Fractal

Το είπε και μόνος του: ήθελε να λύσουμε τα προβλήματα μέσα στην οικογένεια.

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

 

To_deipno«Το δείπνο» του Herman Koch. Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου. Εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 307

 

«Αν έπρεπε να δώσω έναν ορισμό της ευτυχίας, αυτός θα ήταν: η ευτυχία είναι αυτάρκης, δεν έχει ανάγκη από μάρτυρες. “Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους. Η κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο”’ μ’ αυτή τη φράση ξεκινάει η Άννα Καρένινα του Τολστόι. Το πολύ- πολύ θα πρόσθετα ακόμα ότι οι δυστυχισμένες οικογένειες – και μέσα σ’ αυτές τις οικογένειες πρωτίστως τα δυστυχισμένα παντρεμένα ζευγάρια- ποτέ δεν τα βγάζουν πέρα χωρίς θεατές. Όσο περισσότεροι, τόσο το καλύτερο. Η δυστυχία ψάχνει διαρκώς παρέα. Η δυστυχία δεν αντέχει τη σιωπή- ιδίως την άβολη σιωπή που απλώνεται όταν μένει μόνη της».

Όλα αρχίζουν και τελειώνουν κατά τη διάρκεια ενός δείπνου. Σε ένα απ’ εκείνα τα εστιατόρια που χρειάζεται εβδομάδες ή μήνες για να κλείσεις τραπέζι, αλλά εδώ οι ήρωες του βιβλίου μπορούν και αυθημερόν, έχουν τον τρόπο, όπως έχει τον τρόπο της και η ζωή να μετατρέπει εν μια νυκτί σε δυστυχισμένη μια πρώην ευτυχισμένη οικογένεια.

«Απεριτίφ», «Ορεκτικό», «Κυρίως πιάτο», «Επιδόρπιο» και «Πουρμπουάρ» τα επί μέρους κεφάλαια όπου κατά τη διάρκειά τους μπορούν να χωρέσουν τα πάντα: μια οικογένεια, δηλαδή ο Πάουλ Λόμαν και η γυναίκα του Κλερ, ο αδελφός του Σερζ Λόμαν, μελλοντικός πρωθυπουργός της Ολλανδίας και η γυναίκα του Μπαμπέτ, τα παιδιά τους, ο Μισέλ και ο Ρικ, και ο υιοθετημένος των Σερζ και Μπαμπέτ, Μπο, ένα μυστικό και ένα έγκλημα, μια ψυχική νόσος και μια ασθένεια, ο ρατσισμός και η ιστορία της Ολλανδίας.

«Πώς θα ‘ταν άραγε αυτό το βράδυ, αν μόλις μιαν ώρα πριν είχα καθίσει να περιμένω κάτω να ‘ρθει η ώρα να φύγουμε για το εστιατόριο, αντί ν’ ανέβω τα σκαλιά προς το δωμάτιο του Μισέλ;

Πώς θα ‘ταν τότε η υπόλοιπη ζωή μας;

Η μυρωδιά της ευτυχίας που έφτανε τώρα από τα μαλλιά της γυναίκας μου στα ρουθούνια μου θα θύμιζε ακόμη ευτυχία ή- όπως τώρα- μια ανάμνηση από ένα μακρινό παρελθόν- σαν τη μυρωδιά από κάτι που μπορείς να χάσεις από τη μια στιγμή στην άλλη».

Οι πιθανότητες και εκείνες οι ανεπαίσθητες συγκυρίες που αλλάζουν ζωές. Τα κατά συνθήκη ψεύδη που ενώνουν οικογένειες και στηρίζουν καριέρες:

«Ο Μπο Λόμαν έγινε η ζωντανή απόδειξη πως τούτος ο πολιτικός δεν θα φερόταν εύκολα με ιδιοτέλεια’ πως μια έστω φορά στη ζωή του δεν θα είχε ενεργήσει με γνώμονα το συμφέρον του αφού είχε κάνει τα άλλα δυο του παιδιά με τον συνηθισμένο τρόπο- κι επομένως η υιοθεσία αυτού του αγοριού από την Μπουρκίνα Φάσο δεν ήταν εγωιστική πράξη. Αυτό ήταν το μήνυμα: ίσως ο Σερζ Λόμαν να ενεργούσε με την ίδια ανιδιοτέλεια και σε άλλα θέματα».

Ένας αλλόκοτος υποδόριος ρατσισμός που προσποιείται ενίοτε ανερυθρίαστα και το αντίθετό του:

«Όχι ντε, λένε οι άλλοι δυο. Αυτό παραπάει, να μην μπορείς να σηκώσεις λεφτά, επειδή κάποιος μεθυσμένος βρομιάρης στρώθηκε και κοιμάται μπροστά στο μηχάνημα».

Τα δυο παιδιά, τα βιολογικά παιδιά τους που ένα βράδυ προκειμένου να σηκώνουν χρήματα από τον θάλαμο αυτόματης ανάληψης, βάζουν φωτιά σε ό,τι τους στέκεται εμπόδιο, μιαν άστεγη όσον αφορά τη δική μας ιστορία:

«Παιδιά σαν αυτά που όλοι γνωρίζουμε. Παιδιά σαν τον ανιψιό μας. Σαν τον γιο μας.

Εκ των υστέρων θυμάμαι ακριβώς τη στιγμή που συνειδητοποίησα ότι δεν επρόκειτο για παιδιά σαν τον ανιψιό μας ή τον γιο μας, αλλά για τον γιο μας τον ίδιο (και για τον ανιψιό μας)».

Τα συμβάντα τα αφηγείται ο Πάουλ, Καθηγητής Ιστορίας, έστω πρώην καθηγητής ιστορίας, με επίγνωση, λεπτομέρειες, διαρκή φλας μπακ, ειρωνεία, σκληρότητα και αυτοσαρκασμό. Όσα έγιναν στη ζωή τους αλλά και τ’ άλλα όσα συνέβησαν μέσα στην Ιστορία:

«Όταν δούλευα ακόμη, σταμάτησα μια μέρα στα μισά μιας φράσης για τη Μάχη του Στάλινγκραντ και έριξα μια ματιά στην τάξη, στους μαθητές μου.

Όλα αυτά τα κεφάλια, σκέφτηκα. Όλα αυτά τα κεφάλια, όπου μέσα τους χάνονται τα πάντα.

“Ο Χίτλερ είχε βάλει στο μάτι το Στάλινγκραντ” είπα. “Παρόλο που από στρατηγική άποψη θα ήταν πολύ πιο συνετό να προχωρήσει κατευθείαν προς τη Μόσχα. Αλλά σημασία είχε γι’ αυτόν το όνομα της πόλης: Στάλινγκραντ, το όνομα του μεγάλου αντιπάλου του, του Γιόζεφ Στάλιν. Αυτή η πόλη έπρεπε να κατακτηθεί πρώτη. Για την ψυχολογική επίδραση που θα ‘χε αυτή η νίκη πάνω στον Στάλιν”. […] “Χάρη σε τέτοιες παράλογες σκέψεις κερδίζεται ένας πόλεμος” είπα. “Ή χάνεται”».

Πρωτοπρόσωπα αφηγείται ,τα των άλλων ως παρατηρητής. Τα δικά του, σα να είναι ενός άλλου, με την ίδια απόσταση και ψυχρότητα, εξίσου:

«Διδάσκω ιστορία. Δίδασκα ιστορία. Όχι πια. Σταμάτησα πριν από δέκα χρόνια περίπου. Αναγκάστηκα και σταμάτησα- αν και στην περίπτωσή μου εξακολουθώ να πιστεύω ότι και το “σταμάτησα” και το “αναγκάστηκα και σταμάτησα” απέχουν το ίδιο από την αλήθεια».

Η ζωή τους, ακύμαντη μέχρι χθες, όπως και η ιστορία της χώρας:

«Θέλω να πω, για ποιον μιλάνε στο εξωτερικό όταν αναφέρονται στην Ολλανδία; Για τον Ρέμπραντ. Για τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Για ζωγράφους. Η μοναδική ιστορική φυσιογνωμία της Ολλανδίας που έγινε γνωστή διεθνώς, αν το πούμε έτσι, είναι η Άννα Φρανκ».

Τα δεινά, τηλεοπτικά και από απόσταση, όπως μας θέλγει όλους το άλγος και ο θάνατος άλλου:

«Με ελαφρώς βραχνή φωνή, αλλά άκουγες καθαρά τη δίψα τους για μια είδηση συνταρακτική- οι άνθρωποι ποτέ δεν χάνουν την ευκαιρία όταν τους δίνεται η δυνατότητα να πλησιάσουν τον θάνατο χωρίς να πάθουν κάτι οι ίδιοι».

Ο σκοτεινός εαυτός, ενστικτώδης και αποτρόπαιος, η μεγάλη έκπληξη το μητρικό ένστικτο, λες και η Κλερ σαν την λέαινα, προστατεύει λιοντάρια:

«Είναι το ένστικτο: κάτι που πέφτει είναι αδύναμο, κάτι που κείτεται στο έδαφος είναι θήραμα».

Το αποτέλεσμα, ένα αφηγηματικό αριστούργημα που αποκαλύπτει και τις δυο πλευρές στο κέντημα: αυτό που φαίνεται και εκείνο που κυοφορείται ή σιγοβράζει. Μια ιστορία που ξεκινά σαν σκοτεινή σάτιρα και σιγά- σιγά σε βυθίζει, σε τρομάζει και σε στοιχειώνει. Ένα αμείλικτο ψυχογράφημα για τους άρρηκτους δεσμούς κάθε οικογένειας. Αντιφατικό και σκληρό. Η διάλυση ενός σπιτιού εδώ ισοδυναμεί με διάσπαση ατόμου: «Το είπε και μόνος του: ήθελε να λύσουμε τα προβλήματα μέσα στην οικογένεια. Νομίζω ότι κατάλαβε ότι ορισμένα πράγματα πρέπει απλούστατα να μένουν εντός οικογένειας». Και εδώ μιλάμε για μια σχεδόν βιβλική οικογένεια. Περιλαμβάνει να πάντα: από τον μυστικό δείπνο ως τη θυσία του Αβραάμ.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top