Fractal

Η Ιστορία σε μια παρτίδα σκάκι και σ’ ένα τανγκό

της Ελένης Γκίκα //

 

tango«Το τανγκό της Παλιάς Φρουράς» του Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε (Μετάφραση: Τιτίνα Σπερελάκη, Εκδ. «Πατάκη», σελ. 606). Ένα βιβλίο σαγηνευτικά αργό, γοητευτικά λεπτομερές, ρυθμικό σαν το ταγκό της Παλιάς Φρουράς, που αλλάζει ακριβώς για να απομείνει ο μύθος του.

«Ο Μαξ κάνει μια αόριστη κίνηση. Κι αυτό, λέει μέσα του, είναι ένας τρόπος να παίζεις σκάκι. Ίσως δεν έκανε τίποτε άλλο σ’ όλη του τη ζωή […]. ‘‘Κούραση, μπορεί να είναι η λέξη’’, απαντάει επιφυλακτικά. “Οι άντρες πρέπει να ξέρουν πότε πλησιάζει η στιγμή να εγκαταλείψουν το κάπνισμα, το αλκοόλ ή τη ζωή”».
Ένας έρωτας, μια εποχή.
Ένας σημαντικός έρωτας, ακριβώς επειδή δε δηλώνεται ή εκβιάζεται· μια σημαντική εποχή στην οποία άλλαξαν τα πάντα, από γεωγραφικά όρια και συμμαχίες έως συνήθειες μιας ζωής, καθώς και τα χρήματα χέρια, μέσα από έναν χορό, το ταγκό της Παλιάς Φρουράς που χορευόταν από νταβατζήδες και πόρνες στα καταγώγια και εξευρωπαΐστηκε, και ένα τουρνουά σκακιού, όπου διακυβεύονται κρατικά μυστικά, εμπλέκονται μυστικές αστυνομίες, παίζονται στους πύργους και στις βασίλισσες ζωές και κρατικές διπλωματίες.
Ένα βιβλίο σαγηνευτικά αργό, γοητευτικά λεπτομερές, ρυθμικό σαν το ταγκό της Παλιάς Φρουράς, που αλλάζει ακριβώς για να απομείνει ο μύθος του.
Η δομή του βιβλίου στηρίζεται εξ ολοκλήρου σε μια διπλή συνάντηση. Ο Μαξ Κόστα, νέος και με μια άγρια γοητεία, κοσμικός χορευτής, το 1928 συναντά στα σαλόνια της πρώτης θέσης ενός υπερωκεάνιου τη Μέτσα Ινθούνθα ντε Τροέγε, σύζυγο του γνωστού συνθέτη Αρμάντο ντε Τροέγε· και την ξανασυναντά, ως σοφέρ του δόκτορος Ουγκεντόμπλερ, να συνοδεύει τον σκακιστή γιο της στον τελικό, είκοσι εννέα χρόνια μετά.
Ένα στοίχημα με τον Ραβέλ όσον αφορά το ταγκό θα ενώσει τους δρόμους του Μαξ και των ντε Τροέγε· κι ένας χορός θα σταθεί αρκετός για να ζήσουν ο Μαξ και η Μέτσα αυτό το ερωτικό αιώνιο «πάντα».
Το μότο του Τζόζεφ Κόνραντ στη πρώτη σελίδα, ενδεικτικό και καθοριστικό: «Κι όμως, μια γυναίκα σαν εσάς κι ένας άντρας σαν εμένα δε συμπίπτουν συχνά πάνω στη γη».
Αλλά ο Μαξ και η Μέτσα συνέπεσαν, ξεκινώντας από έναν χορό, για να γίνουν οι μάρτυρες εκείνου που υπήρξαν κάποτε ο ένας για τον άλλον, και οι ήρωες-παρατηρητές, παθόντες και πάσχοντες της κοσμογονικής ιστορικής αλλαγής.
«‘‘Κάθε εποχή έχει τη στιγμή της’’, λέει με συγκρατημένο τόνο. ‘‘Και τους ανθρώπους της. Η δική μου τελείωσε εδώ και καιρό, κι εγώ σιχαίνομαι τους παρατεταμένους αποχαιρετισμούς. Σε κάνουν να χάνεις τους τρόπους σου’’», θα πει ο Μαξ· για να αποδεχθεί όπως πάντα, στωικά και με στιλ, τα… πάντα.
Θα ξανασμίξουν προχωρημένοι εξηντάρηδες − ο Μαξ θα ποντάρει τα ρέστα του. Θα ξαναζήσουν σε διαρκή φλας μπακ και  −κατ’  αναλογία− ολόκληρη τη χαμένη ζωή. Θα αποδεχθούν την ήττα τους ως άρχοντες, θα θυσιάσουν, ακριβώς σαν τον υπέροχο σκακιστή γιο της Μέτσα, ακόμα και τη βασίλισσά τους, τον πύργο τους, θα αναγνωρίσουν το «πολύτιμο αυτό που κάποτε υπήρξε στα χέρια τους» και πια έχει χαθεί.
«Ήταν ο κόσμος μου αυτός που εξαφανιζόταν. Ή μάλλον είχε εξαφανιστεί ήδη τη στιγμή που μόλις τον άγγιζα με τα δάχτυλά μου. Και δεν το πήρα είδηση».
Ο Μαξ, ειδικά, θα ποντάρει διακινδυνεύοντας να χάσει τα πάντα, όπως κάποτε στη ρουλέτα, και τώρα, στη μεγάλη σκακιέρα της ζωής:
«Σου το είπα πριν από δυο μέρες. Απέτυχα. Τώρα είμαι εξήντα τεσσάρων χρονών, είμαι κουρασμένος και φοβάμαι».
Θα αποδειχτεί σπαρακτικά ειλικρινής αναγνωρίζοντας στη ζωή του τον ρόλο της:
«Είναι αυτό που ήσουν κι αυτό που καταλήξαμε να γίνουμε… Αυτό που ήμουν […]. Οπισθοχωρώντας αργά μέχρι εδώ που με βλέπεις. Σαν νικημένος στρατός που πολεμάει καθώς σιγά σιγά διαλύεται».
Και η Μέτσα: «Ξέρεις πως η ηλικία σου συμπίπτει ακριβώς με τον αριθμό των τετραγώνων μιας σκακιέρας».

Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε

Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε

Ένα μυθιστόρημα αργό, ρυθμικό, ερωτικό σαν ταγκό. Με διαλόγους-βήματα που αποκαλύπτουν, ακριβώς για να υπαινιχθούν, τα περισσότερα, με τον χρόνο να προχωρά επιστρέφοντας ταυτοχρόνως κι αντίστροφα, με ατμόσφαιρα που ζωντανεύει τη ζωή σε μιαν Ευρώπη που γλεντά, ερωτεύεται κι ονειρεύεται με τον εκκολαπτόμενο, σχεδόν αόρατο σε πρώτη ματιά, φασισμό. Με αυτό που απόμεινε − τα παθιασμένα, βέβαια, βήματα ενός ταγκό που αμετάκλητα πια ανήκει σε εκείνους που ήδη το γνώρισαν: στην παλιά φρουρά.
Ένας αριστουργηματικός τρόπος να αναδύεται, τελικά, η ιστορία μέσα από έναν έρωτα, μια παρτίδα σκάκι κι έναν χορό. Η μαγεία του όλου στο ελάχιστο, το μαγικό φράκταλ της ζωή όπου όλα αντικατοπτρίζονται σε όλα, φτάνει να ξέρει κανείς να τα κοιτά. Κι ο Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε όλα δείχνουν ότι αυτό το ξέρει τόσο καλά.

 

Υπενθυμίζουμε ότι ο συγγραφέας έχει γεννηθεί το 1951 στην ισπανική πόλη Καρθαγένη και κυκλοφορούν ήδη τα εξής βιβλία του στα ελληνικά: Ο πίνακας της Φλάνδρας, Η λέσχη «Δουμάς» ή Η σκιά του Ρισελιέ, Το αίνιγμα της Σεβίλλης, Ο ναυτικός χάρτης, Η βασίλισσα του Νότου, Ο λοχαγός Αλατρίτσε, Η καθαρότητα του αίματος, Ο ήλιος της Μπρέντα, Ο ζωγράφος των Μαχών, Το χρυσάφι του βασιλιά, Το κίτρινο γιλέκο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top