Fractal

Ο μύθος του φύσει ευφυούς μαθητή

της Ειρήνης Σπυριδάκη //

 

eyΠολύ συχνά ακούμε να γίνεται λόγος για ευφυείς μαθητές, οι διανοητικές ικανότητες των οποίων τούς οδήγησαν σε άριστες σχολικές επιδόσεις. Πόσο αλήθεια είναι όμως ότι ένας μαθητής, χάρη στην κληρονομημένη ευφυΐα του και μόνο, είναι προορισμένος να επιτύχει υψηλούς στόχους στο σχολικό περιβάλλον;

Έως και τα τέλη του 20ου αιώνα, τόσο στη χώρα μας, όσο και στο δυτικό κόσμο, ήταν ευρέως διαδεδομένη η πεποίθηση ότι όσοι διαθέτουν εγγενείς νοητικές ικανότητες, σημειώνουν υψηλότερες επιδόσεις τόσο στα σχολικά μαθήματα, σε αντίθεση με εκείνους οι οποίοι δεν έχουν υψηλό δείκτη ευφυΐας, συνεπώς είναι καταδικασμένοι εκ των πραγμάτων να βιώσουν τη σχολική αποτυχία.

Παράλληλα, στα τέλη του προηγούμενου αιώνα ξεκίνησε μια μεγάλη συζήτηση για το τι είναι η ανθρώπινη ευφυΐα, αν μπορεί να μετρηθεί, αν κληροδοτείται και πόσο επηρεάζεται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Στο πλαίσιο ενός τέτοιου προβληματισμού, διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα στην Αμερική αλλά και σε χώρες της δυτικής Ευρώπης χρησιμοποίησαν σε μεγάλη έκταση εργαλεία, τις δοκιμασίες, τα οποία τους επέτρεπαν τη μέτρηση του δείκτη νοημοσύνης των ανθρώπων.

Η επιστημονική απάντηση στα ερωτήματα που τέθηκαν παραπάνω δόθηκε μόλις το 1983 από τον Γάλλο νομπελίστα γενετιστή, ονόματι Albert Jacquard, ο οποίος με την πραγματεία του «Εγώ και οι άλλοι», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι, και των δύο φύλων, διαθέτουν το απαιτούμενο ποσοστό ευφυΐας, ώστε να κατακτήσουν υψηλούς στόχους σε οποιονδήποτε τομέα με τον οποίο πρόκειται στο μέλλον να ασχοληθούν.

Η ανακάλυψη του Jacquard κόμισε νέα δεδομένα στη βιογενετική επιστήμη, αναφορικά με την ανθρώπινη νόηση. Είναι επιστημονικά αποδεκτό σήμερα ότι οι ανθρώπινες νοητικές ιδιότητες καθορίζονται τόσο από τον γενετικό παράγοντα, όσο και από το περιβάλλον. Μάλιστα, το ποσοστό του γενετικού προσδιορισμού των ανθρωπίνων δυνατοτήτων δεν είναι εφικτό να μετρηθεί με ακρίβεια, αφού δεν μπορούμε να απομονώσουμε ανθρώπους σε ένα περιβάλλον απολύτως ελεγχόμενο πειραματικά. Εξάλλου, κάθε πολιτισμός καλλιεργεί με διαφορετικό τρόπο την ευφυΐα. Τέλος, είναι γενικώς παραδεκτό από την επιστημονική κοινότητα ότι η ανθρώπινη νόηση έχει τεράστια ικανότητα προσαρμογής και εξέλιξης σε περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Τα παραπάνω πορίσματα απέδειξαν ότι οποιαδήποτε απόπειρα μέτρησης του δείκτη νοημοσύνης των ανθρώπων είναι όχι μόνο άχρηστη, αλλά και επικίνδυνη για τους ίδιους. Ο βασικότερος λόγος που καθιστά επικίνδυνες τις πεποιθήσεις που επικροτούσαν κατά το παρελθόν τη μέτρηση της ανθρώπινης νοημοσύνης, είναι ότι αυτή ταξινομεί τους ανθρώπους στο μυαλό όλων, όσοι είναι υπεύθυνοι για την εκπαίδευσή τους. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας ταξινόμησης είναι ο κίνδυνος να έχουν οι εκπαιδευτικοί λιγότερες προσδοκίες από τους μαθητές με χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, συνεπώς, έστω και χωρίς να το θέλουν, να επηρεάζουν αρνητικά την επίδοσή τους («αυτοεκπληρούμενη προφητεία»).

Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία για την εκπαίδευση, με βάση τις προαναφερθείσες επιστημονικές κατακτήσεις, είναι ότι όλοι (με εξαίρεση βεβαίως όσους έχουν σοβαρές νοητικές αναπηρίες) διαθέτουν εν δυνάμει την ικανότητα να φθάσουν σε υψηλά νοητικά επίπεδα και να διακριθούν μεταξύ των άλλων. Η παραδοσιακή πεποίθηση που αναπαραγόταν ως τώρα και προβαλλόταν ως αυτονόητη αλήθεια, ότι δηλαδή στη ζωή και στα διάφορα επιτηδεύματα επιτυγχάνουν μόνο οι φύσει ευφυείς άνθρωποι, καταρρίπτεται και η ευθύνη της επιτυχίας των μαθητών μετατοπίζεται στο εκπαιδευτικό σύστημα και στους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι καλούνται να ενισχύσουν κατάλληλα όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές τους.

Προϋπόθεση, βεβαίως, για να επιτευχθεί ένας τέτοιος στόχος είναι να παρασχεθούν στους ανθρώπους οι κατάλληλες εκπαιδευτικές προϋποθέσεις από το περιβάλλον τους. Και επειδή, όπως αποδείχθηκε επιστημονικά, το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται ο άνθρωπος διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη νοητική του εξέλιξη, είναι σαφές ότι το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να ενσωματώνει τα βιώματα των μαθητών, τα οποία αποκτήθηκαν μέσα στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τους, αξιοποιώντας τα κατά την πορεία της μάθησης. Οι εκπαιδευτικοί ειδικότερα, θα πρέπει να ανακαλύψουν τρόπους διερεύνησης του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνουν οι μαθητές τους. Έτσι, θα καταφέρουν να παράσχουν σε κάθε μαθητή τη μεθοδολογία και τα εφόδια που εκείνος χρειάζεται, προκειμένου να επεξεργάζεται τις προσφερόμενες πληροφορίες και δυνάμει να είναι σε θέση να αποσπάσει υψηλές σχολικές επιδόσεις και -γιατί όχι- την αναγνώριση της σχολικής κοινότητας και του ευρύτερου περιβάλλοντός του.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top