Fractal

Μετίν Αρντιτί: “Πώς γίνεται να ανήκεις στην πατρίδα των ανθρώπων, στην πανανθρώπινη πατρίδα, αν δεν αποκοπείς από τη δική σου κοινότητα;”

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

arditi4Ο ήρωάς του στον «Μαέστρο» είναι μουσικός και έλληνας. Στο «Τουρκάκι», εβραίος ζωγράφος. Η τέχνη και στους δυο, πατρίδα κοινή. Αλλά και για τον ίδιο τον συγγραφέα τους, τον Μετίν Αρντιτί, η λογοτεχνία, δηλαδή, η τέχνη, πατρίδα μοναδική και παντοτινή: «Πατρίδα μου είναι εκεί όπου υπάρχουν άνθρωποι», θα πει στο fractal με αφορμή τα δυο βιβλία του «Ο μαέστρος» και «Το τουρκάκι» που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Καλέντη».
«Δεν πιστεύω στην επιστροφή στις ρίζες καθ’ αυτές. Πιστεύω όμως ότι οι ρίζες μας είναι ένα στοιχείο που ευνοεί την επιστροφή στον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν λέμε για κάποιον ότι “βρήκε τον εαυτό του”, αυτό σημαίνει κάτι πολύ σημαντικό, σημαίνει ότι μπόρεσε να επιστρέψει στον εαυτό του μέσα στο ρου της ζωής του». Ο Μετίν Αρντιτί που γεννήθηκε στην Άγκυρα, ζει στη Γενεύη και είναι παντρεμένος με ελληνίδα, θα μας πει.

 

-Κύριε Αρντιτί, γιατί επιλέξατε να είναι Έλληνας ο ήρωάς σας στον «Μαέστρο»;

Δεν επιλέγει κανείς τους ήρωές του. Ξεκινώ από μια γενική ιδέα, όχι και πολύ συγκεκριμένη και σιγά- σιγά η ιδέα αυτή γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρη. Όσο περνάει ο καιρός αισθάνομαι να θέλω να εμβαθύνω τους χαρακτήρες και οι λεπτομέρειες που τους αποδίδω να τους ταιριάζουν, να είναι αληθινές. Κατ’ αυτό τον τρόπο εγκαθίσταται ένα είδος αρμονίας . Βέβαια δεν μπορώ να πω πως δεν είμαι καθόλου υπεύθυνος για τις επιλογές μου γιατί εγώ ρωτάω τον ήρωά μου. Αλλά αυτός μου απαντά. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Κανδύλης απεδείχθη Έλληνας. Βλέπει κανείς στις σχέσεις του με τους υπόλοιπους χαρακτήρες της ιστορίας ότι δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο παρά Έλληνας. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά του Έλληνα. Είναι γιος της Κλειώς, της κατ’ εξοχήν Ελληνίδας μάνας γεννημένης στην Τουρκία !

arditi2-Και στον «Μαέστρο» η άνοδος και η πτώση ενός μεγάλου δημιουργού, ό,τι μαθαίνουμε είναι απ’ την ήττα;

Όχι, δεν είναι η μοίρα του ανθρώπου να γνωρίζει την επιτυχία ή την αποτυχία. Αυτό είναι το ριζικό του ήρωα ενός μυθιστορήματος , και ο ρόλος του είναι να διδάξει στους ανθρώπους να μην γυρεύουν πάση θυσία τη δόξα, γιατί έτσι η πτώση θα είναι ακόμη πιο σκληρή. Το παν είναι να διαλέγει κανείς το μέτρο. Να αποφεύγει την ύβρη…

-Τι σημαίνει και για σας η μουσική; Τι είναι εκείνο που μπορεί να κάνει μονάχα η μουσική;

Η μουσική μπορεί να κατορθώσει να ηρεμήσει τα πνεύματα εκεί που σε ορισμένες καταστάσεις η λογική των λέξεων είναι πολύ σκληρή, ο ορθολογισμός πολύ παρεμβατικός. Τότε αφήνει κανείς τα επιχειρήματα κατά μέρους και προσπαθεί να παρηγορήσει . Βέβαια αυτού του είδους η παρηγοριά που αποφεύγει την αντιμετώπιση δεν μπορεί παρά να είναι προσωρινή.
Αλλά συχνά έχουμε ανάγκη από μια τέτοιου είδους μεταχείριση και από τίποτε παραπάνω ώσπου να βρούμε τη δύναμη να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια.

-Κοινές συγγραφικές εμμονές – αναφορές στο «Τουρκάκι» και στον «Μαέστρο»;

Πρόκειται για δυο μεγάλους καλλιτέχνες που ζητάνε ν’ αγγίξουν την τελειότητα μέσα στην τέχνη τους. Βρίσκω όμως ότι παρ’ όλα τα φαινόμενα, έχουν περισσότερες διαφορές παρά ομοιότητες.
Το Τουρκάκι δεν ζει παρά για την τέχνη του, θυσιάζει τη ζωή του γι αυτήν, ενώ ο Κανδύλης κάνει το αντίθετο. Δεν έχει την ίδια δύναμη χαρακτήρα. Χρησιμοποιεί την τέχνη του για να αποσοβήσει τις αδυναμίες του και, όπως είναι επόμενο, χάνει τα πάντα και πάνω απ’ όλα την ψυχή του. Αντιθέτως το Τουρκάκι χάνει τα πάντα αλλά κερδίζει την ψυχή του. Η διαφορά δεν είναι μικρή.

-Ο αγαπημένος σας συνθέτης;

Αδύνατον να διαλέξω! Θα ‘πρεπε να απαντήσω στην ερώτηση: κάτω από τέτοιες συνθήκες ποιον συνθέτη θα προτιμούσατε; Και κάτω από άλλες συνθήκες ποιους άλλους; Που σημαίνει πως αγαπάω πολλούς: τον Μπαχ, τον Μπράμς, τον Μπετόβεν, τον Μότσαρτ, τον Σοπέν, τον Σοστάκοβιτς, τον Βέρντι, τον Πουτσίνι, τον Χέντελ, τον Γκλούκ, τον Ντεμπισσύ, τον Ραβέλ… Αδύνατον να σταματήσω. Όλοι είναι αναντικατάστατοι και εξαιρετικοί.

-Το μουσικό κομμάτι που σημαίνει πολλά για σας;

«Αρπετζόνε» του Σούμπερτ. Βλέπετε, ξέχασα τον Σούμπερτ. Παρ’ όλο που το κομμάτι αυτό είναι για μένα ό,τι πιο βαθύ και συγχρόνως ό,τι πιο ελαφρύ στη μουσική.

– Πόσο σημαντικός είναι ο τόπος και ο χρόνος, κύριε Αρντιτί, για την ζωή και την δημιουργία των ανθρώπων; Η καταγωγή;

Έχουν οπωσδήποτε πολύ μεγάλη βαρύτητα. Όσον αφορά, όμως, το τι υπερτερεί στον άνθρωπο, το επίκτητο ή το έμφυτο, η υπεροχή του επίκτητου δεν αμφισβητείται πια από κανέναν. Πέραν αυτής της πραγματικότητας, υπάρχει αναμφίβολα και η ανάγκη του καθενός από εμάς να ανήκει σε μια κοινότητα, τη δική του. Έτσι, λοιπόν, η συμπεριφορά του επηρεάζεται έντονα από τις πολιτιστικές παραμέτρους .

-Γιατί επιλέξατε την συγκεκριμένη χρονική περίοδο με όλες αυτές τις αντιξοότητες για τον ήρωά σας και σαν ιστορικό πλαίσιο για «Το Τουρκάκι»;

Όταν γράφεις ένα μυθιστόρημα δεν επιλέγεις. Εκτελείς· διηγείσαι μια ιστορία που σου επιβάλλεται.

– Γιατί επιλέξατε να είναι δημιουργός και μάλιστα ζωγράφος, αγιογράφος, ο κεντρικός σας ήρωας; Οι ιστορικές αντιξοότητες αναδεικνύουν ή εξαφανίζουν το ταλέντο ή την προσωπική στάση ενός ανθρώπου;

Επέλεξα τη ζωγραφική γιατί η ενασχόληση με αυτή την τέχνη ήταν κάτι το απαγορευμένο, το παραβατικό. Και ακριβώς αυτό κάνει έναν ήρωα ενδιαφέροντα. Αποκτά ενδιαφέρον ακριβώς επειδή βρίσκεται αντίκρυ στα όριά του. Οι δυσκολίες ανακόπτουν πάντα την ορμή των αδυνάτων και, αντιθέτως, επιτρέπουν στους δυνατούς να ξεπεράσουν τον εαυτό τους.

– Ο συγκεκριμένος πίνακας; «Σάμι Σοριάνο, βοηθός σκλαβέμπορα στην Κωνσταντινούπολη», γράφοντας, ζωγραφίζοντας η αναζήτηση εν τέλει είναι η επιστροφή, στον εαυτό μας ή και στις ρίζες;

Δεν πιστεύω στην επιστροφή στις ρίζες καθ’ αυτές. Πιστεύω όμως ότι οι ρίζες μας είναι ένα στοιχείο που ευνοεί την επιστροφή στον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν λέμε για κάποιον ότι «βρήκε τον εαυτό του «, αυτό σημαίνει κάτι πολύ σημαντικό, σημαίνει ότι μπόρεσε να επιστρέψει στον εαυτό του μέσα στο ρου της ζωής του.

-«Πράγμα παράδοξο, όταν σκιτσάριζε “για τη στοίβα του”, άγγιζε τη βιαιότητα των συγκινήσεων που τον διαπερνούσαν. Κάτι τέτοιες στιγμές, τον κατέκλυζε ολόκληρο ένα συναίσθημα υπεροχής. Τίποτα δεν του φαινόταν αδύνατο. Δούλευε με το πενάκι, το χρωστήρα ή την ασημένια ακίδα, χρησιμοποιούσε χίλια δυο χρώματα, δημιουργούσε σκιές ή φωτοσκιάσεις, με δυο λόγια, σκιτσάριζε ανάλογα με τη διάθεσή του. Επιτέλους, όριζε τη ζωή του». Γράφοντας, κύριε Αρντιτί, ένας συγγραφέας αισθάνεται ότι ορίζει, τελικά, τη ζωή του;

Όχι, καθόλου. Αντιθέτως μάλιστα, παίρνοντας το ρίσκο να σκιαγραφήσει ήρωες που του ξεφεύγουν, ο συγγραφέας εκτίθεται στην αποτυχία. Γιατί να μπει σε μια τέτοια περιπέτεια αν το κάνει απλά και μόνο για να ορίσει τη ζωή του; Καλύτερα να κάτσει ήσυχος στη γωνιά του ….

arditi– Ο ήρωάς σας και δημιουργός αφού βιώνει μια ασύλληπτη άνοδο, ζει και την πτώση του. Παρ’ όλα αυτά διασώζεται το έργο αθάνατο. Το διαχρονικό κομμάτι ενός δημιουργού, εν τέλει, είναι μόνο το έργο;

Ναι είναι το μόνο που μετράει.

– «Η τάξη των πραγμάτων πρέπει να γίνεται σεβαστή. Η τάξη των πραγμάτων…» Η τέχνη διαθέτει μια δική της τάξη, κύριε Αρντιτί; διαταράσσοντας κατά κάποιον τρόπο την τάξη των πραγμάτων;

Ναι μου αρέσει πολύ η έκφραση σας. Η τέχνη έχει έναν και μοναδικό κανόνα: την αναζήτηση της αλήθειας. Και υπάρχουν φορές που η αλήθεια είναι καταχωνιασμένη κάτω από ένα σύστημα που αυτοαποκαλείται τάξη αλλά στην πραγματικότητα είναι μια απάτη, μια πλάνη. Ο ρόλος της τέχνης είναι να αποκαταστήσει την αλήθεια χωρίς δογματισμούς, χωρίς διδακτισμούς, με τον δικό της τρόπο, με αρωγό τη “θεία χάρη”.

– Για τον εαυτό μας γράφουμε, κύριε Αρντιτί, τελικά, γράφοντας για τους άλλους;

Νομίζω πως γράφουμε για τους άλλους. Το «τελικά», όμως, μπορεί να σημαίνει ότι αφού, ίσως, καταφέρουμε να αγγίξουμε τους άλλους. Ναι, μπορούμε να πούμε ότι γράφοντας για τους άλλους ανακαλύπτουμε ένα λόγο ύπαρξης του εαυτού μας.

– Ο δημιουργός πού οφείλει να μείνει πιστός; Στον εαυτό του ή στην εικόνα του; Και το έργο τι είναι; Το πρόσωπό του ή το προσωπείο; Αυτό που είναι ο ίδιος και αποκαλύπτει μυστηριωδώς και μυστικά ή αυτό που νομίζουν ή προσλαμβάνουν οι άλλοι;

Πιστεύω ότι ο δημιουργός δεν πρέπει να θέτει στον εαυτό του τέτοιου είδους ερωτήματα. Η εικόνα του δεν ενδιαφέρει κανέναν και ο ίδιος δεν πρέπει να ενδιαφέρεται για αυτήν. Μοναδικός του σκοπός πρέπει να είναι η αναζήτηση της αλήθειας και η ικανότητά του να προσφέρει αυτή την αλήθεια με χάρη, με κομψότητα.

– Και ποια θεωρείτε εσείς για έναν δημιουργό ως τα μεγαλύτερα εμπόδια; Τα εμπόδια που συναντήσατε εσείς;

Πάντα η αναζήτηση της αλήθειας. Να καταλάβεις τους ανθρώπους, να προβλέψεις τις αντιδράσεις τους, τα συναισθήματά τους, τις πράξεις τους, τα λόγια τους. Να τραβήξεις το πέπλο που τους σκεπάζει. Η αληθινή αποκάλυψη…

– Γιατί κι εσείς ζείτε κατά κάποιον τρόπο και δημιουργείτε σε δύο πατρίδες…

Δεν έχω καθόλου την αίσθηση ότι ζω σε δυο πατρίδες. Η μόνη μου πατρίδα είναι η πατρίδα των ανθρώπων. Πατρίδα μου είναι εκεί όπου υπάρχουν άνθρωποι .

– Σε ποια βασικά ερωτήματα και επαναλαμβανόμενα απαντά και κινείται αυτό το ιστορικό μυθιστόρημα; Ποια σημεία συναντούνται όμοια κι απαράλλαχτα σε όλες τις εποχές και στη σημερινή εποχή μας;

Πώς γίνεται να ανήκεις στην πατρίδα των ανθρώπων, στην πανανθρώπινη πατρίδα, αν δεν αποκοπείς από τη δική σου κοινότητα; Αυτό ακριβώς το σημείο είναι κοινό σε όλες τις εποχές. Είναι ουτοπικό να λες πως αντιμετωπίζεις τους ανθρώπους χωρίς προκαταλήψεις, εφόσον οι προκαταλήψεις αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των κανόνων– πολιτικών, θρησκευτικών, κοινωνικών…

 

arditi3Ποιος είναι: Ο Μετίν Αρντιτί γεννήθηκε το 1945 στην Άγκυρα και ζει στη Γενεύη. Είναι πρόεδρος της Orchestre de la Suisse romande και του ιδρύματος Les Instruments de la Paix-Genève. Με αφορμή το καινούργιο βιβλίο του “Το Τουρκάκι”(Εκδ. Καλέντη, Μετάφραση: Ρίτας Κολαίτη)το οποίο έχει βραβευτεί με 16 διεθνή βραβεία, ήταν ο επίσημος προσκεκλημένος φέτος στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη.
Τα βραβεία για “Το Τουρκάκι”: Prix des Libraires de Nancy – Le Point, Prix Page des Libraires, Prix Jean Giono, Prix de l’Académie Romande, Prix Alberto-Benveniste, Prix Millepages, Prix Casanova, Prix Culture et Bibliothèques Pour Tous, Prix de l’Académie de Bretagne, Prix du Lycée Français de New-York, Prix de la Médiathèque Assia-Djebar, Prix Anastase, Prix du Lycée Charles de Gaulle –Dijon, Prix Page des Libraires. Prix Paroles et Plumes, Prix Océanes.
Άλλα έργα του: Mon Cher Jean… de la cigale à la fracture sociale (1997, Editions Zoé, Γενεύη), La Fontaine, fabuliste infréquentable (1998, Editions Le Fablier), Le mystère Machiavel (1999, Editions Zoé, Γενεύη), Nietzsche ou l’insaisissable consolation (2000, Editions Zoé, Γενεύη), Jonction (2001, K.G. Saur Verlag, Μόναχο), La Chambre de Vincent (2002, Editions Zoé, Γενεύη), Victoria-Hall (2004, Pauvert, Παρίσι[Βικτώρια Χολ, 2006, Εκδόσεις Σοκόλη]),Dernière lettre à Théo (2005, Actes Sud), La Pension Marguerite (2006, Prix Lipp Suisse 2006, Actes Sud), L’Imprévisible (2006, Prix de la Radio suisse romande 2007, Actes Sud), La Fille des Louganis (2007, Actes Sud [Παυλίνα, 2008, Εκδόσεις Λιβάνη]), Loin des bras (2009, Actes Sud).
Από τις εκδόσεις «Καλέντη» κυκλοφόρησε πρόσφατα και το καινούργιο του μυθιστόρημα «Ο μαέστρος», σε μετάφραση Ρίτας Κολαίτη, επίσης.

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top