Fractal

Βασίλης Αλεξάκης: Στα περισσότερα βιβλία μου υπάρχει πάντα ένας θάνατος

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Alejakis«Ο μικρός Έλληνας» ήρθε στην ζωή του Βασίλη Αλεξάκη και στη ζωή μας, σε μια κρίση διπλή: όσον αφορά τη ζωή του, ήταν ένα σοβαρότατο πρόβλημα υγείας που τον ακινητοποίησε δίπλα τους κήπους της Μαρίας των Μεδίκων, πάνω από τους υπονόμους που κατέφευγε ο Γιάννης Αγιάννης, στη γειτονιά όπου έμεναν οι Τρεις Σωματοφύλακες, ο αγαπημένος του Ντ’ Αρντανιάν.

Όσον αφορά τη ζωή μας, είναι εδώ ακριβώς για να τη ζήσει: να μιλήσει με τους αστέγους, να ξαναψάξει τον μηχανισμό της μνήμης, ν’ αναζητήσει την αθωότητα των λέξεων και τις απαρχές στην πατρίδα μας του φασισμού. Και μιλώντας στο fractal μιλά, τελικά, για όλα: για τους Γάλλους φιλέλληνες, για τους αγνώμονες Γερμανούς και πάνω απ’ όλα για την ελευθερία της φαντασίας και το μυθιστόρημα, την ιστορία που διασώζει τ’ ανθρώπινα, και για τον ρόλο του συγγραφέα, που είναι παντού, στο καφενείο και στο μπακάλικο, στους υπονόμους, αν έχουμε, αλλά σίγουρα δεν είναι, όπως επισημαίνει, με τίποτα στη Βουλή!

 

Γιατί «Ο μικρός Έλληνας» σήμερα, κύριε Αλεξάκη; Κάθε ιστορία έχει τον χρόνο της;

Είναι σαν τους έρωτες η ιστορία! Το ίδιο πρόσωπο μπορείς να το δεις μια εποχή και να αδιαφορήσεις πλήρως, και μια άλλη εποχή να πάθεις μεγάλη ταραχή! Αυτή την ιδέα για το βιβλίο, δηλαδή το να επαναφέρω τους παιδικούς ήρωες, από χρόνια τη σκεφτόμουνα, αλλά δεν αρκεί μια ιδέα για να κάνεις ένα βιβλίο. Με ποια ευκαιρία, σε ποιο πλαίσιο, πώς θα γινόταν αυτό; Δεν είχα απάντηση. Και την απάντηση μου την έδωσε, τελικά, αυτή η εγχείρηση που έκανα στο πόδι που μου απαγόρευε να γυρίσω σπίτι μου, διότι ήμουν με δεκανίκια και δεν έχω ασανσέρ, και πήγα σε ένα ξενοδοχείο δίπλα στον κήπο του Λουξεμβούργου. Για δυο μήνες. Ε, αυτοί οι δυο μήνες ήταν αποφασιστικοί. Διότι τον κήπο του Λουξεμβούργου δεν τον ήξερα, τύχαινε να περάσω, δεν είχα ασχοληθεί· και μπαίνοντας εκεί μέσα αρχίζει και ξυπνάει η μνήμη. Θυμάμαι ότι ο Γιάννης Αγιάννης περιφέρεται εκεί μέσα, θυμάμαι τους ήρωες του Μπαλζάκ, θυμάμαι τους τρεις σωματοφύλακες που μένουν όλοι γύρω από τον κήπο του Λουξεμβούργου. Θέλω να πω ότι την ιδέα μου την βρήκα υλοποιημένη στον κήπο του Λουξεμβούργου! Άρα, ήταν θέμα εποχής!

Τι είδους μυθιστορήματα γράφετε; Κάπου γράφετε κάτι υπέροχο ότι «εγώ γράφω τις συνέχειες των δικών μου βιβλίων…»

Δε θέλω να πω ότι γράφω συνέχεια το ίδιο βιβλίο, παρ’ όλα αυτά, αυτό που καθιστά ενδιαφέρον ένα βιβλίο είναι αυτό που μπορεί να αναγνωρίσει ο αναγνώστης από το ένα βιβλίο στο άλλο· κι είναι το ύφος!

Οι ήρωες των βιβλίων που αγαπήσαμε και οι αγαπημένοι νεκροί αποτελούν για τους συγγραφείς μια μορφή επικοινωνίας διαφορετική;

Είναι μια επαφή μέσα στη μοναξιά βεβαίως αυτή… Και με τους νεκρούς, με τους οποίους μιλάμε συχνότερα αφού έχουν φύγει απ’ ότι μιλούσαμε πριν, και με τους ήρωες οι οποίοι είναι μέρος της ζωής κι αυτοί… Εγώ μ’ αυτούς έζησα και μπορώ να πω ότι τον Ντ’ Αρντανιάν και τον Δον Κιχώτη τους ήξερα πολύ καλύτερα απ’ τους θείους μου! Έχουν παίξει κάποιον ρόλο στη ζωή μας, άρα είναι υπαρκτά πρόσωπα οι ήρωες των μυθιστορημάτων· και αυτό είναι, άλλωστε, και το θέμα του βιβλίου. Εάν υπάρχουν, και το όριο ανάμεσα στη ζωή και στο μυθιστόρημα. Και πιστεύω ότι υπάρχει περισσότερη ζωή στο μυθιστόρημα απ’ ό,τι υπάρχει στην τρέχουσα ζωή! Θέλω να πω ότι η ζωή είναι ένα κακό μυθιστόρημα. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά. Και κακογραμμένο, και ανιαρό, και φλύαρο.

Ενδεχομένως, δηλαδή, κάπου να βρίσκεται και ο κόσμος των ηρώων;

Δεν το πολυνομίζω, διότι ένα από τα χαρακτηριστικά τους είναι ότι δεν γνωρίζονται μεταξύ τους! Εγώ τους έχω φέρει σε επαφή, είναι ένα από τα ευρήματα. Δεν έχουν υπόψη τους τη λογοτεχνία! Δεν έχουν βιβλιοθήκες αυτοί οι ήρωες! Άλλωστε, έχουν ένα σωρό άλλες δουλειές. Άρα, μου είναι κάπως δύσκολο να φανταστώ ότι είναι κάπου μαζί! Όχι! Είναι εκεί που ζούμε εμείς, και εγώ τους αισθάνομαι γύρω μου! Για να μη σου πω ότι αυτούς ακριβώς αισθάνομαι ως ήρωες! Στα δικά μου βιβλία δεν υπάρχουν μ’ αυτή την έννοια ήρωες, δηλαδή, άτομα με εξαιρετικές αρετές. Κι απ’ αυτούς τους ήρωες, φυσικά, πιο κοντά σε μένα είναι ο Δον Κιχώτης! Γιατί είναι ένας παλαβός, διότι δεν ξέρει τι του γίνεται, διότι άλλα βλέπει, άλλα συμβαίνουν, διότι είναι ερωτευμένος με μια οπτασία… Εγώ δεν βρίσκω ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στους ήρωες του Ντοστογιέφσκι και στον Ταρζάν! Κι αυτοί ένα είδος Ταρζάν της απελπισίας είναι!

Κι ο Ζορμπάς που χορεύει μετά την καταστροφή, στην τελευταία σκηνή;

Νομίζω ότι πήρα απ’ τον Ζορμπά το καλύτερο στοιχείο του και το ’βαλα στο βιβλίο μου, εκεί όπου αντιδρά στην ελληνική κρίση και στις πιέσεις που ασκούν οι Γερμανοί στην Ελλάδα πηγαίνοντας να χορέψει μπροστά στους Γερμανούς βουλευτές! Ναι αυτή την πολύ καλή ιδέα μού την έδωσε ο Καζαντζάκης!

Ένα «ατύχημα» μπορεί να σταθεί η αφορμή για να ξαναδούμε τον κόσμο;

Α ναι, ο θάνατος! Ο φόβος του θανάτου! Στα περισσότερα βιβλία μου υπάρχει πάντα ένας θάνατος! Του πατέρα, της μάνας, του αδελφού… Εδώ, του εαυτού μου, διότι προφανώς φοβήθηκα! Και μοιραία, νομίζω, ο φόβος του θανάτου σε πηγαίνει πίσω στην παιδική σου ηλικία, διότι είναι μια εποχή, η μόνη εποχή της ζωής, που ο θάνατος δεν υπάρχει! Όταν είσαι παιδί δεν έχει πεθάνει κανείς γύρω σου, όλοι είναι εκεί! Και, βεβαίως, αυτό μπορεί να σε οδηγήσει και σε μια αναθεώρηση της ζωής σχετικά με το τι έχει σημασία, τι δεν έχει… Εγώ διαπίστωσα μετά από αυτό το ατύχημα που είχα ότι ξαφνικά το παρόν απέκτησε μεγαλύτερη σημασία απ’ αυτή που είχε παλιά! Δεν είχα παλιά τον χρόνο να ασχοληθώ με το παρόν, έτρεχα πίσω απ’ τα σχέδιά μου, διαρκώς τοποθετούσα στο μέλλον τη ζωή μου και όχι στο παρόν.

Η βραδύτητα; Μπορεί να μας κάνει να δούμε την ζωή και τον κόσμο από άλλη οπτική;

Βέβαια! Κι αυτός που είναι ανάπηρος και βρίσκεται σε ένα καροτσάκι και πηγαίνει σιγά σιγά πιστεύω ότι άλλη πόλη βλέπει και σ’ άλλη πόλη ζει από μας! Και παρατηρεί πράγματα που ένας άνθρωπος που τρέχει κανονικά δεν τα βλέπει! Κάποιος που τρέχει ή που βαδίζει κανονικά βλέπει το βάθος του δρόμου, ο ανάπηρος βλέπει τον ίδιο τον δρόμο!

Κύριε Αλεξάκη, κάτι θα πρέπει να γίνεται με τον χρόνο, περνάμε πολύ γρήγορα από την μία ηλικία στην άλλη. Αυτό με το άγαλμα της κόμισσας Ντε Σεγκύρ που μεγαλώνει σε κάθε μας βήμα…

Προχωρεί και γερνάει αυτή η προτομή! Είναι μια μικρή κοπέλα από μακριά, και προχωρείς και βλέπεις ότι γερνάει, ότι έχει ρυτίδες, κι είναι σα να ‘χουν περάσει 60 χρόνια απ’ τη μια στιγμή στην άλλη…

Αλλά και το άλλο με τις μέλισσες που κάνουν το καλύτερο μέλι ενώ πίνουν νερό από τα ουρητήρια… το υπόγειο Παρίσι με τους αρουραίους… μπορεί και να μην υπάρχει η ομορφιά πίσω από την ομορφιά; Μπορεί και πίσω και κάτω απ’ την ομορφιά να είναι η ασχήμια;

Η ερώτησή σας είναι η απάντηση! Τώρα περί ομορφιάς, είναι η μαγεία της λογοτεχνίας αυτή! Η μαγεία του λόγου, η μαγεία των λέξεων! Η λογοτεχνία είναι ένα είδος βασίλισσας που εμφανίζεται και φωτίζει τα πάντα διαφορετικά! Γι’ αυτό εγώ δεν πιστεύω ότι υπάρχουν βιβλία αυτοβιογραφικά. Δεν λένε ψέματα οι άνθρωποι, αλλά απ’ τη στιγμή που γράφεις, είσαι σε έναν άλλον κόσμο! Άρα και η αυτοβιογραφία αν είναι καλή, αναπόφευκτα θα μοιάζει με ένα μυθιστόρημα! Τα κακά μυθιστορήματα μοιάζουν με αυτοβιογραφίες!

Κύριε Αλεξάκη, γιατί οι κήποι του Λουξεμβούργου;

Έτυχε, δεν το διάλεξα, θα μπορούσα να σου πω ότι ο κήπος με διάλεξε! Βέβαια, είναι ένας βασιλικός κήπος, αλλά είναι φτιαγμένος με πολλή αγάπη, να σκεφτείς πριν από τέσσερις αιώνες· πολλά δέντρα μπορεί να ζουν από τότε, είναι πιθανόν! Φαίνεται ότι υπάρχουν νεραντζιές οι οποίες είναι τουλάχιστον 300 ετών και μάλιστα οι περιβολάρηδες δεν αποκλείουν να είναι και από την εποχή της Μαρίας των Μεδίκων!

Αφήσατε μιαν Ελλάδα, επιστρέψατε και βρήκατε μιαν άλλη, βέβαια πάντοτε πηγαινοερχόσαστε, ανάμεσα σε δυο πατρίδες κυλά η ζωή σας, αλλά ειδικά τώρα, πώς την βρήκατε;

Μου δίνει η Ελλάδα τη διάθεση να τη μελετήσω, να δω τι γίνεται ακριβώς. Δεν μπορώ να ισχυριστώ, μένοντας εδώ σ’ ένα υπόγειο στο Κολωνάκι, ότι ξέρω τι γίνεται γύρω μου, όχι, πρέπει να βγω από δω να πάω να δω τους ανθρώπους… Δεν θέλω να μιλάω σαν τους ταξιτζήδες που ξέρουν τα πάντα, δεν ξέρω τα πάντα, αλλά θέλω να τα μάθω. Γι’ αυτό είμαι στην Αθήνα, για να μελετήσω αυτή την πραγματικότητα, για να μιλήσω με τους ανθρώπους, γιατί αυτό το έκανα στο βιβλίο μου, αλλά στο Παρίσι. Δηλαδή οι ήρωές μου με οδήγησαν σ’ ένα στέκι αστέγων όπου κάθονται και κουβεντιάζουν τις νύχτες, γιατί δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, δεν επικοινωνούν με κανέναν στην πραγματικότητα και σιγά σιγά ξεχνάνε και τη γλώσσα, χάνουν την ευκολία του να μιλάς… Οπότε, οι άστεγοι του Παρισιού με οδηγούν τώρα στους άστεγους της Αθήνας και από κει και πέρα βλέπουμε… Γιατί το επόμενο θέμα βιβλίου μου θα είναι η μνήμη. Μ’ ενδιαφέρει πολύ αυτό το θέμα της μνήμης.

mikrosellinasΧωρά στον «Μικρό Έλληνά» σας η Χρυσή Αυγή; Η ονομασία της επιβεβαιώνει κι αυτό που γράφετε στο βιβλίο, δηλαδή το ότι «οι λέξεις δεν έχουν ηθική»…

Βέβαια, δεν είναι και ωραίο, η δύση είναι χρυσή! Θέλω να πω ότι τα λεξικά δεν έχουν καμία ευθύνη γι’ αυτά που συμβαίνουν, τα λεξικά υπάρχουν στη διάθεσή μας και μας βοηθάνε να πούμε αυτό που θέλουμε. Ό,τι κι αν είναι αυτό. Κι ο φασισμός χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα, και η εκκλησία, και άνθρωποι με ταλέντο και άνθρωποι χωρίς ταλέντο… Όσο για την Χρυσή Αυγή, φαίνεται ότι ο φασισμός δεν είναι κανένα καινούργιο φρούτο, εγώ έφυγα από την Ελλάδα, χρειάστηκε να αλλάξω και γλώσσα ακόμα, την εποχή της Χούντας, δηλαδή φέρω επάνω μου τα ίχνη αυτής της βίας, του φασισμού, άρα δεν νομίζω ότι είναι καινούργιο, και πρέπει να μελετηθεί αυτό το πράγμα! Αλλά φοβάμαι ότι έχει πολύ βαθιές ρίζες και στα σώματα ασφαλείας και στην εκκλησία και στην παιδεία! Εννοώ ότι δεν έχουμε μια παιδεία που να αποτρέπει τον φασισμό, τον ρατσισμό! Το ελληνικό σχολείο είναι άκρως συντηρητικό. Όλα, και η οικογένεια και η πολιτεία εμποδίζουν την ελευθερία, μοιραία και την φαντασία. Γιατί η φαντασία σού επιτρέπει να είσαι ελεύθερος και να ανατρέψεις τα πράγματα, έτσι δεν είναι; Τη φοβούνται τη φαντασία! Και αυτή είναι που οδηγεί στο μυθιστόρημα! Είναι χώρος ελευθερίας το μυθιστόρημα!

Κύριε Αλεξάκη, τι λένε στην Γαλλία για μας;

Στη Γαλλία δεν είναι πολύ κακή η φήμη των Ελλήνων. Μάλλον με ένα είδος συμπάθειας, νομίζω, μας αντιμετωπίζουν. Οι Γάλλοι έχουν ένα είδος επιείκειας, επειδή έχουν ένα είδος φιλελληνικής παράδοσης. Το περίεργο είναι ότι αυτή η απέχθεια διαπιστώνεται σε χώρες των οποίων η οικονομική ανάπτυξη οφείλει πάρα πολλά στους Έλληνες μετανάστες! Δηλαδή, η Γερμανία οφείλει πάρα πολλά στους Έλληνες, αλλά ξαφνικά το ξεχνάει και αποφασίζουν ότι είναι τεμπέληδες, ότι δεν κάνουν τίποτα κ.λπ. Αλλά στη Γαλλία δεν το αντιμετώπισα. Μόνο όταν βγήκε το βιβλίο μου ο Πιβό, ένας άνθρωπος πολύ συντηρητικός, έγραψε «επιτέλους ένας Έλληνας που είναι άξιος συγχαρητηρίων»· εντάξει, αυτό είναι κάπως ενοχλητικό, αλλά δεν είχα πολλές μαρτυρίες αυτού του τύπου.

Η λογοτεχνία νικά τη φθορά; Τα παιδικά μας αναγνώσματα;

Θα σ’ το πω διαφορετικά, γιατί θεωρώ σημαντική τη λογοτεχνία· είναι σημαντικότερη από τις δυνατότητες που έχει να επουλώνει πληγές και να ξεπερνά τραγικές καταστάσεις γιατί είναι ο μόνος τρόπος που έχουμε για να καταγραφούν αυτά που αισθάνονται οι άνθρωποι! Αυτά δεν καταγράφονται πουθενά, δεν τα λένε οι εφημερίδες, δεν τα λένε οι τηλεοράσεις, δε θα είχαμε ιδέα πώς αισθάνονται οι άνθρωποι, ή πώς αισθάνονταν τον 18ο αιώνα, εάν δεν υπήρχε λογοτεχνία! Ξαφνικά, αν αφαιρέσουμε τη λογοτεχνία μένουν μονάχα οι αριθμοί, οι στατιστικές! Χάρη στον Μπαλζάκ, στον Σταντάλ, στον Φλωμπέρ, στον Φώκνερ, χάρη σ’ αυτούς τους ανθρώπους ξέρουμε τους ανθρώπους! Θα ήταν τραγική η ζωή μας εάν δεν υπήρχε η λογοτεχνία! Δηλαδή, δε σε σώζει εσένα ή εμένα από μια δυστυχία, αλλά σώζει όλη την ανθρωπότητα· γιατί, πώς θα ήταν η ανθρωπότητα αν δεν υπήρχε το παρελθόν μέσα από την λογοτεχνία;

Δηλαδή, μπορεί να εκφράσει η λογοτεχνία «το δράμα του κόσμου»; Είναι μια μορφή ιστορίας και μάλιστα «καθαρής», η λογοτεχνία τελικά;

Η διαφορά ανάμεσα στην ιστορία και τη λογοτεχνία είναι ότι η ιστορία ασχολείται με τα γνωστά πρόσωπα, τους ηγέτες, και τα σπουδαία γεγονότα, πολέμους κ.λπ., ενώ το κέντρο της λογοτεχνίας είναι ο ανώνυμος άνθρωπος. Άρα ο ρόλος του συγγραφέα δεν είναι στη Βουλή· είναι στο καφενεδάκι της γωνίας, στο μπακάλικο, σε τέτοια μέρη· και ενδεχομένως και στους υπονόμους − αν έχουμε υπονόμους στην Αθήνα κι αν κάποιος μπορεί εκεί μέσα να χωθεί…

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top