Fractal

Νίκος Σιδέρης: «Δώστε το λόγο στα παιδιά!»

Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη //

 

Νίκος ΣιδέρηςΟ ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας Νίκος Σιδέρης με τα τρία τελευταία του βιβλία, που αφορούν στη διαχείριση δυσκολιών σε σχέση με το παιδί και όχι μόνο, έγινε με το ήθος και την ποιότητα της γραφής του τόσο δημοφιλής, ώστε με τα βιβλία του, τα οποία έγιναν best seller, μπήκε σχεδόν σε κάθε ελληνικό σπίτι. Με αφορμή τη Διημερίδα «Αντιμετωπίζοντας την κρίση με τα μαγικά φίλτρα των παραμυθιών», την οποία οργάνωσαν από κοινού η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Μαγνησίας και ο Δήμος Βόλου και στην οποία παρευρέθηκε ως κύριος ομιλητής και με αφορμή το πιο πρόσφατο βιβλίο του «Μιλώ για την κρίση με το παιδί», μας έδωσε μια πλούσια σε νοήματα συνέντευξη και τον ευχαριστούμε πολύ.

Κύριε Σιδέρη πρόσφατα ήσασταν ο επίτιμος ομιλητής στον Βόλο στη διημερίδα που διοργάνωσαν η Πρωτοβάθμια Μαγνησίας και ο Δήμος Βόλου με θέμα «Αντιμετωπίζοντας την κρίση με τα μαγικά φίλτρα των παραμυθιών». Στο βιβλίο σας «Μιλώ για την κρίση με το παιδί» προτείνετε να μιλήσουμε στα παιδιά με ιστορίες και να τα παροτρύνουμε να γράψουν και τις δικές τους. Πώς πιστεύετε ότι το παραμύθι ή η λογοτεχνία για παιδιά μπορεί να τα βοηθήσει στην αντιμετώπιση της κρίσης;

Η βιωμένη εμπειρία της κρίσης από τη μια, αλλά και η πολιτική και επικοινωνιακή μεθοδολογία διακυβέρνησης εδώ και 33 χρόνια από την άλλη, έχουν προκαλέσει σοβαρές δυσλειτουργίες στη σκέψη των ανθρώπων και γενικότερα στον τρόπο της ψυχικής τους λειτουργίας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι εξής:

• Η σκέψη είναι μουδιασμένη: Αδυνατεί να ολοκληρώσει την επεξεργασία των θεμάτων που αντιμετωπίζει. Ο ρυθμός της υστερεί ως προς το ρυθμό εξέλιξης της πραγματικότητας. Και την επιβραδύνουν βαριά συναισθήματα – κυρίως απόγνωση, ανήμπορη οργή, έλλογος και άλογος φόβος , και αγωνιώδης αναμονή.

• Ο λόγος έχει χάσει την εγκυρότητά του: Οι λέξεις βλέπουν το νόημά τους να διαλύεται. Ο κυρίαρχος δημόσιος λόγος βασίζεται στο «τρέλαινε, διαίρει και βασίλευε». Θεσμοί και νόμοι δυσλειτουργούν και αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Κανείς δεν πιστεύει κανέναν. Και πολλά από τα πράγματα που φέρνει η κρίση είναι τόσο πρωτόγνωρα, που δεν μπορούμε να τα ονοματίσουμε επαρκώς. Όμως, σκέψη δίχως πρόσφορες λέξεις και έγκυρο λόγο είναι πρακτικά ακατόρθωτη.

• Η ίδια η φαντασία έχει μουδιάσει. Αυτά που ζούμε πολλές φορές δεν τα χωράει ο νους, και με την έννοια ότι ξεπερνούν και όσα προσπαθεί να πλάσει η φαντασία για να δώσει μορφή και νόημα στα πράγματα. Χαρακτηριστικά, παρά το ότι αρκετά έργα (λογοτεχνικά, εικαστικά, μουσικά) έχουν θέμα τους την κρίση, ακόμη δεν έχει δημιουργηθεί εκείνο το έργο που στ’ αλήθεια θα μας λέει τι είναι αυτό το αδιανόητο που ζούμε. Το πιο εύγλωττο ίσως παράδειγμα: Δεν έχει ακόμη βρεθεί εκείνο το τραγούδι που θα πει τους καημούς και τους πόνους μας, όπως έγινε με το «Μην απελπίζεσαι» του Τσιτσάνη στον Εμφύλιο ή με το «Πότε θα κάμει ξαστεριά» στη Χούντα.

Σ’ αυτές τις συνθήκες, συμβαίνει το εξής: Και τα παιδιά βιώνουν την κρίση. Είτε άμεσα –για παράδειγμα, ως αλλαγή στον τρόπο ζωής της οικογένειας και του ίδιου του παιδιού (κατοικία, ένδυση, διατροφή, διασκεδάσεις, παιχνίδια, δραστηριότητες)− είτε έμμεσα, ως κλίμα βαρύ μέσα στο σπίτι, ή ως προβλήματα φίλων και γνωστών, ή από τις ειδήσεις και συζητήσεις που ακούνε. Όμως, τα παιδιά από μόνα τους δε διαθέτουν ούτε επαρκείς γνώσεις, ούτε ανάλογες εμπειρίες αντιξοότητας, ούτε κατάλληλα διανοητικά εργαλεία, ούτε και τη συναισθηματική αντοχή που απαιτείται για να επεξεργαστούν τα βιώματα και τις πληροφορίες που τους φέρνει η κρίση. Για να παραστήσουν, να κατανοήσουν, να νοηματοδοτήσουν και να αντιμετωπίσουν την κρίση, τα παιδιά χρειάζονται τους μεγάλους (κυρίως τους γονείς και τους παιδαγωγούς). Με την όλη στάση τους, και πάνω απ’ όλα με τα λόγια τους, οι μεγάλοι καλούνται να προσφέρουν στα παιδιά προστασία και προσανατολισμό· ομπρέλα και λόγια.

Εδώ ανακύπτει το ερώτημα: Πώς μιλάμε στο παιδί για την κρίση; Μπορούμε να πούμε αρκετά γι’ αυτό το θέμα. Ωστόσο, ένα καίριο σημείο είναι το εξής: Τα γυμνά επιχειρήματα, που δεν αγγίζουν τη φαντασία και το συναίσθημα του παιδιού, δύσκολα θα πιάσουν τόπο μέσα στην ψυχή του. Για να μπορέσουν να πιάσουν τόπο, τα λόγια των μεγάλων χρειάζεται να μιλούν και στο μυαλό και στο συναίσθημα και στη φαντασία του παιδιού. Γι’ αυτό, το καλύτερο μέσον για να μιλήσουμε στο παιδί για την κρίση είναι να του μιλάμε με ιστορίες. Τα παραμύθια (και γενικότερα η μυθοπλασία) δεν είναι παραγέμισμα της ώρας και αντιπερισπασμός στη δυσκολία. Είναι ο καλύτερος τρόπος για να δείξουμε στο παιδί και τι είναι αυτό που ζούμε, και πώς αντιμετωπίζουμε την αντιξοότητα· έτσι που η δυσκολία να μας βοηθήσει να γίνουμε και καλύτεροι. Ειδικότερα, παραμύθια όπως «Ο λυπημένος πρίγκιπας» του Όσκαρ Ουάιλντ ή «Η τελευταία μαύρη γάτα» του Ευγένιου Τριβιζά μπορούν να φωτίσουν το μυαλό και να ζεστάνουν την καρδιά του παιδιού. Όχι κρύβοντας, αλλά φανερώνοντας την πραγματικότητα και δείχνοντας τη στάση που μπορούμε να τηρήσουμε – και όλα αυτά με τρόπο που συναντά το παιδί εκεί που στ’ αλήθεια κατοικεί η ψυχή του: Στον κόσμο της φαντασίας και της συγκίνησης.

Στο ίδιο βιβλίο παρουσιάζετε ως αντίδοτο σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση την ιστορική αντοχή, συνέχεια και διάρκεια της Ελλάδας και των Ελλήνων, όπως και την επινοητικότητα μας. Βλέπετε σύγχρονα αυτές οι αρετές να εγείρονται μέσα από τη λήθη ή την απραξία;

Και η προσωπική μου εμπειρία και όσα μαθαίνω μου δείχνουν το εξής: Η κρίση, πέρα από τα κακά της, έφερε και κάτι θετικό. Δηλαδή, έξυσε και διέλυσε το βερνίκι της μεγάλης αυταπάτης που τόσον καιρό μάς ξεπλάνευε, και που τ’ όνομά της είναι «καταναλωτικός ναρκισσισμός» («καμαρώνω επειδή καταναλώνω»), κι έφερε πάλι στην επιφάνεια τη μακραίωνη σοφία του ελληνικού τρόπου ζωής και αντιμετώπισης της αντιξοότητας, η οποία στηρίζεται στα εξής: ανθρώπινη σχέση –η Ελλάδα πάντα ήταν και παραμένει μια κοινωνία αλληλεγγύης−, ανοιχτό μυαλό, που ψάχνει ή και επινοεί λύσεις σε προσωπικές καταστάσεις που μοιάζουν αδιέξοδες, έστω και αν η λύση είναι οδυνηρή, όπως ο μαζικός εκπατρισμός των νέων ιδίως ανθρώπων, και υπεράσπιση της αξιοπρέπειας, ακόμη κι αν κάποιοι απεγνωσμένοι μερικές φορές κάνουν εκπτώσεις, όχι όμως επειδή είναι αναξιοπρεπείς, αλλά επειδή είναι εξαθλιωμένοι και απελπισμένοι.

Απολογιστικά, σε σχέση με τη διημερίδα τι θα μας λέγατε;

Η διημερίδα ήταν μοναδική στιγμή συγκέντρωσης και διάδοσης πλούσιας εμπειρίας των παιδαγωγών σχετικά με τη μέθοδο «Μιλώ με το παιδί για την κρίση με ιστορίες». Όχι μόνο με έτοιμα παραμύθια ή αφηγήματα, ή και με ιστορίες που πλάθει γι’ αυτόν το σκοπό ο μεγάλος, αλλά και μέσα από ιστορίες που, με τη βοήθεια του παιδαγωγού, θα πλάσουν τα ίδια τα παιδιά. Η όλη εμπειρία των συζητήσεων έδειξε τη γονιμότητα αυτής της προσέγγισης και ανέδειξε μια μεγάλη οδό παιδαγωγικής της κρίσης, που συνοψίζεται στη θέση «Δώστε το λόγο στα παιδιά!».

Η οικονομική κρίση πιστεύετε επηρεάζει την κρίση αξιών, ή η κρίση αξιών οδήγησε στην οικονομική κρίση;

Στις 28 Απριλίου κυκλοφορεί, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, το βιβλίο μου με τίτλο «Το κατά Διαβόλου ευαγγέλιο – Πολιτική Ψυχολογία της Κρίσης». Εκεί αναλύω διεξοδικά την υποκειμενική πλευρά των όσων ζούμε· και δείχνω ότι η κρίση είναι ο συνδυασμένος καρπός μακρόχρονων διεργασιών, που κύρια πηγή τους είναι η οικονομική, πολιτική και ιδεολογική λειτουργία συγκεκριμένων δυνάμεων, οι οποίες, για να διαιωνίσουν την κυριαρχία τους, καλλιέργησαν τέσσερα κακά: την αλλοτρίωση των ανθρώπων μέσω του καταναλωτισμού και της άκοπης ευμάρειας με δανεικά· ένα σύστημα συνενοχών, που βασίζεται στην αρχή «άρπαζε κι άσε τους άλλους ν’ αρπάζουν» (ανομία και διαφθορά)· τη διακυβέρνηση με βάση τη μέθοδο του «τρέλαινε, διαίρει και βασίλευε», ήτοι, τη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού· τον ευνουχισμό της πολιτικής σκέψης και γενικότερα της ικανότητας για νηφάλια και ορθολογική σκέψη. Κι έτσι συμπαρέσυραν άτομα και κοινωνία ολόκληρη στο τρομερό σήμερα.

Βλέπετε αισιόδοξα μηνύματα στην ελληνική πραγματικότητα σε σχέση με την κρίση;

Βλέπω. Κυρίως την επανάκαμψη της αλληλεγγύης και της ανθρώπινης σχέσης, που καταλαμβάνουν και πάλι τη θέση που τους αξίζει στην κοινωνική και προσωπική ζωή, καθώς η μεγάλη αυταπάτη του καταναλωτικού ναρκισσισμού έχει δείξει την ουσία της: το Τίποτα.

Στο βιβλίο σας με τίτλο Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν, μιλάτε για την ευθύνη των γονιών να ανταποκρίνονται άρτια στο ρόλο αυτό – αν μπορεί κανείς να το ονομάσει έτσι . Η κρίση επηρεάζει την ψυχική τους αντοχή απέναντι σε μια τόσο σημαντική ευθύνη;

Την επηρεάζει οπωσδήποτε, επειδή, ακόμη κι αν εσύ προσωπικά δεν υποφέρεις τόσο, άλλοι άνθρωποι υποφέρουν και η γενική ατμόσφαιρα είναι ένα πένθιμο μούδιασμα, που ποτίζει τα πάντα. Ωστόσο, στο προσωπικό επίπεδο, υπάρχει αντίδοτο σ’ αυτή την κακοδαιμονία, που έχει ως βασικά συστατικά του αυτά που προαναφέρθηκαν: ανθρώπινη σχέση, ευρυγώνια ματιά, σκέψη και προσπάθεια, αξιοπρέπεια. Όσο πληρέστερα οι γονείς επιτελούν το πένθος της αυταπάτης και υιοθετούν αυτό το αντίδοτο, τόσο καλύτερα θα μπορέσουν να σταθούν στα παιδιά τους.

Στο βιβλίο σας Δεν παίζεις μόνο εσύ, υπάρχουν κι άλλοι! δίνετε έμφαση στην έννοια της ευγένειας, θεωρητικά και πρακτικά. Οι Έλληνες είναι λαός ευγενικός κατά τη γνώμη σας;

Η τυπική ευγένεια δεν είναι πολύ διαδεδομένη. Σ’ αυτό συνέβαλαν, από την πρόσφατη ιστορία, δύο κυρίως λόγοι: Η μετακίνηση πλήθους ανθρώπων από την ύπαιθρο στην πόλη, ιδίως στο τέρας-μεγαλούπολη που λέγεται Αθήνα, και ο καταναλωτικός ναρκισσισμός. Ο ελληνικός πολιτισμός είναι βασισμένος στην ανθρώπινη σχέση, στην οικειότητα της γνωριμίας και στην αυθεντική ευγένεια της αρχοντιάς του λαού μας, που βασίζεται στην τέχνη να κάνεις όμορφο και αρκετό το λίγο. Η λαίλαπα του καταναλωτισμού και του ξεριζωμού αφαίρεσε τις αναφορές που υποστηρίζουν την αρχοντιά αυτή, με αποτέλεσμα να δοκιμάζεται άσχημα και η βαθιά ευγένεια των ανθρώπων.

Αν κάποιος διαβάσει-μελετήσει με προσοχή τα βιβλία σας, κινήσει όλες τις διανοητικές του λειτουργίες, σκεφτεί και επαναπροσδιοριστεί, βγαίνει αλλαγμένος από αυτή τη διαδικασία, σίγουρα ένας καλύτερος άνθρωπος. Εσείς πώς το εισπράττετε αυτό από τους αναγνώστες σας;

Διαπιστώνω κάτι απλό: Αν και πάντοτε περιφρονούσα τα κυκλώματα, τις κλίκες και τις φατρίες, και ποτέ δεν έσκυψα το κεφάλι σε κανέναν, και για χρόνια η πορεία μου ήταν αρκετά μοναχική, εδώ και καιρό οι άνθρωποι με εμπιστεύονται και θέλουν ν’ ακούσουν τι έχω να τους πω. Κι επειδή ποτέ δεν κουνάω το δάχτυλο του εισαγγελέα σε κανέναν, κι εμπιστεύομαι κι εγώ τη βαθιά αρχοντιά και σοφία του λαού μας, πολλές φορές έχω ακούσει τους ανθρώπους να με ευχαριστούν επειδή τα λόγια μου τους προσέφεραν δύο πράγματα: Γνώση και γαλήνη. Πρόκειται για ηθική ανταμοιβή που δεν θέλει συμπλήρωμα.

Ως αντιπρόσωπος της ιατρικής σχολής το ’73 στο Πολυτεχνείο συμμετείχατε ενεργά στα γεγονότα. Αυτή όμως τη δραστηριότητά σας δεν την εξαργυρώσατε και δεν την καρπωθήκατε ποτέ, μάλλον ως εχθρός του εντυπωσιασμού και της κενοδοξίας. Πώς σας άλλαξε ως άνθρωπο αυτή η εμπειρία;

Με πολλούς τρόπους. Αξίζει να αναφέρω δύο: Πρώτο, ότι ο λόγος, το θάρρος και το πάθος για την ελευθερία νικούν τα όπλα, τους φόβους και την υποταγή. Δεύτερο, ότι αξίζει να θυσιάσεις τα πάντα για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, προσωπική και συλλογική.

Σας ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη, μα κυρίως που μας κάνετε με τα βιβλία σας καλύτερους ανθρώπους.

_________________________________________________________________________________________________________________

Παρουσίαση του έργου του Νίκου Σιδέρη 

Πολύπλευρος και χαρισματικός στη σκέψη και στο λόγο του, ο Νίκος Σιδέρης μας χαρίζει με τα βιβλία του τα κλειδιά της πύλης για να ζήσουμε σε έναν κόσμο διαφορετικό, έναν κόσμο που τον καθορίζουμε εμείς με τις επιλογές μας, με την ανάληψη των ευθυνών μας και με το θάρρος της γνώμης μας. Τα εναύσματα επαναπροσδιορισμού πλήθος μέσα στα βιβλία του· απλώς καλούμαστε να τα νιώσουμε.
Στο βιβλίο του «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν», που έγινε best seller και συνεχίζει να είναι ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία, ο διάσημος ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας, αφυπνίζει τους γονείς και τους θυμίζει ότι τα παιδιά χρειάζονται γονείς, όχι ψυχολόγο. Γονείς που να αναλαμβάνουν το ρόλο του γονέα, του καθοδηγητή στα πρώτα βήματα του παιδιού στη ζωή, του προστάτη από τις κακοτοπιές, που το παιδί συνήθως αγνοεί λόγω απειρίας στη ζωή. Ο Νίκος Σιδέρης μας εξηγεί, τεκμηριωμένα, επιστημονικά, αλλά συνάμα απλά και κατανοητά, τους μηχανισμούς διαχείρισης του γονεϊκού ρόλου. Και μας αλλάζει.
Στο βιβλίο του «Δεν παίζεις μόνο εσύ, υπάρχουν κι άλλοι!» ο Νίκος Σιδέρης αναλύει τον εγωκεντρικό νάρκισσο, που μπορεί πολλοί από εμάς να κρύβουμε λιγότερο ή περισσότερο στη συμπεριφορά μας, κι αυτό να επηρεάζει τις προσωπικές μας σχέσεις σε μεγάλο βαθμό. Σεβασμός και εναρμόνιση είναι οι προτροπές του, χαμόγελο, χιούμορ, χέρι οι λέξεις- κλειδιά που αντιστοιχούν σε στάσεις ζωής και τρέφουν, σύμφωνα με τον ψυχαναλυτή, το καλό. Η ευγένεια ως θετική στάση ζωής προτείνεται και ενθαρρύνεται.
Στο βιβλίο του «Μιλώ για την κρίση με το παιδί» ο Νίκος Σιδέρης πραγματεύεται το θέμα της κρίσης από τη σκοπιά του ενήλικα, που θέλει να στηρίξει το παιδί. Ο ψυχαναλυτής αναλύει τις ψυχολογικές προεκτάσεις της δύσκολης αυτής κατάστασης και προτείνει μηχανισμούς στήριξης στο παιδί, μέθοδοι όμως που μπορούν να υποστηρίξουν πολύ καλά και τον ενήλικα. Η ανθρώπινη σχέση, η αλληλεγγύη του Έλληνα, ο υπαρξιακός χρόνος, ή αλλιώς η ελληνική αίσθηση του χρόνου, και η επινοητικότητα του Έλληνα είναι στοιχεία που καλό θα ήταν να τονίσουμε και να ενδυναμώσουμε. Αλλά ο συγγραφέας δίνει και περαιτέρω βοήθεια στον ενήλικα, που αγωνιά για τη σχέση του με το παιδί. Η προτροπή να εκφραστεί το ίδιο το παιδί, η προτροπή να μιλήσει με λόγια, προφορικά, μα και στο χαρτί, και η ανάγνωση παραμυθιών σε οικογενειακό επίπεδο είναι λύσεις κλειδιά για το ξεκλείδωμα των δυσκολιών.

Ο Νίκος Σιδέρης όμως δεν περιορίζεται δημιουργικά μόνο στην ψυχανάλυση. Γράφει ποίηση και πεζογραφία, και βάζει το λιθαράκι του και στη διεθνή βιβλιογραφία για αρκετά νεωτερικά θέματα, όπως αυτά που πραγματεύεται στο βιβλίο του «Αρχιτεκτονική και ψυχανάλυση», θέμα που διδάσκει ως μάθημα και στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Ο Νίκος Σιδέρης δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί άνθρωπος του πνεύματος και της διανόησης.

_________________________________________________________________________________________________________________

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top