ίδιο το περιοδικό στο εξώφυλλό του.
Η συγκεκριμένη παρουσίαση είναι το πρώτο μέρος μιας σειράς με πολύ ενδιαφέροντα, κατά τη γνώμη μου πάντα, θέματα. Εκτός από τον κύριο όγκο των περιοδικών Λόγου και Τέχνης, θα γίνει αναφορά και σε πιο ειδικούς τομείς (επιστήμες, πολιτική, παιδεία, μουσική, θέατρο, κινηματογράφο), αλλά και σε ακόμα ειδικότερα θέματα (σχολείο, πανεπιστήμιο, μαθηματικά, γεωπονικές μελέτες, γεωργία, δασολογία και δασοκομία, εμπόριο, τουρισμό, προγράμματα ανοικοδόμησης, λαογραφία κ.ά).
Ένας ολόκληρος κόσμος θα μας αποκαλύψει τα μυστικά του, θα μας θέλξει με τη γοητεία του, θα μας καλλιεργήσει με την αισθητική του.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ
Ήτοι, συλλογή των εγκριτωτέρων άρθρων διαφόρων περιοδικών συγγραμμάτων, εν μέρει δε και πρωτοτύπων συνθέσεων υπό των κ.κ. Φιλίππου Ιωάννου, Γ. Βελλίου, Π. Αργυροπούλου, Α.Ρ. Ραγκαβή, Ν. Λεβαδιέως και Κ. Παπαρρηγοπούλου
Κυκλοφορεί κατά τα έτη 1842-1843
Πηγή: anemi, digital library of Modern Greek Studies)

ΑΠΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ
Σμύρνη 1837-1844
Εκ της τυπογραφίας Γ. Γριφφίτου
Ιδρυτής: Πετροκόκκινος Νικόλαος
Από τους βασικούς συνεργάτες φαίνεται να είναι και ο Ιωάννης Ισιδωρίδης-Σκυλίσσης, δημοσιογράφος, ποιητής, μεταφραστής και εκδότης του περιοδικού ΜΥΡΙΑ ΟΣΑ, το οποίο κυκλοφόρησε κατά τη διετία 1868-1869.
Πηγή: anemi, digital library of Modern Greek Studies)

Η ΦΥΣΙΣ
Σύγγραμμα εγκυκλοπαιδικόν, μετ’ εικόνων, εκδιδόμενον καθ’ εβδομάδα, υπό Φραγκίσκου Μ. Πρίντεζη (15 Απριλίου 1891- 5 Απριλίου 1892).
Πρόκειται για έντυπο υψηλής αισθητικής και ποιότητας.
Εν Αθήναις, εκ του τυπογραφείου Παρασκευά Λεωνή

ΠΟΔΗΛΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Περιοδικό του Ποδηλατικού Συλλόγου Αθηνών. Κυκλοφόρησε το 1898. Επίτιμος πρόεδρος ήταν ο πρίγκιπας Γεώργιος και πρόεδρος ο Μιλτιάδης Νεγροπόντης .
Στο πρώτο τεύχος του δίνεται με σαφήνεια το στίγμα του συλλόγου: «Ο Αθλητισμός, ο οποίος είναι μία ανάγκη, μία διασκέδασις, μία απαραίτητος υγιεινή του σώματος. […] Η αηδής εγκαταβίωσις εντός των πνιγηρών καφενείων θ’ αντικατασταθή διά της υπαίθρου ζωής. […] Εις οιανδήποτε τάξιν και αν ανήκης, προ πάντων όμως εις την λεγομένην καλήν, είναι αίσχος να ειπής ότι δεν ηξεύρεις να κάμης μιαν αναπτέρωσιν, ότι δεν ποδηλατείς, ότι δεν παίζεις κροκέτ ή tennis ή ότι αγνοείς να χειρισθής το ξίφος».
Το Βήμα, 04-11-2001)

ΔΙΠΥΛΟΝ
1910-1912 / Δημοσίευμα συντασσόμενον αποκλειστικώς υπό Δημ. Καμπούρογλου
Ο Δ. Καμπούρογλου περιγράφει γλαφυρά το ιστορικό της ίδρυσης του πρώτου φυσιολατρικού συνδέσμου: «Η πρώτη φυσιολατρική συντροφιά απετελείτο από μια συντροφιά πέντε συμμαθητών μου, εκ των οποίων οι εξ ήσαν ερωτευμένοι. Λέγω δε έξη, διότι ο έκτος ήτο μη συμμαθητής μας […] Απ’ τη συντροφιά ήσαν δύο κιθαρωδοί και ένας φλαουτίστας, εκ των οποίων κιθαρωδών, ο ένας και τραγουδιστής, ο υποφαινόμενος. Ως ερωτευμένοι, λοιπόν, φυσικόν ήταν να παίρνουμε τα βουνά. […] Την Κυριακήν από τον βαθύν όρθρον ξεκινούσαμε να πάμε προς την Καισαριανή ή την Πεντέλη. Περνούσαμε την ημέρα μας στις ρεματιές ή το χειμώνα σε κανένα χάλασμα, όπου ανάβαμε φωτιά από αφάνες που η φλόγα τους είναι σαν χρυσός διαλελυμένος, ανερχόμενος στους ουρανούς […]. Το βράδυ επιστρέφαμε ενθουσιασμένοι με την ψυχήν γεμάτην θάρρος, ελπίδα, αγνότητα και σχετικήν αρετήν. Έτσι ελατρεύαμε την φύσιν χωρίς να της το πούμε. Η συντροφιά μας αυτή που κράτησε ηνωμένη από το έτος 1870 έως το 1880 ήταν ομολογουμένως ο πρώτος φυσιολατρικός σύνδεσμος».
Σάκης Κουρουζίδης, Φυσιολατρικά περιοδικά του Μεσοπολέμου)

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ
Περιοδικόν ατάκτως εκδιδόμενον υπό Σπ. Μηλιαράκη
Φαίνεται να κυκλοφορεί τα έτη 1914 και 1915

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΗ ΛΕΣΧΗ
Οδοιπορικός σύνδεσμος / 1921
Το έντυπο αυτό αποτελεί το πρώτο «επίσημο» φυσιολατρικό έντυπο της οργανωμένης σε σωματεία «φυσιολατρικής ιδέας».

Ο ΠΑΝ
Το 1927 μια ομάδα νεαρών ιδρύουν τον Πάνα. Τα αρχικά του από τις λέξεις Πεύκο, Αέρας, Νερό (ΠΑΝ) σύντομα ταυτίστηκαν με τον βουκολικό θεό της φύσης, τον Πάνα. Ο ΠΑΝ δραστηριοποιήθηκε στην ορειβασία και τη σπηλαιολογία. Ο σύλλογος παρουσιάζει και πολιτιστική δραστηριότητα. Εκδίδει το περιοδικό του με ποικίλη θεματολογία.
Πηγή: pezoporia.gr)

ΕΚΔΡΟΜΙΚΑ
Το σπουδαιότερο και αντιπροσωπευτικότερο έντυπο του μεσοπολέμου, «Όργανο των Ελλήνων Εκδρομέων», που «διευθύνεται υπό ομάδος φυσιολατρών».
Πλάτων Μεταξάς και Κλεόβουλος Δενδρινός είναι οι δύο στυλοβάτες του εντύπου.
Τα Εκδρομικά κυκλοφορούν ανελλιπώς από το 1929 έως το 1936.
Σάκης Κουρουζίδης, Φυσιολατρικά περιοδικά του Μεσοπολέμου)

ΤΟ ΒΟΥΝΟ
Τo περιοδικό του Ελληνικού Ορειβατικού Συνδέσμου.
«O πόλεμος του 1940 ανακόπτει τις δραστηριότητες του συνδέσμου. Στρατεύονται αρκετά μέλη του και έξι από αυτούς που γνωρίζουν σκι κατατάσσονται στο νεοσύστατο Τάγμα Χιονοδρόμων. Μετά από μικρή εκπαίδευση στο Μέτσοβο και με διοικητή τον ταγματάρχη Ι. Παπαρρόδου, πρωταθλητή Ελλάδος στο σκι, προωθούνται στην πρώτη γραμμή των επιχειρήσεων ως ορεινοί καταδρομείς, ανιχνευτές και αγγελιοφόροι».
Αυτοί ήσαν: Aνδρέας Αντωνόπουλος, ανθυπολοχαγός· Ιωάννης Τασσόπουλος, λοχίας και οι οπλίτες Βασίλης και Αλέκος Αντωνόπουλος, Κώστας Καγκελάρης, Ανδρέας Ασημακόπουλος και Σπύρος Τσικλητήρας, εθελοντής.
Από τον Ε.Ο.Σ. Πατρών)

Η ΥΠΑΙΘΡΙΟΣ
Ο Σύνδεσμος «Υπαίθριος Ζωή» ιδρύθηκε το 1922 και είναι ο δεύτερος αρχαιότερος μετά τον Οδοιπορικό Σύνδεσμο (1921).
Το περιοδικό του εκδίδεται από το 1935 έως σήμερα.
(Πηγή: ypaithrioszoi.blogspot.com)

ΗΩΣ
Βασικός συντάκτης και εκδότης του περιοδικού ήταν ένας πρώην στρατιωτικός, αλλά καλλιεργημένος άνθρωπος, ο Κ. Παπαγεωργίου. Την καλλιτεχνική επιμέλεια, όπως αναγράφεται στο πρώτο τεύχος, είχε ο αδελφός του και ζωγράφος Doris (Μιχαήλ Παπαγεωργίου).
Η κυκλοφορία του περιοδικού ορίζεται σε τρεις περιόδους, με δύο ενδιάμεσες διακοπές. Η πρώτη αρχίζει το 1938 και τελειώνει το 1940. Έναν χρόνο μετά την κυκλοφορία του, το 1939, το περιοδικό αποσπά το Α΄ Βραβείο της Έκθεσης Βιβλίου. Η δεύτερη περίοδος κυκλοφορίας του είναι στα χρόνια 1947-1949. Η Τρίτη αρχίζει το 1961 έως το 1969, οπότε, με το τεύχος 110, λήγει οριστικά η πορεία του περιοδικού, το οποίο, με τα σπουδαία αφιερωματικά τεύχη του, απέσπασε το «Χρυσό Μετάλλιο της ιερής πόλης του Μεσολογγίου» (1962) και Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών (1965).
(Πηγή: Ριζοσπάστης, «7 Μέρες μαζί», 14-04-2002)

Ε.Φ.Ο.Π.
Έντυπο του Ελληνικού Φυσιολατρικού Ομίλου Πειραιώς, ο οποίος ιδρύθηκε το 1935.
Όπως αναγράφεται στο εξώφυλλο, είναι «Αφιερωμένο στους πρωτοπόρους της εκδρομικής ιδέας».
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΥΠΑΙΘΡΟ
Μηνιαία έκδοση της Ένωσης Ορειβατών Φυσιολατρών, η οποία ιδρύθηκε το 1933. Το εικονιζόμενο είναι φύλλο του Ιουλίου του 1945.

Ε.Ο.Ο.Π.
Έντυπο του Ελληνικού Ορειβατικού Ομίλου Πειραιώς, ο οποίος ιδρύθηκε το 1936

Ε.Ο.Φ.
Έντυπο της Ένωσης Ορειβατών Φυσιολατρών (1945)

ΕΚΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝΕΚΔΗΜΟΣ
Μηνιαίον δελτίον (1950)
Η επιστημονική φυσιολατρική ένωσις και το ξεκίνημά της
Συντάκτης: Μαρκάκης Πέτρος

Ο ΑΤΤΙΚΟΣ
Φυσιολατρικό περιοδικό του Αττικού Ομίλου εκδιδόμενο ανά δίμηνο
Τόπος έκδοσης: Αθήνα
Κυκλοφορεί από το 1949